XIX ve XX. asırda Osmanlı’da mutasavvıf müfessirler

XIX. ve XX. asırda Osmanlı Devletin’de yetişen mutasavvıfların ekseriyeti ilim ehli olup, medreselerde ders vermek, husûsî halkalarda ders okutmak, camilerde ve tekkelerde halka ders vermek ve muhtelif alanlarda eserler telif etmek gibi ilmî faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu faaliyetler içinde Tefsîr İlmi’nin ayrı bir yeri vardır. Bu makalede Osmanlı’nın son iki asrındaki tasavvuf erbâbının Tefsîr çalışmaları tedkik edilecektir.

Sufi exegetes of the XIX and XXth century in the Ottoman empire

The Sufis of 19th and 20th century were also formal scholars graduated from the madrasa, hence they also lectured in madrasa and gave public sermons in the mosques in addition to writing books in different fields. Writing commentaries on the Holy Quran has a special place among their activities. This article will examine works of the Sufi exegetes who lived in the last two centuries of the Ottoman period.

PDF

___

Abay, Muhammed, “Osmanlı Döneminde Yazılan Tesir ile İlgili Eserler Bibliyografyası/ Tefsîrler, Haşiyeler, Sûre Tefsîrleri, Tercümeler”, Dîvân, yıl: 4, sayı: 6, 1999/1, s. 249- 303.
Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, haz. Cavid Baysun, Ankara 1986.
Albayrak, Sâdık, Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul 1996.
Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, İstanbul 1988.
Aydüz, Davud, “Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r-Reşâd’da Çıkan Tefsîr İle İlgili Yazılar”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 1, 1996, s. 27-56.
Bağdâdî, İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, İstanbul 1951.
Baltacı, Cahit, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1976.
Bayraktar, Nail, Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları Alfabatik Kataloğu, İstanbul 1993.
Bilmen, Ömer Nasûhi, Büyük Tefsîr Tarihi, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Brockelmann, Carl, Târîhu’l-edebi’l-Arabî, I-IX, Mısır 1995.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Ceyhan, Abdullah, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi Elyazması Eserler Kataloğu, Ankara ts.
Cumbur, Müjgan, “Kur’ân-ı Kerim’in Türk Dilinde Basılmış Tercüme ve Tefsîrleri”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 1961-1962, s. 123-141.
____, “Türkçe Kur’ân Tefsîr ve Çevirileri Bibliyoğrafyası”, Yeni Yayınlar, sayı: 4, 1959, IV, 111-124.
____, Türkiye Basmaları Toplu Kataloğu/Arap Harfli Türkçe Eserler 1729-1928, Ankara 1990- 1994 (D. Kaya ile birlikte).
Çelik, Ömer - Sülün, Murat, Türkiye Kur’ân Makaleleri Bibliyografyası, İstanbul 1999.
Doğan, İshak, Osmanlı Müfessirleri, İstanbul: İz Yay., 2011.
Erbilî, Muhammed Es’ad, Mektûbât, Dersaâdet: Matbaa-i Ahmed Kâmil, 1343.
Erdoğan, Abdülkadir, “Kur’ân Tercümelerinin Dil Bakımından Değerleri”, Vakıflar Dergisi, Ankara 1938, I, 47-51.
Gözübüyükzâde İbrahim Efendi, Mecmûatü’l-kavâid, İstanbul 1274.
Gündüz, İrfan, Gümüşhânevî Ahmed Ziyâüddîn, İstanbul 1984.
Hamidullah, Muhammed, “Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Yazma Tercümeleri”, Türkiyat Mecmuası, XIV, 1964-65, s. 65-80.
____, Fehmü’l-Kur’âni’l-Kerim li-men lâ yantiku bi-lügati’d-Dâd, (Tebliğ), 1986, en-Nedve.
____, Kur’ân Tarihi, trc. Mehmed Said Mutlu, Ankara 1991.
____, Aziz Kur’ân, trc. Abdülaziz Hatip-Mahmud Kanık, İstanbul 2000.
Haydarabadî, Muhammed Hayruddin Han Hindi, Kitâbu’t-Tefsîri’l-Cemâlî ale’t-Tenzîli’l- Celâlî, I-IV, İstanbul, 1294.
İnan, Abdülkadir, “Kur’ânın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1960, s. 79-94.
____, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara, 1961.
İpşirli, Mehmet, “Huzur Dersleri”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 441-443.
İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997.
Kara, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, I, İstanbul: Dergâh Yay., 2011.
Kara, Mustafa, Bursa’da Tarîkatlar ve Tekkeler, İstanbul 1990-1993.
Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn, İstanbul 1971.
Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu’cemü’l-Müellifîn, Beyrut: Risâle, 1414/1993.
Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Yazma Tefsir Literatürü, İstanbul: Damla Yay., 2007.
Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl), İstanbul: İnsan Yay., 2003.
Özege, M. Seyfeddin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, İstanbul 1971.
Özel, Mustafa, “Son Dönem Osmanlı Tefsîr Tarihinden Bazı Portreler I”, Dokuz Eylül Üniversitesiİlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 15, 2002.
____, “Son Dönem Osmanlı Tefsîr Tarihinden Bazı Portreler II”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 16, 2002.
Sâhib, Es’ad, Buğyetü’l-vâcid fî mektûbâtı Hadrati Mevlânâ Hâlid, Dımaşk 1334.
Süreyyâ, Mehmed, Sicill-i Osmânî, haz. Ali Aktan-Abdülkâdir Yuvalı, İstanbul: Sebil Yay., 1996.
Şavvâh, Ali, Mu’cemu musannefâti’l-Kur’âni’l-Kerîm, I-IV, Beyrut 1984.
Şeyh Ali Efendizâde Muhyiddin, Medreselerin Islâhı, İzmir 1314.
Topaloğlu, Ahmed, “Kur’ân-ı Kerîm’in İlk Türkçe Tercümeleri ve Cevâhiru’l-Asdâf”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 27, 1983, s. 61.
____, Cevâhiru’l-asdâf Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Zajackowski’nin Eseri, İstanbul 1987.
Uçan, Salih, Nakşbendî Şeyhlerin Mukaddes Sözleri, İstanbul: Huzur Yay., 1983.
Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi Yay., 2006.
Yaşaroğlu, Macid, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Terceme ve Tefsîrleri Bibliyoğrafyası, Ankara 1991.
Yazıcı, İshak, Tefsîru Ebi’l-Leys’in Muhtemel Kaynakları Hakkında Bir Araştırma, Samsun 1988.
Yazıcı, Nesîmi, “Tanzimat ve Abdülhamit Döneminde Din Görevlilerinin Yetişme Ortamı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, 1994, XXX, 33.
____, “Tanzimat Dönemi Ramazanlarında Vaaz ve İrşad Hizmetleri Üzerine Değerlendirmeler”, Diyanet İlmi Dergi, c. 41, sayı: 3, 2005, s. 113-116.
Yücer, Hür Mahmud, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul: İnsan Yay., 2004.
Zirikli, Hayreddin, el-A‘lâm, I-XI, Beyrut, ts.