Osmanlı Döneminde Şazeliyye Tarikatının Derkaviyye Kolu Yayılması İstanbul ve Şam Örneği

Osmanlı döneminde diğer tarikatlara nasip olan yayılma, ne ana Şâzeliyye tarikatına ne de onun bir kolu olan Derkâviyye tarikatına nasip olmadı. Lakin 19. yy sonlarına doğru hilafetin merkezi olan İstanbul’da ve en önemli Arap şehirlerinden birisi olan Şam’da Sultanın himayesinde Şâzelî Derkâvî tarikatının ortaya çıkışını görmekteyiz. Bu durum Derkâvî tarikatının geleceğinin parlaklığını haber veriyordu. Ancak Türkiye’de tekkelerin yasaklanması bu tarikatın Anadolu’da yayılmasını engelledi. Diğer taraftan, araştırmamızda değineceğimiz üzere pek çok sebepten ötürü Şâzelî tarikatı ve onun koluna Şam’da yayılmak nasip oldu. Yine araştırmamız Şeyh Muhammed el-Hâşimî’nin tesis ettiği ve ondan dünyanın pek çok bölgesine yayılan, günümüze kadar Şam’da varlığını sürdüren Şâzeliyye tarikatının Şâzeliyye Derkâviyye el-Hâşimîyye el-Aliyye tarikatına ışık tutmaktadır.

The Shadrawi Dergawi Order and Its Spread in the Ottoman Empire Istanbul and Damascus as a Model

The expansion that was given to other sects during the Ottoman period did not belong either to the main Shazeliyya sect or to the Derkâviyye order, which was a branch of it. However, towards the end of the 19th century, we see the emergence of the Şâzelî Derkâvî sect under the patronage of the Sultan in Istanbul, the center of the caliphate, and in Damascus, one of the most important Arab cities. This situation informed the future of the Derkâvî sect. However, the prohibition of monopolies in Turkey in Anatolia prevent the spread of this sect. On the other hand, as we will mention in our research, for many reasons, it was possible to spread to the Shazeli sect and its branch in Damascus. Again, our research sheds light on the Şâzeliyye Derkâviyye al-Hashimîyye al-Aliyya sect of the Shazeliyya sect, which has been established by Sheikh Muhammad al-Hashimi and spread from him to many parts of the world and has survived in Damascus until today.

