Usûl ve Yöntem Arasında Modern İslam Düşüncesi: Benliğin İnşası -Taha Abdurrahman ve Burhanettin Tatar Örneği

Modern döneme damgasını vuran Batı rasyonalitesi, düşünen, tasarlayan bir “benlik” anlayışı ile geri kalan her şeyi nesneleştirip sınırlamak suretiyle özgün yapılara imkân tanımamıştır. Kendisini pozitivizm, hümanizm, muhafazakarlık, deneyselcilik, bilimsellik ve postmodernlik olarak açığa vuran bir rasyonalite ve benlik, İslam düşünürlerinin benlik inşalarını etkilemiştir. Nitekim bu yapılar karşısında Müslüman düşünürler tatmin edici cevaplar ya da paradigmatik öznellik/kendilik modelleri ortaya koyamamışlardır. Bunun nedeninin “yaşayan insan” dan çok, tarihsel süreçlerde açığa çıkan “üretilen insan”a yoğunlaşmanın olduğu söylenebilir. Bu durum, varlıktan düşünceye yönelik bir etkileme sürecini temsil eden usûl kavramı yerine düşünceden varlığa doğru düşüncenin soyut ilkeleri ışığında yönelişi temsil eden modern kartezyen metot kavramına geçiş ile de açıklanabilir. Çalışmamız, yukarıda ifade edilen durum karşısında benliğin inşasında İslam düşüncesine yeniden öznel bir etkinlik kazandırma amacıyla ahlak felsefesi üzerinden çözüm yolu öneren çağdaş iki düşünürün tekliflerini değerlendirmektedir. Her ne kadar yaklaşımları farklı olsa da Burhanettin Tatar ve Taha Abdurrahman benliği nesnel süreçlerle temellendirmek yerine daha yaratıcı önerilerle inşayı teklif etmektedirler. Tatar’ın ahlak felsefesi önerisi; tefsir ve hadis gibi temel disiplinleri genel ahlak felsefesinin unsuru olarak ele almaktır. Taha Abdurrahman da halihazırda yaşanan benlik krizlerinin makasıd ilkesinden uzaklaşan epistemik yöntemin otoritesinden kaynaklandığını ileri sürerek ahlakı otorite kılan benliği inşa etmeyi amaçlar. Nitekim her iki düşünür de yaşanan kriz karşısında çok önemli varoluşçu çözümler teklif etmektedirler. Ancak kimliğe istikamet verecek ufuk ve mevcut duruma uygun kavramlar konusundaki güçlü temellendirmelerine karşın benliğin asıl göstergesi olan bireysel tutumlar ve yeni dengelerin kurulması konusunda zihinlerimizi yeterince açıklığa kavuşturamamaktadırlar.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, Ahlak, Benlik, Nesnellik, Öznellik, Usûl, Yöntem

The Modern Islamic Thought Between Usūl and Method: Construction of the Self - The Cases of Taha Abdurrahman and Burhanettin Tatar

Western rationality, which left its mark on the modern period, did not allow for original structures by objectifying and limiting everything else through an understanding of "the self" that thinks and designs. Rationality and the self that manifest themselves as positivism, humanism, conservatism, empiricism, science and postmodernity have influenced the self-construction of Islamic thinkers. In fact, Muslim thinkers could not put forward satisfactory answers or paradigmatic subjectivity/self-models in the face of these structures. This is probably because of the focus on the "produced human" revealed in history rather than the "living human being". This situation can also be explained by the transition to the concept of the modern Cartesian method, which represents the orientation from thought to being in the light of abstract principles of thought, instead of the concept of method, which represents an influencing process from being to thought. This study evaluates the proposals of two contemporary thinkers who propose a solution through moral philosophy to give Islamic thought subjective effectiveness in the construction of the self in the face of the above-mentioned situation. Although their approaches are different, Burhanettin Tatar and Taha Abdurrahman propose to construct the self with more creative suggestions instead of grounding it with objective processes. Tatar's moral philosophy proposal is to consider basic disciplines such as tafsīr and ḥadīth as elements of general moral philosophy. Taha Abdurrahman also aims to construct the self that makes morality authoritative, claiming that the current ego crises stem from the authority of the epistemic method, which moves away from the principle of maqasid. In fact, both thinkers propose very important existential solutions in the face of the crisis. However, despite their strong grounding on the horizon that will guide the identity and the concepts appropriate to the current situation, they cannot sufficiently clarify our minds about individual attitudes, which are the main indicators of the self and the establishment of new balances.

