TÜRKİYE’DE KALİTELİ YAPAĞI VERİMİNE SAHİP KOYUN IRKI ELDESİNDE MERİNOSLAŞTIRMA FAALİYETLERİNİN GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİNE GENEL BAKIŞ VE TÜRK MERİNOSU (KARACABEY MERİNOSU) IRKININ YAPAĞI ÖZELLİKLERİNE İLİŞKİN ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Bir koyundan elde edilecek yapağı kalitesini belirleyen en önemli etmen genetik kapasitedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde yerli koyun ırklarımızın et veya süt yönlü koyun ırkları oldukları söylenebilir. Türkiye’de kaliteli yapağı eldesi potansiyeli en yüksek olan ırkın Karacabey merinosu (Türk merinosu) olduğu söylenebilir. Bir yapağının kalitesini belirleyen en kritik iki parametre incelik ve uzunluktur. Bir yapağının kamgarn dokuma endüstrisinde kullanılabilir olması için inceliğinin 24,94 mikron ve altında, uzunluğunun ise 8 cm’den daha uzun olması gerekmektedir. Ancak yapılan çalışmalarda incelik değeri 24 mikrondan düşük olan yüne sahip Karacabey merinosu koyunu yüzdesinin çok düşük olduğu saptanmıştır. Bu nedenle, özellikle tekstil mühendisliği, ziraat mühendisliği zootekni bölümü ve veterinerlik fakültelerinin gerçekleştireceği multidisipliner projelerle ülkemizde kaliteli yapağı verimine sahip koyun ırklarının geliştirilebileceği düşünülmektedir. Bu derleme makalede Türkiye’de merinoslaştırmanın tarihçesi, yerli merinos ırklarımız ve Karacabey merinos ırkının yapağı özelliklerine ilişkin önceki çalışmalar hakkında bilgi verilmektedir.

AN OVERVIEW OF THE PAST, PRESENT AND FUTURE OF MERINOIZATION ACTIVITIES IN SHEEP BREEDS WITH QUALITY WOOL YIELD IN TURKEY AND PREVIOUS STUDIES ON THE WOOL CHARACTERISTICS OF THE TURKISH MERINO (KARACABEY MERINO) BREED

The most important factor determining the quality of fleece to be obtained from a sheep is genetic capacity. From this point of view, it can be said that our domestic sheep breeds are meat or dairy sheep breeds. It can be said that the breed with the highest potential to obtain quality fleece in Turkey is Karacabey merino (Turkish merino). The two most critical parameters that determine the quality of a fleece are fineness and length. In order for a fleece to be usable in the worsted weaving industry, its fineness must be 24.94 microns and below, and its length must be longer than 8 cm. However, studies have shown that the percentage of Karacabey merino sheep with wool with a fineness value of less than 24 microns is very low. For this reason, it is thought that sheep breeds with high quality wool yield can be developed in our country with multidisciplinary projects to be carried out especially by textile engineering, zootechnology department of agricultural engineering, and veterinary faculties. In this review article, information is given about the history of merinoization in Turkey, our native merino breeds and previous studies on the fleece characteristics of the Karacabey merino breed.

