X VE XI. YÜZYILDA İSLAM FELSEFESİNDE YAPILAN ADÂLET TAKSİMLERİ: FĀRĀBĪ, EBŪ’L-HASAN EL-ĀMİRĪ, İBN MİSKEVEYH VE RĀĠIP EL-İSFEHĀNĪ ÖRNEĞİ

Adâlet, insanlık tarihi boyunca üzerinde en çok durulan kavramlardan biri olmuştur. Adâlet farklı anlam ve görünümleriyle incelenmiş olmasına rağmen tanımlanması konusunda bir uzlaşı sağlanmış değildir. Adâlet üzerine yapılan ayrımlar ise bu kavramın anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Felsefede ilk sistemli adâlet ayrımının Aristoteles (ö. m.ö. 322) ile başladığı söylenebilir. Aristoteles’in dağıtıcı ve düzeltici adâlet ayrımı sonraki filozoflar tarafından da benimsenmiştir. Fārābī (ö. 339/950), Ebū’l-Hasan el-Āmirī (ö. 381/992) ve İbn Miskeveyh (ö. 421/1030) Aristoteles’in bu ayrımını benimsemişlerdir. Bunun yanı sıra Fārābī’nin tabiī adâleti, Rāġıp el-İsfehānī’nin (ö. 5./11. Yüzyılın ilk çeyreği) mutlâk ve mukayyed adâlet ayrımı ve İbn Miskeveyh’in tabiī, vazʽī, iḫtiyārī ve İlāhī adâleti bu filozoflara özgün ayrımlardır. Zikredilen İslam filozoflarının adâlet taksimleri kendilerinden sonra gelen bazı filozoflar tarafından da benimsenmiştir. Ayrıca bu makalede İbn Miskeveyh’in dörtlü adâlet ayrımı ile Batı Orta çağ filozofu Thomas Aquinas’ın (ö. 1274) dörtlü yasa ayrımı konusundaki benzerliğe de dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Adâlet Taksimi, Fārābī, Ebū’l-Hasan El-Āmirī, İbn Miskeveyh, Rāġıp el-İsfehānī

THE CLASSİFİCATİON OF JUSTİCE İN ISLAMİC PHİLOSOPHY İN 10 AND 11TH CENTURY: THE CASE OF AL-FÂRÂBÎ, AL-ÂMÎRÎ, IBN MİSKAWAYH AND RAGHIP AL-ISFEHÂNÎ

The justice has been one of the most cited concepts throughout human history. Although the justice has been examined with different meanings and appearances, no consensus has been reached on its definition. The distinctions made on justice make it easier to understand. It can be said that the first systematic classification of justice in philosophy started with Aristotle (d. 322 BC). Aristotle's classification of distributive and rectificatory justice has been adopted by subsequent philosophers. al-Fârâbî (d. 339/950), al-Âmîrî (d. 381/992) and Ibn Miskawayh (d. 421/1030) have adopted this classification of Aristotle. al-Fârâbî's natural justice, Raghıp al-Isfehânî's (the first quarter of the 11th century) absolute and qualified justice classification, and Ibn Miskawayh's natural, legal, optional and Divine justice are the original classification of these philosophers. These justice classification of Islamic philosophers who are mentioned have also been adopted by philosophers who have follow them. In addition, the similarites between Ibn Miskawayh's four justice classification and Western Medieval philosopher Thomas Aquinas’s (d. 1274) four law distinctions were also noted in this article.

Keywords:

Division of Justice, al-Fârâbî, al-Âmîrî, Ibn Miskawayh, Raghıp al-Isfehânî,

PDF

___

Ağaoğulları, M. Ali. Kent Devletinden İmparatorluğa. Ankara: İmge Kitabevi, 1994.
Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1998.
Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. trc. Saffet Babür. Ankara: Kebikeç Yayınları, 2005.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları 2000.
Çağrıcı. Mustafa. “Adalet”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Ebū’l-Hasan el-Āmirī. es-Saāde ve’l-İsʽād. tah. Ahmet Abdül Halim Atiyye. Kāhire: Cāmiatu’l-Kāhire, 1991.
Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
Fahri, Macit. İslam Ahlak Teorileri. terc. Muammer İskenderoğlu, Atilla Arkan. İstanbul: Litera Yayınları, 2004.
----------. İslam Felsefesi Tarihi, trc. Kasım Turhan. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2000.
Fârâbi. Arāu Ehli’l-Medīneti’l-Fādıla. nşr. Alī Bū Mulhim. Beyrut: Dāru’l-Hilāl, 1995.
----------. es-Siyasetü’l-Medeniyye. tah. Fevzi Mitri Neccār. Beyrut: Dāru’l Meşrīk, 1986.
----------. Fusūlu’n Müntezaʽa. tah. Fevzi M. Neccār. Beyrut: Dāru’l Meşrīk, 1993.
----------. Kitābu’l Mille. tah. Muhsīn Mehdī. Beyrut: Dāru’l Meşrīk, 1991.
İbn Manzūr. Lisānu’l-‘Arap. “Adâlet,” c.11 (Beyrut: Dāru’s-Sādır, 1968).
İbn Miskeveyh. el-Havāmī’l ve’ş-şevāmīl. ed. Ahmet Emîn, Seyyid Ahmed Şaqr. Frankfurt: Institute for The History of Arabic Islamic Science At The Johann Wolfgang Goethe Universty, 2000.
----------. er-Risāle fī māhiyyeti'l-ʽadl: An Unpublished Treatise of Miskawaih on Justice or Risala fi Mahiyat Al-adl li Miskawaih. ed. M. Khan. Leiden: E. J. Brill, 1964.
----------.Tehẕību’l-Aḫlāḳ. tah. Nevaf Cerrāh. Beyrut: Dār’u Sāder, 2006.
Kınalızāde, Ali Çelebi. Ahlāk-ı Ālāī. haz. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Kuçuradi, İonna.“Adâlet Kavramı,” Adnan Güriz (ed.), Adâlet Kavramı (Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 1994) içinde, ss. 27-33.
Nasiruddin Tūsî. Ahlāk-ı Nāsirī. terc. Anar Gafarov, Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayınları 2007.
Platon. Devlet. trc. Sabahattin Eyüboğlu, Mehmet Ali Cimcoz. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
Rāġıp el-İsfehānī. eẕ-Ẕerīʽa ilā Mekārimi’ş-Şerīʽa, tah. Tāhā Abdurrauf Sāʽd, Kāhire: Mektebetu’l-Külliyati’l- Ezheriyye, 1973.
Ross, David. Aristoteles. trc. Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, Özcan Yalçın Kavasoğlu, Zerrin Kurtoğlu. İstanbul: Kabalcı Kitabevi, 2002.
Thomas, Aquinas. Summa Theologica. Translated by Fathers of the English Dominican Province. New York: Benziger Bros, 1947.
Topakkaya, Arslan. “Aristoteles’te Adâlet Kavramı,” Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2:6 (2009), ss.629-633. Turan, Ramazan, İbn Miskeveyh’in Adalet Anlayışı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri: 2014.
Yayla, Atilla. Sosyal ve Siyasal Teori: Seçme Yazılar. Ankara: Siyasal Kitabevi, 1999.