İklim değişikliği ve çölleşme veya toprak/ arazi bozulumunun Türkiye'deki boyutları ve çölleşme ile mücadele

Ülkemizi ve Dünya kara parçasını, geldiğimiz gün hesabıyla çölleşme (toprak/ arazi bozulumu) ve iklim değişikliğiyle tüketme konusunda bir karmaşayla birlikte düğümledik. Günümüzde Dünya arazi varlığının yaklaşık %28’i kuraklıktan etkilenmektedir. İnsan aktivitelerinin öncelikli neden olduğu arazi bozulumu (çölleşme)’nun yayılım alanı yaklaşık 2 milyar ha’a ulaşmıştır. Buna karşın tüm karasal ekosistemde bölgelerinin en mahsuldar toprakları toplam alan olarak yaklaşık 350,790x106 ha’dır. Ülkemizde arazi bozulumunun boyutları kara ekosistemimizde yaklaşık %90’lar düzeyindedir. Buna karşın ekolojik bölgelerinin en verimli toprakları yaklaşık 5,08 x106 ha’dır ve toplam kara parçamızın %6,5’idir. Dünya’da orman ve ağaç sektörünün yaklaşık %18’i; otlakçılık sektörünün yaklaşık %21’i ve tarım sektörünün de yaklaşık %38’i çölleşmeye neden olan etmenlerin baskısı altında arazi bozulumuna uğramıştır. İklim değişikliği sorunlarına çözüm arayan önemli bir faktör: Arazi kullanımı, arazi kullanımındaki değişiklikler ve ormansızlaşmadır. Günümüzdeki çevre sorunlarının en başında demografik yapının oluşturduğu baskılar ve popülist yaklaşım gösteren kesimlerin, spekülatörlerin, rantçıların vb. gibi tarafların oluşturduğu arazi baskıları sonucunda gündeme gelen, yanlış ve amaç dışı arazi kullanımlarının baskısıdır. Çölleşme ile mücadele teknikleri aynı zamanda iklim değişikliğine karşı da iyileştirici özelliklidir. Ülkemiz, 21 Ekim 2003 tarih ve 25266 sayılı resmi gazetede Bakanlar Kurulu kararı ile yayınlanan “Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi” ne 189. üye ülke olarak taraf oldu. 9 Mart 2005 tarih ve 25750 sayılı resmi gazetede Çevre ve Orman Bakanlığı’nın genelgesi ile “Çölleşme İle Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı” nı açıklayarak 191. Ülke olarak Birleşmiş Milletler Çevre Programına da bu konuda taraf oldu. Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı’nda yer alan ilkeler ve amaçlar doğrultusunda öngörülen düzenlemeleri, plan ve uygulama programlarını; öngörülen sürelere bağlı kalarak kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının hayata geçirmesi ve uygulaması mutlaka gerekmektedir. Bunun içinde karasal ekosistemimizi, uygulanması gereken amenajman yöntemleri doğrultusunda, doğal nitelik ve yetenekleriyle kullanmak için toprak serileri düzeyinde yapılacak 1/25.000 veya daha büyük ölçekli Ayrıntılı toprak haritalarının temel veri tabanı esaslı çalışmalar ile oluşturulacak Bütünleşik Sürdürülebilir Havza Planları ile yönetmemiz önkoşuldur.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, arazi kullanımı, sosyoekonomik durum, iklim değişimleri, çölleşme, arazi bozulumu, toprak bozunumu

Climate change and ımpact of desertification or soil/ land degration in Turkey, combating desertification

The total arable land of Turkey is about 28,054,000 ha. The main income of the country is agriculture and agriculture based industry. However, the prime soils cover only 17.5% of the total land surface and the productivity of the rest of the soils is limited by topographical, chemical (e.g. high calcium carbonate content, alkalinity and low organic matter), and physical (e.g. water logging, texture) attributes. The diverse topography along with deforestation and unsuitable tillage and irrigation management has been inducing the rate of erosion in the country for centuries. The majority of the country’s soils (76.5%) are prone to erosion risk due to the dominant steep slopes (>6%), and 72% of the soils are more or less affected from water and wind erosion. Alongside these unsuitable conditions, the misuse of lands, i.e. soil sealing, soil exploitation, over use of fertilizers and irrigation, improper use of indigenous environmental friendly, agro-ecosystems, constantly degrade the soils of the country. Soils with high production capacity and with a wide range of agricultural uses, cover 7% (about 5 million ha) of the total land area (77.9 million ha) of Turkey. This proportion is equal to about 1/5 of the potential agricultural soils of the country. The highly to moderately productive soils (soils of Land Capability Class I, II, III) comprising an area of 19.1 million ha, with none (LCC I) to one or more moderate to severe limitations (LCC II and III) for some uses, require some kind of conservation practices to assure stability and sustainability of production as the essential part of the management system. Permanent limitations as water logged conditions as well as salinity would demand expensive investments in land management particularly for LCC III soils. This is almost equal to 1/4 (25%) of the country's land. However, there are 7.4 million ha land which is marginally productive (LCC IV), where parts of this is currently used for cultivation, pastures, forests and settlement areas, which cover about 4.9 million ha. About 573 000 ha of land is occupied by various industries and urban settlements, most of which is of Prime Quality (LCC I) and larger than the cultivated soils of many townships. Land with increased erosion due to misuse -unplanned- is about 6.2 million ha and the total non-arable (unsuitable for cultivation) (LCC V, VI, VII) land is 6.3 million ha Land/soil degradation and natural resources degradation should be included in the concept of “desertification”. In this framework, there are three major causes for the occurrence of desertification, these are namely the natural, technical, and socio- economic, administrative and legal causes. Erosion is the major impact of desertification, which is caused by the mismanagement of the land. It is a land degradation phenomenon accelerated by unplanned land management- the human impact- rather than natural causes. Deforestation, an on-going process for centuries in Anatolia, is the major driving force of land degradation reached by the unplanned and illegal cutting of forests to provide materials or fuel for heating, along with improper settling policies and overgrazing.

