Larry Laudan’ın Araştırma Geleneklerinin Yöntembilimi Görüşü Ekseninde Kelâm İlminin Bilimsel Yapısı

Bilim felsefesi, genel anlamda, bilimsel faaliyetin ne olduğunu, doğru yöntemlerini ve entelektüel geleneklerin yapılarını ve hangi ilkelere dayandıklarını inceler. Aydınlanma dönemi ile birlikte deney dışı bilgi araçları bilimsel çevrelerde etkisini yitirmiş deney merkezli bilimsel ilerleme fikri ön plana çıkmıştır. Bununla birlikte bazı bilim felsefecileri bilimsel faaliyeti ve ilerlemeyi, belirli bilim adamları grubunun oluşturduğu bilimsel yapılar üzerinden açıklamışlardır. Amerikalı filozof Larry Laudan da bilimsel bir yapı olan araştırma gelenekleri teorisi ile bu tartışmalara katkıda bulunmuştur. Laudan’ın teorisine göre bilimsel yapıların oluşturduğu araştırma geleneklerinin başlıca amaç ve işlevi problem çözmektir. Bu kuram ve ilkeler, geleneklerin ontolojik ve metodolojik yapılarını kurarlar. Her gelenek, deneysel ve kavramsal bazı problemler tespit eder ve bunları çözümlemeye çalışır. Laudan’a göre bir kuramın, belli bir problemi, irtibatlı olduğu diğer problemler ile birlikte çözebilmesi onun başarısını gösterir. Geleneklerin problem çözme yeterlilikleri, onların rasyonel ve ilerletici yönleriyle ölçülür. Laudan bu şablonun deneysel temele dayanan gelenekler için olduğu kadar, metafizik ve teoloji gibi bilimsel-olmayan entelektüel gelenekler için de geçerli olduğunu söylemektedir. Rasyonel teoloji olarak Kelâm ilmi de birbiriyle rekabet eden ve kendine özgü kuramlara ve problem çözücü ilkelere sahip olan araştırma geleneklerinden oluşur. Kelâm gelenekleri, Laudan’ın teorisi ile büyük oranda örtüşmektedir. Bu örtüşmenin ele alındığı çalışmanın amacı, Laudan’ın teorisini, Kelâm ilmini meşrulaştırma enstrümanı olarak kullanmak değil, moden bir bilim felsefecisinin geliştirdiği teori örnekliğinde, Kelâm geleneklerine ait problem ve kuramların, Laudan’ın teklif ettiği biçimde, problem çözücü bir gözle değerlendirilmesinin önemine dikkat çekmek ve Kelâmın etkinliğinin artırılması yönündeki çalışmalara katkı sunmaktır. * Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Larry Laudan’ın Araştırma Geleneklerinin Yöntembilimi Görüşü Ekseninde Kelâm İlminin Bilimsel Yapısı” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Larry Laudan, Bilgi, Yöntem, Araştırma Gelenekleri

Scientific Structure of Kalām Discipline on the Axis of Larry Laudan’s Methodology of Research Traditions Theory

Philosophy of science generally studies what scientific activity is, its correct methods, and the structures and principles of intellectual traditions. Since the enlightenment, non-experimental ways of acquiring knowledge have lost their influence in scientific circles. However, some philosophers of science have explained scientific progress through scientific structures formed by certain groups of scientists. Larry Laudan, who is an American philosopher of science, also contributed to approaches in this direction with his theory of research traditions, which is a scientific structure. According to theory, the main purpose and function of research traditions is problem solving. Research traditions hold to certain theories and principles in solving problems. These theories and principles, which enable the research traditions to be distinguished from each other, establish the ontological and methodological structures of the traditions. Therefore, the competence of a theory in solving problems indicates its success. The problem-solving adequacy of the traditions reveals their rational and progressive qualities. Laudan says that this model applies not only to empirical scientific traditions, but also to non-scientific intellectual traditions such as metaphysics and theology. Each tradition in kalām has its own theories and problem-solving principles. In terms of their general structure, kalām traditions largely overlap with Laudan’s theory. The aim of this study is to point out the importance of examining the problems and theories of kalām traditions with a problem-solving approach, and to contribute to studies to increase the effectiveness of kalām. * This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Scientific Structure of Kalām Discipline on the Axis of Larry Laudan’s Methodology of Research Traditions Theory”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Keywords:

