Akarsu Akımlarında Volatilitenin Non-Lineer Varyans Modelleri ile İncelenmesi: Köprüçay Nehri Örneği

Akarsu akım serilerinin, varyansın sabit kabul edildiği klasik zaman serisi modelleriyle (Otoregresif Hareketli Ortalama - ARMA) modellenmesinde sürecin ortalama davranışına odaklanılmakta ve varyans değişkenliğine dayalı non-lineer etkiler göz ardı edilmektedir. Durağan olmayan varyans değişikliğine dayalı bu etkilerin (volatilite) Otoregresif Koşullu Değişen Varyans (ARCH) tipi modeller ve bu modellerin genişletilmiş hali olan Genelleştirilmiş Otoregresif Koşullu Değişen Varyans (GARCH) modelleri ile incelenmesinde ve tahmini su kaynakları yönetimindeki risk ve belirsizlik içeren hidrolojik süreçlerde önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, ilk önce Köprüçay Nehri’ ne ait günlük ve yıllık akım serilerinin ortalama davranışları lineer zaman serisi modelleri (AR, MA, ARMA) ile temsil edilerek en uygun modeller seçilmiş, daha sonra bu modellerden elde edilen kalıntılar üzerinde volatilitenin varlığı Engle Lagrange Multiplier (LM) testi ile araştırılarak koşullu değişen varyans modelleri (ARCH-GARCH) kurulmuştur. Günlük akım verilerinde en iyi modelin ARMA(1,1)-GARCH(2,3) olduğu, yıllık akım serisinde ise volatilitenin olmadığı görülmüştür. Günlük akım serilerindeki volatilite kümelenmesi, koşullu değişen standart sapma ve varyans grafikleriyle ortaya konulmuştur. Bu çalışma, zamanla değişen varyans kaynaklı non-lineer etkilerin akım değişkenliğine etkisini ortaya koymakta olup akım süreçlerinin istatistiksel modellenmesine bir katkı sağlayacaktır.

-

Keywords:

-,