PDF

___

1. Günaydın, G. (2009). Koyun yetiştiriciliğinin ekonomi politiği. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2), 15-32.
2. Koyuncu, M. (2019). Koyun yetiştiriciliği. Bursa, Türkiye: DORA Basım-Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
3. FOA. (2021). Erişim Adresi: https://www.fao.org/faostat/en/# data/QCL. Erişim Tarihi: 26.06.2022.
4. IWTO. (2021). Review of 2020 & Outlook for 2021. Erişim Adresi: https://iwto.org/wp-content/uploads/2021/03/20210315_ IWTO_MI_DigitalSample.pdf. Erişim Tarihi: 13.09.2021.
5. Woolmark. (2021). Erişim Adresi: https://www. woolmarklearningcentre.com/program-library/fundamentals- program/wool-appreciation-course/module-4-wool-production/ topic-2-global-wool-industry/. Erişim Tarihi:13.09.2021.
6. Tarım. (2022). Erişim Adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/ TAGEM/Belgeler/yayin/Katalog%20T%C3%BCrk%C3%A7e.pdf. Erişim Tarihi:10.07.2022
7. TÜİK. (2021). Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/ GetKategori?p=Tarim-111. Erişim Tarihi: 19.06.2022.
8. Atav, R., Soysal, M.İ., Özder, M., Ünal, P.G., Arat, S., Özkan Ünal, E., ve Buğdaycı, B. (Mart 2021- Devam ediyor). Türkiye'de Kaliteli Yapaği Verimine Sahip Karacabey Merinosu Başlangiç Sürüsü Oluşturulmasi ve Bu Koyunların Yünlerinden Katma Değeri Yüksek Kamgarn Dokuma Kumaş Üretimi Potansiyelinin Ortaya Koyulması, TÜBİTAK 1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Destek Programı, Proje Numarası: 120M125
9. Erdem, N. (1992). Today’s situation of sheep crossbreeding for obtaining fine wool in Turkey and the properties of new merino type wools. Tekstil ve Konfeksiyon, 2(4), 250-255.
10. Erdem, N. (1993). A Research about some important wool properties of Turkish merino raised in Karacabey state farm. Tekstil ve Konfeksiyon, 2, 81-84.
11. Kutsal, A., ve Bilgin, S. (1956). Yarımkan merinoslarda yapağı verimi, canlı ağırlık ve kuzuların inkişafı üzerinde araştırmalar. Ankara Veterinerlik Fakültesi Yayınları, 3-4.
12. Tarım ve Orman. (2019). Erişim Adresi: https://www.tarimorman. gov.tr. Erişim Tarihi: 01.01.2019.
13. Yalçın, B.C. (1986). Sheep and goats in Turkey. FAO Animal Production and Protection Paper, 60.
14. Tuncel, E. (1995). Küçükbaş hayvan yetiştirme. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları: 23, Bursa, 377.
15. Kaymakçı, M., ve Sönmez, R. (1992). Koyun yetiştiriciliği. Hayvancılık Serisi (böl. 3), İstanbul: Hasad Yayıncılık.
16. Küçükbaş. (2021). Erişim Adresi: http://www.kucukbaslar.com. Erişim Tarihi: 25.09.2021.
17. Erdem, N. (1991). Yeni koyun tiplerinden yeni yapağı çeşitlerine doğru. Tekstil & Teknik, 7(789), 10-14.
18. Karacabey Merinos Çiftliği. (2021). Erişim Adresi: https://www.f acebook.com/karacabeymerinosciftligi/photos, Erişim Tarihi: 24.11.2021
19. VeterinerCC. (2021). Erişim Adresi: http://www.veteriner.cc/ koyun/orta_anadolu_merinos.asp, Erişim Tarihi: 22.11.2021
20. Baytarizm. (2021). Erişim Adresi: https://baytarizm.wordpress.com/ category/koyun/. Erişim Tarihi: 22.11.2021
21. Erat, S. (2021). Koyun ve Keçi ırkları. E. Yarsan (ed.), Koyun ve Keçi Hekimliği (bs. 2, Böl. 1, s. 1-44). Ankara, Türkiye: Güneş Tıp Kitapevleri.
22. Şahinkaya, R. (1957). Türkiye’nin Bursa, Balıkesir ve Çanakkale bölgesinde yetiştirilen saf ve muhtelif kan dereceli Merinos x Kıvırcık melezlerinde vücut ölçüleri ve yapağı özellikleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 112.
23. Batu, S., ve Özcan, K. (1962). Akkaraman, Dağlıç, Kıvırcık ve Türkiye’de yetiştirilen Merinos melezlerinde yapağı folikül sayıları ve elyaf çapları üzerinde araştırmalar. Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü Dergisi, 10.
