Marife Gelen Müsnedün İleyh ve Müsnedin Semantik Boyutu (Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ʿulûm Adlı Eseri Bağlamında)

Arapçada cümle telifi isnad olgusu ile açıklanır. İsnad, cümlenin temel ögelerini birbirine bağlayan, lafzen görünmeyen bir bağdır. İsnadın tarafları olan müsnedün ileyh ve müsned, bir cümlenin asgari iki temel rüknüdür. İlki, hakkında yargıda bulunulan, ikincisi ise yargının kendisidir. Bir cümlenin temel ögeleri olan mübtedâ ya da fail, müsnedün ileyhe; haber ya da fiil ise müsnede karşılık gelmektedir. Cümlede bu ögelerin -nekreye nispetle- marife olarak gelmesi cümlenin anlamını değiştirmektedir. Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî (ö. 626/1229), çeşitli şekillerde marife olarak gelen müsnedün ileyhin tahsis, cins, tekit, ahd gibi vurgulu anlamlar kattığını ve cümlenin anlamsal yorumunu etkilediğini ifade eder. Sekkâkî’de marife gelen sözdizimsel yapı, bağlamsal durumu açıklarken, bağlam da sözdizimsel yapıyı belirleyebilmektedir. Dolayısıyla sözdizimsel yapı ile bağlam durumunun etkileşimi, birlikte cümlenin anlamını tayin etmektedir; fakat bağlamsal durum, anlamı belirlemede daha etkilidir. Müsned ve/veya müsnedün ileyhin, zamir, alem, ism-i mevsûl, ism-i işâret, harf-i tarif veya izâfetle gelmesi semantik açıdan cümlenin anlamını belirler. Müsnedün ileyhin -istisnai olarak- nekre geldiği durumlarda marife halindeki çoğu anlam görülmez. Sonuç olarak isnadın bir ve/veya iki tarafının marife bir isim olarak gelmesi, cümlenin anlamsal yorumunu değiştirir ve bu türde bir isnad, muhtelif belâgî nükteler için kurulur.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belâgatı, Müsned, Müsnedün ileyh, Marife, Sözdizim, Bağlam, Anlam

Semantic Analysis of Marifa Musnadun Ilayh and Musnad (In the Context of Ebū Ya‘kūb es-Sekkākī’s Miftāḥu’l-ʿulūm)

Sentence formation in Arabic is explained by the phenomenon of isnad. Isnad is an invisible link that connects the main elements of the sentence. Musnad ilayh and musnad, which are the parties to the isnad, are two mini-mum basic elements of a sentence. The first is the one about whom the judg-ment is made, and the second is the judgment itself. The basic elements of a sentence, mubtadā or fāil, correspond to musnad ilayh, khaber or fiil corres-pond to musnad. The fact that these elements appear as marifa in the sentence -and not nakra- changes the meaning of the sentence. Abū Ya‘kūb al-Sakkākī (d. 626/1229) states that the musnadun ilayh, which comes as marifa in various forms, adds emphatic meanings such as takhsīs, cins, ta’ñīd, and ahd and affects the semantic interpretation of the sentence. In Sekkākī, while the syntactic structure explains the contextual situation, the context can also determine the syntactic structure. Therefore, the interaction of syntactic structure and context situation together determines the meaning of the sentence; but contextual situation is more effective in determining meaning. The fact that musnad and/or musnadun ilayh comes with ḍamīr, aʿalam, ism-i mawṣūl, ism-i ishārah, harf-i taʿrīf or iḍāfa determines the meaning of the sentence in terms of semantics. In cases where musnadun ilayh exceptionally comes as nakrah, most of the meanings in form of marifa are not seen. As a result, the fact that one and/or both sides of the isnad is a marifa noun changes the semantic interpretation of the sentence and this type of isnad is established for various rhetorical epigrams.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Musnadun Ilayh, Musnad, Marifa, Syntax, Context, Meaning,

