İSLAM KÜLTÜRÜNDE MİZAH VE TÜRK EDEBİYATINDAKİ YANSIMALARI: CEVÂMİU’L-HİKÂYÂT ÖRNEĞİ
Erken dönem mizah ve eğlence edebiyatını içeren kaynaklar doğru analizlerle değerlendirildiğinde, toplumların zaman ve mekân farklılığına rağmen gülme paydasında bir araya geldikleri görülmektedir. Duygu ve zevklerin evrenselliği prensibi, tarih boyunca Türk kültürünü de oldukça etkilemiş ve diğer kültürlerin mizah malzemeleri, özgün edebiyatımız içerisinde yoğrularak renkli figürler ortaya çıkarılmıştır. Dini, coğrafi ve sosyal etkenler göz önünde bulundurulduğunda Türk mizahının en çok etkilendiği kültürlerin Arap ve Fars kaynaklı olduğu görülmektedir. Çalışmamızda; Arap ve Fars edebiyatı kaynaklı İslami mizah malzemesinin Türk mizahını nasıl etkilediği tespit edilip örneklerle açıklanmıştır. Bu etkileşimi yakından ilgilendiren Fârisî edip Avfî'nin (ö. 629/1232) kendisinden önceki Arap edebiyatı eserlerinden derlemiş olduğu Cevâmiu'l-Hikâyât ve Levâmiu'r-Rivâyât isimli eseri çalışmamızın temel kaynağı olarak belirlenmiştir. Müellifin bu eserine kaynaklık eden Arap edebiyatı eserleri ve 15. yüzyılda Osmanlı Türkçesine yapılan tercüme nüshaları da incelenmek suretiyle bu üç kadim medeniyet arasındaki mizah etkileşimi ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Mizah, İslâm mizahı, şaka, Arap toplumu
___
- ÂBÎ, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyn (2004), Nesrü’d-Dürr fi’l-Muhâdarât, thk. Hâlid Abdülğanî Mahfûz, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
- AVFÎ, Sedîdüddîn Muhammed b. Muhammed (625/1228), Cevâmi'u'l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât (El Yazması), Paris: Bibliotheqe Nationale, Ancien Fonds Person, No: 75.
- CÂHİZ, Ebû Osman (1988), Kitâbü’l-hayevân (nşr. Muhammed ‘Abdusselâm Hârûn), Beyrut: Dârü’l-cîl - Dârü’l-fikr.
- CELÂLZÂDE, Sâlih Çelebi (965/1558), Tercüme-i Câmi'u'l-Hikâyât ve Levâmiu’r-Rivâyât (El Yazması), İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, No: R 1085-R 1086.
- ÇİFTÇİ, Hasan (1998), “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv Ve Mizah”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 139-162.
- DURMUŞ, İsmail (2005), “Mizah”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA).
- GÜNDAY, Hüseyin (2013), Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler, Bursa: Emin Yayınları.
- Hasan TAŞDELEN/Şener ŞAHİN (2009), Kur’ân’la Nükte (Kur’ân-ı Kerim’e Dayalı Nükte Kültürü),İstanbul: Emin Yayınları.
- HUSRÎ, el-Kayravânî (1987), Cem‘Ul-Cevâhir fi'l-Mülah ve'n-Nevâdir (thk. Ali Muhammed el-Becâvî), Beyrut: Dârü'l-cîl.
- İBN HANBEL, Ahmed, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani (1998), Müsnedu el-İmam Ahmed b. Hanbel, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Kamil Ali GIYNAŞ