24. Batu, S., Özcan, H., Arıtürk, E., ve Ertuğrul, N. (1963). Bandırma Merinos Yetiştirme Çiftliği koyunlarında son yıllarda görülen verim azalmaları üzerinde araştırma. Ankara Veterinerlik Fakültesi Yayınları,10.
25. Batu, S., Arıtürk, E., ve Örkiz, M. (1966). Karacabey harası Türk Merinos koyunlarında yapağı verimi, önemli beden ölçüleri ve döl verimi üzerinde incelemeler. Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 13(3-4), 229-238.
26. Öznacar, K. (1973). Karacabey merinoslarında yapağı yönünden seleksiyon imkânları. Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü Dergisi, 13(1-2), 3-33.
27. İmeryüz, F. (1979). Texel ve Türk Merinosu koyunların önemli verim özellikleri bakımından kombinasyon imkanları üzerinde araştırmalar. Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü, 60.
28. Akçapınar, H. (1983). Alman Et merinosu ve karacabey merinos- larının canlı ağırlık, beden yapısı ve yapağı verimi yönünden karşı- laştırılması. Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 30(1), 201-215.
29. Özyol, H. (1990). Determination of trace elements in wool fibre by instrumental neutron activation analysis and relation between trace element contents and quality of wool. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 139(2), 339-346.
30. Özfiliz, N. (1991). Karacabey merinos koyunlarında deri ve kıl follikülleri üzerinde araştırmalar (Doktora Tezi). Morfoloji Bilim Dalı, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
31. Oğan, M. (1994). Karacabey merinoslarında önemli verim özelliklerini seleksiyonla geliştirme olanakları I. Çeşitli özellikler bakımından performans düzeyleri. Lalahan Hayvan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 34(1-2), 47-58.
32. Özcan, M., Ekiz, B., Yılmaz, A., ve Ceyhan, A. (2004). The effects of some environmental factors affecting on the growth and greasy fleece yield at first shearing of Turkish merino (Karacabey merino) lambs. İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 30(2), 159-167.
33. Kara Uzun, H.Ş. (2008). Türkiye yerli koyun ırkları ile bazı melez koyun genotiplerinin yapağı özellikleri ve yapağılarının sanayide kullanılabilirliği üzerine bir araştırma. (Doktora Tezi).Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı, Bursa.
34. Özkömürcü, H. (2019). Bursa ilinde yetiştirilen Karacabey merinosu koyunlarının bazı yapağı özellikleri (Yüksek Lisans Tezi). Zootekni Anabilim Dalı, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya.
35. Atav, R., Gürkan Ünal, P., ve Soysal, M.İ. (2020). Investigation of the quality characteristics of wool obtained from karacabey merino sheep grown in Thrace Region-Turkey. Journal of Natural Fibers. 1- 8.
36. Altay, Y., Boztepe, S., Eyduran, E., Keskin, İ., Tariq, M.M., Bukhari, F.A., ve Ali, I. (2021). Description of factors affecting wool fineness in Karacabey merino sheep using chaid and mars algorithms. Pakistan Journal of Zoology, 1-7.
37. Vatansever, G. (2021). Trakya bölgesinde yetiştirilen Karacabey merinosu ve kıvırcık ırkı koyunlarından elde edilen yünlerin elyaf kalitesi ve tekstilde kullanım olanaklarının belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Zootekni Anabilim Dalı, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Süleymanpaşa, Tekirdağ.
38. Özkan Ünal, E., Soysal, M.İ., Atav, R., Gürkan Ünal, P., Özdil, F., Genç, S., ve Işık, R. (2018-Devam Ediyor). Yerli koyun ırklarının yapağı kalitesinin morfolojik-genetik karakterizasyonu ve tekstil giysi üretiminde kullanım olanaklarının araştırılması. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Araştırma Geliştirme Destek Programı, TAGEM/ 18/ AR-GE / 11.
39. Behrem, S., ve Gül, S. (2022). Effects of age and body region on wool characteristics of Merino sheep crossbreds in Turkey. Turkish Journal of Veterinary & Animal Sciences, 46(2), 235-247.