Keywords:

Turkey, land use, socioeconomic status, climatic change, desertification, land degradation, soil degradation,

PDF

___

Anonim 1984-1998. Tüm İllerin Arazi Varlığı. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. No: 01-79. Ankara.
Anonim 1995. FAO, Planning for Sustainable Use of Land Resources, Towards a New Approach. FAO Land and Water Bulletin. Land and Water Development Division and Approved by FAO’s Interdepartmental Working Group on Land Use Planning. ISBN 92-5-103724-8. Rome, Italy.
Anonim 2004. Çevre ve Orman Bakanlığı, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi.
Anonim 2005.Çevre ve Orman Bakanlığı Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı. (Editörler: Düzgün, M., S. Kapur, C. Cangir, E. Akça, D. Boyraz ve N. Gülşen) Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele sözleşmesi. Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları No: 250. ISBN: 975-7347-51-5. Ankara. S:110.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1996. Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanılmasının Boyutları ve Arazi Kullanım Planlamasının Gerekliliği. Tarım- Çevre İlişkileri Sempozyumu "Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı" 13-15 Mayıs 1996. Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi. Selim Ofset Matbaacılık, Mersin. S:637,648.
Cangir, C., S. Kapur, D. Boyraz and E. Akça, 1996. Problems of Agrıcultural Soils and Strategies for optimum Landuse in Turkey. 1st International Conference on Land Degradation. Proceedings. International Working Group On Land Degradatıon And Desertification (IWGLDD-ISSS). Çukurova University Press, Adana. pp: 23- 27. ISBN 975-4870519.
Cangir, C., S. Kapur, D. Boyraz and E. Akça., 1997. Facts About Land Degradation In Turkey. Land Degradation. Newsletter of the Internatıonal Task Force On Land Degradation. February 1997, No:1, pp:8.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1997. Trakya'da Amaç Dışı Arazi Kullanımı ve Kırsal Arazi Sınıflaması. I. Trakya Toprak ve Gübre Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü Gübre Üreticileri Derneği. 20- 22 Ekim 1997. Tekirdağ. S:19-28.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1997a. Tekirdağ'da Toprak Sanayi Sektörünün Konumu ve Sorunları. Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II Bildiriler Kitabı. 6-8 Kasım 1997. TMMOB Makina Mühendisleri Odası. MMO Yayın No:202. Edirne. S:263- 273. ISBN 975- 395-244-9.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1997b. Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanımının Boyutları ve Toprak Yönetimi ile Arazi Kullanım Planlamasına Yönelik Stratejik Yaklaşımlar. Doğal Kaynaklar ve Çevre. Çevre Gönüllüleri Platformu SOS Yayınları Özener Matbaası İstanbul.S:19-69.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1997. Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanımının Boyutları ve İleriye Dönük Planlama Stratejileri. Hava fotoğraflarının araziye uyarlanması ve bu bağlamda ayrımlı amaçlara yönelik toprak haritalama sistemleri. Workshop:2. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü. 12-14 Şubat 1997. Bornova, İzmir. S:76-88.
Cangir, C., S. Kapur, D. Boyraz ve E. Akça, 1998. Türkiye'de Arazi Kullanımı, Tarım Topraklarının Sorunları ve Optimum Arazi Kullanımı Politikaları. M. Şefik Yeşilsoy International Symposium On Arid Region Soils. Türk Toprak İlmi Derneği, Çukurova Üniversitesi, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Uluslararası Toprak İlmi Derneği. 21- 24 Eylül 1998. İzmir. ISBN-975-96629-0-6 S:9.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1998. Trakya'da Arazi Bozulumu. M. Şefik Yeşilsoy International Symposium On Arid Region Soils. Türk Toprak İlmi Derneği, Çukurova Üniversitesi, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Uluslararası Toprak İlmi Derneği. 21- 24 Eylül 1998. İzmir. ISBN-975-96629-0-6. S:6.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1999a. Trakya’da Arazilerin İşletmeciliğine Yönelik Sorunlar ve Bölgesel Master Planlarının Temeline Yönelik Toprak Haritalarının Önemi. 