KATANOV’UN URYANHAY METİNLERİNDEKİ BUDİZM ETKİLERİ
Budizm, MÖ 563-483 yılları arasında Hindistan'ın kuzeydoğusunda yaşayan Siddhārta Guatama tarafından ortaya atılan dini ve felsefi sistemin adıdır. Türklerin Budizm ile ilk tanışma tarihi net olarak bilinmemekle birlikte, Türk kaanlığının Budizm ile tanışması Moğolistan'da 6. yüzyıla denk gelmektedir. Böylece Tatar Han, tutsak bir Çinli keşiş tarafından dinini değiştirmiştir. Bundan sonra bir Budist tapınağı inşa etmiştir ve Budizm'in imparatorluğun sınırlarını genişletmek için büyülü bir gücü olduğunu düşünmüştür. Budizm'in Tuva topraklarına girişi 18. yüzyılda Moğolistan üzerinden olmuş ve Tibet Budizmi kabul edilmiştir. Tuva kabileleri; manastır yaşamının geleneklerini, Budist fikirleri, ritüelleri ve bu uygulamaları yayma sürecinin içinde bulunmuştur. Budizm, Tuva'da toplumun tüm katmanları tarafından kabul görmüştür. 18. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar Budist tapınaklarının sayısı artmıştır. Budizmin hayatın her alanına yayılması, edebiyata ve halk derlemelerine de yansımıştır. Wilhelm Radlov tarafından 1860 yılından itibaren Altay ve Batı Sibirya'dan derlenen dil örnekleri, Proben der Volkslitterature adı altında 10 cilt halinde yayınlanmıştır. Uriankhai (Tuva), Abaqan, Qaragas metinleri bu eserin 9. cildinde yer almaktadır. Bu cilt N. Katanov tarafından Radlov'un notlarıyla hazırlanmıştır. (St. Petersburg, 1907) Bu çalışmada Katanov tarafından derlenmiş olan Tuvaca metinlerdeki Budizmin yansımaları; Katanov'un günlüğü de dikkate alınarak incelenmiştir.
BUDDHISM EFFECTS IN URIANKHAI TEXTS OF KATANOV
Buddhism is the name of the religious and philosophical system that is put forward by Siddhārta Guatama who lived in the northeast of India between BC 563-483. Although the date of the Turks’ first encounter with Buddhism is not known clearly, the meeting of the Turkish ruling class with Buddhism is dated to the 6th century in Mongolia. In this way, Tatar Khan was tergiversated his religion by a captive Chinese monk. After that, he built a Buddhist temple and thought that Buddhism had a magical power to expand the borders of the empire. The entry of Buddhism into Tuva lands was in the 18th century through Mongolia and Tibetan Buddhism was accepted. Tuva tribes were involved in the traditions of monastic life, Buddhist ideas, rituals, and the process of spreading rituals. Buddhism has been practiced by all layers of society in Tuva. The number of Buddhist temples increased from the end of the 18th to the second half of the 19th century. The spread of Buddhism in all areas of life has also been reflected in literature and folk compilations. The language examples which were collected by Wilhelm Radlov from Altai and West Siberia since 1860 were published in 10 volumes under the name of Proben der Volkslitterature. The texts of Uriankhai (Tuva), Abaqan, Qaragas are included in the 9th volume of this work. This volume was prepared by N. Katanov with Radlov’s notes. (St. Petersburg, 1907) Reflections of Buddhism in Tuvan texts compiled by Katanov in this study; Katanov's diary has also been taken into account.
___
- BEER, Robert (2015). The Handbook of Tibetan Buddhist Symbols, Boulder: Shambhala
- BUDDIZM: SLOVAR’ (1992). Abaeva L. L., Androsov V. P., Bakaeva E. P. and others; Under total red. Zhukovskaya N. L. and others - Respublika
- CLAUSON, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Clarendon Press
- DOERFER, Gerhard (1963-1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen , I-IV, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh
- ISHAKOV F. G., A. A. PALMBAH (1961). Grammatika Tuvinskogo Yazıka “Fonetika i Morfologiya”, Moskva: USSR
- KATANOV, N. F. (1903). Opıt İzsledovaniya Uryanhayskago Yazıka, s ukazaniyem glavneyşih rodstvennıh otnoşeniy ego k drugim yazıkam tyurkskago kornya: İmperatorskago Universiteta
- KATANOV, N. F. (2004). Türk Kabileleri Arasında, Çev. Atilla Bağcı, Konya: Kömen Yayınları
- KATANOV, N. F. (2008). Sibirya ve Doğu Türkistan’dan Mektuplar, Çev. Burçak Okkalı, Ankara: TDK
- KATANOV, N. F. (2011). Oçerki Uryanhayskoy Zemli, Kızıl: Müzey antropologii i etnıgrafi imeni petra velikogo (kunstkamera), TİGİ.
- LAMAJAA, Çimizaa (2019). Geokul’turnıe Obrazı Buddiyskogo Mira Tuvintsev: Istoriçeskiy Kontekst i Sovremennost, Novıe İssledovaniya Tuvı, No:3, p. 27-40
- LESSING, Ferdinand. (1960).Mongolian English Dictionary, Los Angeles: University of California Press
- LUR’E, Pavel. (2015). Belikaya Rossiya Vse Goroda Ot Kaliningrada Do Vladivostoka, Moskva: Eskmo
- MONGUŞ, M. B. (2001). Istoriya Buddizma V Tuve (Vtoraya Polovina 6 - Konets 20 V.), Novosibirsk, Nauka
- ONDAR, B. K. (2007). Toponimiçeskiy Slovar’ Tuvı, Kızıl, Tuvinskoe Knijnoe İzdatel’stvo
- ÖLMEZ, Mehmet (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag
- RADLOV, Wilhelm (1907). Proben der Volksliteratur der türkischen Stämme IX. Theil: Urianchaier (Soyonen), Abakan-Tataren und Karagassen, Sanktpeterburg- 1893-1911, Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, I-IV, Sanktpeterburg: Akademiy Nauk’
- RASSADIN, V. I (2016). Tofalarsko-Russkiy Slovar’, Moskva: Izdatel’skiy Dom YASK
- TATARINTSEV, B.İ. (2000-2008). Etimologiçeskiy slovar’ tuvinskogo yazıka I-IV , Otvetstvennıy redaktor D.A.
- MONGUŞ, Novosibirsk: İmperatorskago Nauka (ESTuvY)
- TENIŞEV, E. R. (1968).Tuvinsko-Russkiy Slovar’, Moskva: “Sovetskaya Entsiklopdiya” Dep Nom Ündürer Çer
- TOKYÜREK, Hacer (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri, Ankara: TDK
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Kamil Ali GIYNAŞ