Keywords:

Islamic Philosophy, Morality, Ego, Objectivity, Usūl, Method,

PDF

___

Abdurrahman, Taha. Amel Sorunsalı: Bilim ve Düşüncenin Pratik Temelleri Üzerine Bir Araştırma. çev. Tahir Uluç. Ankara: Pınar Yayınları, 2021.
Abdurrahman, Taha. Ahlak Sorunsalı: Batı Modernitesinin Ahlaki Eleştirisine Bir Katkı. çev. T. Uluç. İstanbul: Pınar Yayınları, 2020.
Abdurrahman, Taha. Bilgi Ahlaktan Ayrıldığında. çev. A. Keskinsoy. Ankara: Pınar Yayınları, 2020.
Abdurrahman, Taha. Dini Amel ve Aklın Yenilenmesi. çev. M. E. Güleçyüz. Ankara: Pınar Yayınları, 2020.
Abdurrahman, Taha. Ruhu’l-hadâse el-Medhâl ilâ te’sisi’l-hadâseti’l-İslamiyye. Fas: el- Merkezu’s-Sekâfîyyü’l-Arabî, 2006.
Abdurrahman, Taha. Rûhu'd-din min dayki'l-Almâniyye ilâ si’âti'l-i'timâniyye. Fas: el-Merkezü's-Sekâfîyyü’l -Arabi, 2012.
Bauman, Zygmunt - Raud, Rein. Benliğin Pratikleri. çev. Mehmet Ekinci. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2008.
Beyssade, Jean-Marie. “Descartes: Felsefi Bir Devrim mi?”. çev. Tülin Bumin. Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi 10 (1997), 63-81.
Changeux, Jean-Pierre – Ricoeur, Paul. Neden Nasıl Düşünürüz: Etik, İnsan Doğası ve Beyin Üzerine Bir Tartışma. çev. İsmet Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
Colling, Randall. Dünya Felsefe Tarihinin Oluşumu. çev. Tufan Göbekçin. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020.
Davutoğlu, Ahmet. “Medeniyetlerin Ben-idraki”. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 2/3 (1997-1), 1-53.
Deleuze, Gilles. Kıvrım: Leibniz ve Barok. çev. Hakan Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2006.
Descartes, Rene. Metot Üzerine Konuşma. çev. Atakan Altınörs. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2015
Foucault, Michel. Özne ve İktidar. çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
Gusdorf, Georges. İnsan ve Tanrı. çev. Zeki Özcan. Bursa: Alfa Yayınları, 2000.
Hallaq, W. Modernitenin Reformu: Abdurrahman Taha’nın Felsefesinde Ahlak ve Yeni İnsan. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
Hegel, G.W.F. Tarihte Akıl. çev. Önay Sözer. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 3. Basım, 2016.
Heidegger, Martin. Metafizik Nedir?. çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 3. Basım, 2009.
Heidegger, Martin. “Metaphysics as History of Being”. The End of Philosophy. Trans. Joan Stambaugh. 1-54.
United States of America: University of Chicago Press, 2003.
Kılıç, Emrullah. “Taha Abdurrahman Felsefesinde İnsan ve Ahlakın Yeniden Temellendirilmesi”. Beytulhikme Dergisi 2 (2021), 877-893.
Mansfield, Nick. Öznellik: Freud’dan Haraway’e Benlik Kuramları. çev. Elif Okan Gezmiş. İstanbul: Babil Kitap, 2021.
Nietzsche, Friedrich. Böyle Buyurdu Zerdüşt. çev. Murat Batmankaya. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
Nietzsche, Friedrich. Güç İstenci. çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
Nutku, Uluğ. Yeniçağ Felsefesinde Apiriori Problemi. Ankara: Doğubatı Yayınları, 2016.
Platon. Yasalar. çev. Candan Şentuna-Saffet Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 3. Basım, 2007.
Ricoeur, Paul. Başkası Olarak Kendisi. çev. Hakkı Hünler. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. çev. Hülya Tufan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
Tatar, Burhanettin. “Günümüz İlahiyat Fakültelerinde Tefsir, Hadis, Ahlak Felsefesi ve Müzik Derslerinin Anlamı Üzerine Notlar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2013), 83-96.
Tatar, Burhanettin. İslam Düşüncesine Giriş. İstanbul: Vadi Yayınları, 2016.
Tatar, Burhanettin. “Din ve Ahlâk İlişkisi”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi. ed. Müfit Selim Saruhan. 21-40. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016b.
Tatar, Burhanettin. Din, İlim ve Sanatta Hermenötik. Ankara: İSAM Yayınları, 2014.
Taylor, Charles. Benliğin Kaynakları: Modern Kimliğin İnşası. çev. Selma Aygül Baş-Bilal Baş. İstanbul: Küre Yayınları, 2008.
Türer, Celal. “Modernliğin Yöntem Tiranlığı”. Eskiyeni 17 (2010), 5-10.
Türer, Celal. “Sunuş”. Rasyonalite Duygusu. Ankara: Fol Yayınları, 2021.