21. Yüzyılın Eşiğinde Trakya’da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu III. 11-13 Kasım 1999. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Edirne Şubesi. Edirne.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 1999b. Arazi ve Tarım Topraklarının Kullanımları Hakkındaki Yasal Mevzuat ve Yasalarımızdaki Teknik Konuların Değerlendirilmesi. 21. Yüzyılın Eşiğinde Trakya’da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu III. 11-13 Kasım 1999. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Edirne Şubesi. Edirne.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 2000a. Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisligi V. Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. 17-19 Ocak 2000. Ankara.S: 365-392.
Cangir, C. and D. Boyraz, 2000b. A Review of Problems and Degradation in te Arable Lands of Turkey and, Thrace and Necessity of Rearrangement. 2nd Internationals Symposium on New Technologies for Environmental and Agro-Applications. 18-20 October 2000. pp: 388-397. ISBN 975-374-29-8. Turkey. Tekirdağ.
Cangir, C., S. Kapur, D. Boyraz, E. Akça and H. Eswaran. 2000. An Assessment of Land Resource Consumption in Relation to Land Degradation in Turkey. Journal of Soil and Water Conservation. USDA. pp:253-259.
Cangir. C. 2000. Sustainable agriculture: Actions and strategies. 2nd nternationals Symposium on New Technologies for Environmental Monitoring and Agro-Applications. Proceeding (Workshop). 18-20/October/ Tekirdağ.Turkey p:6-7.
Cangir, C., and D. Boyraz. 2002. The Complex Square Root Parametric System For Land Evaluation Method on Soils of The Thrace Region. International Conference on Sustainable Land Use and Management. Soil Science Society of Turkey- Çanakkale Onsekiz Mart University. 10-13 June 2002. Çanakkale- Turkey.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 2002. Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı Toprak- Arazi Kullanımı Teknik Raporu ve Haritaları. Trakya Üniversitesi – Çevre Bakanlığı projesi. S:555. Edirne.
Cangir, C. ve D. Boyraz., 2003. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Arazi Varlığı,Tarım Topraklarının Konumu ve Yörede Çevre Düzeni Planı ve Toprak Amenajmanı Projelerinin Önemi.3.Gap ve Sanayi Kongresi Bildiriler Kitabı. TMMOB. Makine Mühendisleri Odası Yayın No:E/2003/338. 18/19 Ekim 2003. Diyarbakır. ISBN:975-395-649-5. S: 403-426.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 2004. Arazi Varlığı Yönetiminde Çevre Düzeni Planı, İklim Değişikliği ve Çölleşme. Ankara İklim Değişikliği Konferansı. Çevre ve Orman Bakanlığı. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Türkiye. 1-3 Eylül 2004. Ankara. Cangir, C. ve D.
Boyraz. 2005a. Trakya’da Çölleşme İle Mücadele İçin Oluşturulması Gereken Eylem Programının Temel İlkeleri. Trakya’da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu IV.Bildiriler Kitabı.14-15 Ekim 2005.TMMOB Makine Mühendisleri Odası.MMO Yayın No:E/2005/390.ISBN:975-395-948-6. S: 151-173.
Cangir, C. ve D. Boyraz. 2005b. Trakya’da Arazi Kullanım Politikalarında Çevreci Yaklaşım Modellemesi. Trakya’da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu IV. Bildiriler Kitabı. 14-15 Ekim 2005. TMMOB Makina Mühendisleri Odası. MMO Yayın No: E/2005/390. ISBN: 975-395-948-6. S: 213-237.
Cangir, C. ve D. Boyraz, 2005c. Ülkemizde Yanlış ve Amaç Dışı Arazi Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi. Tarım Haftası’2005 Kongre. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. 3-7 Ocak 2005. Milli Kütüphane Ankara. Cilt 1. S: 155-179.
Haktanır, K., C. Cangir, Ç. Arcak ve S. Arcak, 2000. Toprak Kaynakları ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisligi V. Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. 17-19 Ocak 2000. Ankara.S: 203-229.
Haktanır, K., C. Cangir ve D. Boyraz, 2005. Toprak Kaynakları Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi. Tarım Haftası’2005 Kongre. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. 3-7 Ocak 2005. Milli Kütüphane Ankara. Cilt 1. S: 113-135.
McRae, S.G. and. C. P. Burnham. 1981. Land Evaluation (Monographs On Soil Survey). Clarendon Pres, Oxford. ISBN 0 19 8545185. pp:239.