PDF

___

Abbâsî, Ebû’l-Feth. Meâ‘hidü’t-tenṣîṣ alâ şevâhidi’t-telḫîs. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
Aktaş, Osman. “Arap Dilinde Müphem Lafızlar ve Delâletleri”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/2 (31 Aralık 2021), 323-352.
Alevî, Yaḥyâ b. Hamza b. Ali b. İbrahim. et-Tırâz li esrâri’l-belâġa ve ‘ulûmi hakāiki’l-i‘câz. Beyrut: el- Mektebetü’l-‘Unsuriyye, 1423.
Askerî, Ebû Hilâl. Dîvânü’l-meʿânî. Beyrut: Dâr-u’l-Cîl, ts.
Asutay, M. Mücahit. Kavram Atlası: Arapça I. Ankara: Gazi Kitapevi, 2020.
Atîk, Abdülazîz. İlmü’l-meânî. Beyrut: Dâru Nahda, 1430.
Avnî, Hâmid. el-Minhâcü’l-vâḍıh li’l-belâġa. 5 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs̱, ts.
Cürcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdurrahman b. Muhammed. Delâilu’l-i‘câz fî ‘ilmi’l-me‘ânî. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422.
Demâmînî, Muhammed b. Bedruddîn Ebîbekr b. Ömer. Taʻlîku’l-ferâid ʻalâ teshîli’l-fevâid. thk. Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed el-Müfdî. 4 Cilt, 1403/1983.
Desûkî, Muhammed b. Arefe. Hâşiyetü’d-desûḳî ʻalâ muḫtaṣari’l-me‘ânî. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el- Mektebetü’l-‘Asrîyye, ts.
Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 4. Basım, 2011.
Ebû Mûsâ, Muhammed. Haṣâiṣu’t-terâkîb: dirâse tahlîliyye li-mesâili ‘ilmi’l-me‘ânî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 4. Basım, ts.
Ezherî, Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkâd. Şerḥu’t-taṣrîḥ ale’t-tavḍîḥ. Beyrut: Dâru’l-Kütubü’l- ʻİlmiyye, 1421/2000.
Fârisî, Ebû Alî. Şerḥu’l-ebyâti’l-müşkileti’l-iʿrâb fi’ş-şiʿr. thk. Muhammed et-Tanâhî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408.
Ġalâyînî, Mustafa. Câmiʻu’d-dürûsi’l-ʻarabiyye. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1414/1993.
Güceyüz, İsa. Temel Belâgat Terimlerinin Teşekkülü: Fesâhat, Belâgat, Meânî, Beyân ve Bedî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Halebî, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed Muhibbuddîn. Temhîdu’l-kavâ‘id bi-şerhi teshîli’l-fevâid. thk. Ali Muhammed Fâhir. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1428/2007.
Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid. Cevâhirü’l-belâġa fi’l-meʻânî ve’l-beyân ve’l-bedîʻ. Beyrut: el- Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1999.
Hâzimî, Ahmed b. Ömer b. Musâ‘id. Fethu rabbi’l-beriyye fî şerhi nazmi’l-âcurrûmiyye. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 1431/2010.
İbn Arâbşâh, İbrahim b. Muhammed. el-Aṭvel: Şerḥu telḫîsi miftâḥi’l-‘ulûm. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh. Şerḥu’t-teshîl. thk. Muhammed Bedevî el-Mahtûn - Abdurrahman es-Seyyid. b.y.: Hicr li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1410/1990 .
İbn Yaʻîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn. Şerḥu’l-mufaṣṣal li’z-Zemaḫşerî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1422/2001.
Kâsım, Muhammed Ahmed - Dîb, Muhyiddin. ʿUlûmü’l-belâġa: el-Bedîʿ, el-beyân ve’l-meʿânî. Beyrut: el- Müessesetü’l-Hâdîse, 2003.
Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1985.
Kazvînî, Necmüddîn el-Kâtibî. Şemsiyye Risalesi. çev. Cihan Özaykan. İstanbul: Divan Kitap, 2018.
Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf. et-Taḥḳīḳ fî şerḥi’l-fevâʾidi’l-ġıyâs̱iyye. thk. Ali el-Avfî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ʿUlum ve’l-Hikem, 1424.
Matlûb, Ahmed. Esâlîb belâġiyye. Kuveyt: Vekâletu’l-Matbûât, 1980.
Menâhicü Câmiʿati’l-Medîneti’l-Alemiyye. el-Belâġa: Meâʿnî. Medine: Câmiʿatü’l-Medîneti’l-ʿÂlemiyye, ts.
Merzûkî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed el-. Şerḥu Dîvâni’l-ḥamâse. thk. Garîd eş-Şeyh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ʿİlmiyye, 1424/2003.
Meydânî, Abdurrahman Hasen Habenneke. el-Belâġatü’l-ʻarabiyye. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1416/1996.
Neccâr, Muhammed ʻAbdulaziz. Ḍıyâü’s-sâlik ilâ evḍaḥi’l-mesâlik. Müessese-tü’r-Risâle, 1422/2001.
Râcihî, ‘Abdüh. et-Taṭbîku’n-naḥvî. Mektebetü’l-Me‘ârif, 1420/1999.
Sabbân, Ebu’l-ʻİrfân Muhammed b. Alî. Ḥâşiyetü’s-ṣabbân şerḥu’l-eşmûnî li elfiyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
Saîdî, Abdülmüteâl. Buġyetü’l-îḍâḥ li telḫîsi’l-miftâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. 4 Cilt. Mektebetü’l-Âdâb, 17. Basım, 2005.
Sekkâkî, Ebû Yakûb. Miftâhu’l-ulûm. çev. Zekeriye Çelik. İstanbul: Litera Yay., 2017.
Sübkî, Ebû Hâmid Bahâeddîn. ʻÂrûsu’l-efrâḥ fî şerḥi telḫîsi’l-miftâḥ. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: el- Mektebetü’l-‘Asriyye, 1423.
Şentürk, Recep. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Tarâblûsî, İbn Abdülhak. Dürerü’l-ferâ’idi’l-müstaḥsene fi şerḥi manẓûmeti İbn Şiḥne. thk. Süleyman Hüseyin. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2018.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer. Muḫtaṣarü’l-meʿânî. Dârü’l-Fikr, 1411/1991.
Üşmûnî, Ali b. Muhammed Nureddin. Şerhu’l-üşmûnî ʿalâ elfiyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Mufaṣṣal fî ṣanʿati’l-iʿrâb. thk. Ali Ebû Mülhim. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.