Kalām, Larry Laudan, Knowledge, Method, Research Traditions,

PDF

___

Abdulrahman Süleyman Sellâme. Kitâbü’l-Me‘ârif fî şerhi’ṣ-Ṣaḥâif: Te’lîf-i Şemseddin Muhammed b. Eşref es-Semerḳandî: Taḥḳîḳ ve Dirâse. Ürdün: Câmi‘atü’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye el-‘Âlemiyye, Doktora Tezi, 2013.
Abdülhamî Ali el-Hazâne. el-İhtilâfâti’l-usûliyye beyne medreseteyi’l-’Irâk ve Semerkand. Ürdün Üniversitesi Külliyeti’dirâsâti’l-’ulyâ, Doktora Tezi, 2004.
Beyâzîzâde. İşârâtü’l-merâm min ’ibârâti’l-İmam. ed. Yusuf Abdurrezzâk. Karachi: Zam Zam Publisher, 2004.
Blackburn, Simon. The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Boutroux, Émile. Çağdaş Felsefede İlim ve Din. çev. Hasan Katipoğlu. İstanbul: MEB, 1997.
Chalmers, Alan F. Bilim Dedikleri. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2016.
Cüveynî. el-İrşâd. ed. Muhammed Yusuf Musa. Mısır: Mektebetü’l-Ḫâncî, 1950.
Demir, Cemal. Bilimsel Düşünme Yöntemi. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1997.
Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıkî Yapısı/İlk Dönem Sünnî Kelâm Örneği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2012.
Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de İnsan: Ruh, Nefs ve Beden İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. KADER Kelâm Araştırmaları Dergisi 17/1 (2019), 228-254. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.539643
Duman, Fatih. “Akılcılık Bağlamında İki Aydınlama Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 61/1 (2006), 117-151.
Eş’arî, Ebû Hasan. el-Luma‘ fi’r-reddi ‘alâ ehli’z-zeyġi ve’l-bida‘. ed. Hammûde Gurâbe. Kahire: Maṭba‘atu Mıṣrıyye, 1955.
Eyibil, İrfan. “Ehl-i Sünnet Kelâmında Haberî Sıfatların Te’vili Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 667-692.
Görgün, Tahsin. “İslam Bilim Tarihi Nasıl Anlaşılabilir: Yöntem Üzerine Bazı Düşünceler”. Millî Mecmûa 21 (2021), 6-27.
Güldü, Şule. “Klasik Dönem Hanefî Usûlünde Ehl-i Sünnetleşmenin Bir Örneği Olarak Hüsün-Kubuh Meselesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 499- 530. https://doi.org/10.17120/omuifd.631669
Honneth, Axel. “Enlightenment and Rationality”. The Journal of Philosophy 84/11 (1987), 692-699.
Îcî, Adudidin. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1999.
Kabadayı, Talip. “Larry Laudan’da ‘Araştırma Gelenekleri’nin Yöntembilgisi”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2008), 8-29.
Kādî Abdülcebbâr. Şerḥu Uṣûli’l-ḫamse. ed. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1996.
Laudan, Larry. İlerleme ve Sorunları Bir Bilimsel Gelişme Kuramına Doğru. çev. Tekin Atmaca - Zafer Güncüm. İstanbul: KÜRE, 2021.
Lecourt, Dominique. Bilim Felsefesi. çev. Işık Ergüden. Ankara: Dost Yayınevi, 2013.
Mâturîdî. Kitâbü’t-Tevhîd. ed. Muhammed Aruçi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2017.
Munâ A. Ebu Zeyd. et-Tasavvuru’z-zerrî. Beyrut: el-Müessesetü’l-câmi’iyye, 1994.
Özsoy, Seda. “Popper ve Kuhn Arasında: Imre Lakatos ve Bilimsel Metodoloji İçin Yeni Bir Öneri”. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 30 (2018), 209-223.
Râzî, Fahreddin er-. Mefâtîhü’l-ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Sâbûnî. el-Kifâye fi’l-hidâye. ed. Muhammed Aruçi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
Salgar, Ercan. “Bilimsel İlerleme Nedir?” Felsefe Dünyası 62 (2015), 233-257.
Salgar, Ercan. “İlerleme’ Kavramı Üzerine Tarihsel Bir İnceleme”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2015), 311-324.
Sarı, Mehmet Ali. “Francis Bacon ve Galileo’nun Bilim ve Yöntem Tasarımları”. Felsefe Dünyası 2 (2010), 208-229.
Şavluk, Hikmet. Fıkıh Kelâm İlişkisi Bağlamında İbâha Kavramının Analizi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Şavluk, Hikmet. “İslam Hukuk Düşüncesinde Aklîlik Şerʿîlik Ayrımının Somut Örneği: Şerʿî Bildirim Öncesi Eylemlerin Hükmü”. Theosophia 3 (2021), 91-122.
Şemseddin es-Semerkandî. es-Sahâifü’l-ilâhiyye. ed. Ahmed Abdurrahman Şerif. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1985.
Şensoy, Güvenç. Sadruşşerîa’da Varlık ve Ulûhiyyet. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerhu’l-Makâsıd. İstanbul: Bosnevi Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1305.
Teftâzânî, Sa‘deddîn. Şerhu’l-‘Akâid. ed. Ahmed Hicâzî. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1988.
Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-funûn ve’l-’ulûm. ed. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
Whitehead, Alfred N. Bilim ve Modern Dünya. çev. Sercan Çalcı. İstanbul: Öteki Yayınevi, 2018.