HÜSREV Ü ŞİRİN MESNEVİSİ VE FERHAD İLE ŞİRİN HİKȂYESİ'NİN METİNLERARASILIK KURAMINA GÖRE İNCELENMESİ
ÖZET Sasani hükümdarlarından adaletiyle nam salmış Nuşinrevan'ın torunu ve Hürmüz Şah'ın oğlu Hüsrev-i Perviz'in aşk ve kahramanlık maceralarının anlatıldığı Husrev ü Şîrin mesnevisi, ilk olarak İran şairlerinden Firdevsi'nin Şehnâme adlı eserinde yer alır. Şehnâme'de manzum olarak işlenen eser ilk olarak XI. yüzyılda Senai tarafından kaleme alınmış olmakla birlikte asıl edebi değerine XII. yüzyılda İran şairlerinden Nizami ile ulaşmıştır. Nizami'nin kaleme aldığı bu manzum eser, Türk edebiyatında da büyük ilgi görmüştür. Eser, hem Türk hem de İran edebiyatında Ferhad u Şirin, Ferhadname gibi adlarla birçok şair tarafından yeniden kaleme alınmıştır. XV. yüzyılda Anadolu sahasında bu eseri kaleme alan şairler arasında olan Şeyhi, mesnevi nazım şeklinde kaleme aldığı eserine Husrev ü Şîrin adını vermiştir. 6944 beyitten oluşan eser, Sultan II. Murad'a sunulmuştur. Hüsrev ü Şirin mesnevisi destanlarla roman arasında bir geçiş türü olan halk hikâyelerinde Ferhad ile Şirin olarak yer edinmiştir. Bu halk hikâyelerinin belirleyici özelliği olan nazım-nesir karışımı Ferhad ile Şirin hikâyesinde de bulunmaktadır. Yazma ve basma birçok nüshası olan bu hikâye araştırmacılar tarafından Arap-Acem kaynaklı olarak kabul edilmiştir. Kaleme alınan bir metnin kendisinden önceki metinlerden bağımsız olamayacağını ortaya koyan metinlerarasılık kuramı, metin incelemelerinde kendisini göstermektedir. Hüsrev ü Şirin mesnevisi de Ferhad ile Şirin hikâyesi de kaynağını İran edebiyatından almakla birlikte aralarında değişim ve dönüşümler bulundurmaktadırlar. Bu çalışmada aynı kaynaktan beslenen eserler arasındaki değişim ve dönüşümler metinlerarasılık kuramına göre ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Mesnevi, Hüsrev ü Şirin, Halk Hikâyesi, Ferhad ile Şirin, Metinlerarasılık Kuramı
___
- Kaynakça AKTULUM, Kubilay (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınları. ALBAYRAK, Nurettin (2005). "Türk Halk Hikâyelerinin Genel Özellikleri, Tasnifi ve Taş Baskısı Halk Hikâyelerine Bazı Katkılar". Osmanlı Araştırmaları, 26 (26): 39-49. DEVELLİOĞLU, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. DOĞAN, Ahmet (2007). "Eski Türk Edebiyatı'nda Hüsrev ü Şirin ve Hüsn ü Aşk". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (9): 389-400. GÜNEŞ, Mustafa (2014). "Kütahyalı Şeyhî'nin Hüsrev ü Şîrîn'i". Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Kütahya Özel Sayısı):1-6. İPEKTEN, Haluk (2005). Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları. KANAR, Mehmet (2011). Hüsrev ile Şirin. İstanbul: Say Yayınları. KARTAL, Ahmet (2013). Doğunun Uzun Hikâyesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi. PARLATIR, İsmail (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi. Şemseddin Sami (1996). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları. ŞENTÜRK, Ahmet Atilla-KARTAL Ahmet (2013). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları. TİMURTAŞ, Faruk K. (1961). "İran Edebiyatında Husrev ü Şirin ve Ferhâd ü Şirin Yazan Şairler". Şarkiyat Mecmuası, (4): 99-108. TİMURTAŞ, Faruk K. (1980). Şeyhî ve Husrev ü Şîrin'i. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. TDK (Türk Dil Kurumu) (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TÜRKMEN, Fikret (1998). "Hikâye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 488-491. ÜNVER, İsmail (1986). "Mesnevî". Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Özel Sayı II, 52 (415-416-417): 430-563. YILAR, Ömer (2014). Halk Hikâyesi Olarak Ferhâd ile Şirin. Ankara: Pegem Akademi. YILAR, Ömer (2016). Yemliha'dan Camasbnâme'ye Lokman Hekim'den Günümüze Şahmaran. Ankara: Pegem Akademi.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Kamil Ali GIYNAŞ