___

  • إبراهيم، مفتاح رجب. "الطريقة المدنية نشأتها وظهورها في ولاية طرابلس الغرب على يد مؤسسها محمد المدني الكبير"، المجلة العلمية لكلية التربية جامعة مصراتة، ليبيا، المجلد الأول، العدد السابع، آذار، 2017.
  • أبو شويرب عبد الكريم. الشيخ محمد ظافر المدني في إستانبول، طرابلس، المركز العربي التركي، 2012
  • أنصاري، أحمد النائب. المنهل العذب في تاريخ طرابلس الغرب، طرابلس، مكتبة الفرجاني، د.ت.
  • أيبش، أحمد. تاريخ الشام في مطلع الحكم العثماني. أبو ظبي: المجمع الثقافي، 2010
  • برواري، أحلام عابد حسين. التصوف في بلاد الشام ومصر خلال العصر الأيوبي، عمان، دار دجلة، 2015.
  • بغدادي، إسماعيل بن محمد بن أمين. هدية العارفين في أسماء المؤلفين وآثار المصنفين، بيروتـ دار إحياء التراث، مصورة عن طبعة وكالة المعارف في المطبعة البهية بإستانبول، 1951.
  • بيطار، عبد الرزاق، حلية البشر في تاريخ القرن الثالث عشر، حققه محمد بهجة البيطار، دمشق، مجمع اللغة العربية بدمشق، 1961م.
  • جبرتي، عبد الرحمن، تاريخ عجائب الآثار في التراجم والأخبار المشهور بتاريخ الجبرتي، تحقيق إبراهيم شمس الدين، بيروت، دار الكتب العلمية، 1997.
  • حافظ، مطيع. أباظة، نزار. تاريخ علماء دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، بيروت، دار الفكر، 2016.
  • زركلي، خير الدين. الأعلام، بيروت، دار العلم للملايين، 2002.
  • زيبق، إبراهيم. المحدث العلامة الشيخ شعيب الأرناؤوط سيرته في طلب العلم وجهوده في تحقيق التراث، بيروت، دار البشائر الإسلامية، 2012.
  • سمحراني، أسعد، إشراف موسوعة التصوف الميسرة، بيروت، دار النفائس، 2015
  • شطي، جميل. أعيان دمشق في القرن الثالث عشر الهجري ونصف الرابع عشر، دمشق، دار البشائر، 1994.
  • شهابي، قتيبة. معالم دمشق التاريخية، دمشق، منشورات وزارة الثقافة، 1996.
  • شيلشر، ليندا. دمشق في القرنين الثامن عشر والتاسع عشر، ترجمة عمر الملاح ودينا الملاح، دمشق، دار الجمهورية، 1998.
  • طوباش، عثمان نوري، السلسلة الذهبية للطريقة النقشبندية، إستانبول، دار الأرقم، 2016
  • طويل، توفيق. التصوف في مصر إبان العصر العثماني، القاهرة، دار الآداب، د.ت.
  • طيبة، مسلم. تاريخ الطريقة الشاذلية في دمشق، دمشق، دار طيبة ومكتبة الحضارة، 2019.
  • عثمان أوغلو، عائشة. والدي السلطان عبد الحميد، ترجمة صالح سعداوي صالح، عمان، دار البشير، 1991.
  • عيسى، عبد القادر. حقائق عن التصوف، حلب، دار العرفان، 1993.
  • فرفور، عبد اللطيف. أعلام دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، دمشق، دار الملاح،1987.
  • مخلوف، محمد بن محمد بن قاسم. شجرة النور الزكية في طبقات المالكية، تعليق: عبد المجيد خيالي، بيروت، دار الكتب العلمية، 2002م.
  • مدني، محمد ظافر. الأنوار القدسية في تنزيه طرق القوم العلية، إستانبول، مطبعة مكتب الصنائع البهية، 1304ه.
  • مرادي، محمد خليل. سلك الدرر في أعيان القرن الثاني عشر، بيروت، دار البشائر الإسلامية، 1988.
  • مرعشلي، يوسف. نثر الجواهر والدرر في علماء القرن الرابع عشر، وبذيله عقد الجوهر في علماء الربع الأول من القرن الخامس عشر، بيروت، دار المعرفة، 2006.
  • مفتاح، عبد الباقي. أضواء على الطريقة الرحمانية الخلوتية، تحقيق محمد المأمون مصطفى القاسمي، بيروت، دار الكتب العلمية، 2009.
  • نشوقاتي، عمر. مجموع الأثبات الحديثية لآل الكزبري. بيروت: دار البشائر، 2007.
  • نعيسة، يوسف جميل. مجتمع مدينة دمشق. دمشق: دار طلاس، 1994.
  • هاثاواي، جين. البلاد العربية في ظل الحكم العثماني، ترجمة محمد شعبان صوان، الجزائر، دار ابن النديم، 2018.   Aşkar, Mustafa, ''Son Dönem Tekke Mecmûalarindan Yeşilzâde Mehmed Salih Efendi’nin Rehber-i Tekâyâ’si'', Tasavvuf İlmî VE Akademik Araştirma Dergisi,: I / 3, (2000), 129-165
  • Batur, Afife. ''Şeyh Zâfir külliyesi'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:79-80, Ankara: TDV Yayınları, 2010.
  • Bayrakdar, Mehmet, ''Dâvûd-i Kayserî'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9: 32-35, Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Buzpinar, Ş. Tufan. ''Şeyh Zâfir'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39: 78-79, Ankara: TDV Yayınları, 2010.
  • Çelebi, İlyas. ''Hâşimî, Muhammed b. Ahmed'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16: 410-411, Ankara: TDV Yayınları, 1997.
  • Gündüz, İrfan. Gümüşhanevi Ahmed Ziyauddin, İstanbul, Seha Neşriyat, 1984.
  • Güven, Mustafa Salim. ''Şazeliyye'', Türkiye'de Tarikatlar Tarih ve Kültür, Ed Semih Ceyhan, İstanbul, İSAM Yayinlari, 2017.
  • İnalcik, Halil. ''Osman I'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 33: 443-453, Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Kara, Mustafa, ''Ahmed el-Alevî'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2: 42-43, Ankara: TDV Yayınları, 1989.
  • Karliğa, Bekir. İslahatçi Bir Düşünür Tunuslu Hayrettin Paşa, İstanbul, Balkan İlmi Araştirmalar Merkezi, KOBA, 1995.
  • Kavas, Ahmet, ''Yeşrutî'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43: 499-500, Ankara: TDV Yayınları, 2013.
  • Öngören, Reşat. Osmanlilar’da Tasavuuf, İstanbul, İz Yayincilik, 2000.
  • Şahin, Kamil. ''Edebâli'', Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10: 393-394, Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Şehbenderzade, Filibeli Ahmed Hilmi, Asr-i Hamidi'de Alem-i İslam ve Senüsiler, İstanbul, Ses Yayinlari, 1992.
  • Sirma, İhsan Süreyya, ''Fransa'nin Kuzey Afrika'daki Sömürgeciliğine Karşi Sultan II Abdülhamid'in Panislamist Faaliyetlerine Ait Birkaç Vesika'', İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, SAYI: VII-VIII, 1976-77.
  • Sirma, İhsan Süreyya, ''Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Siyâsetinde Büyük Rol Oynayan Tarîkatlara Dair Bir Vesîka'', İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 1977, sayı: 31, s. 183-198
  • Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya, HZ Mehmet Akkuş, İstanbul, Seha Neşriyati, 1990.
  • Yilmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlariyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul, Ensar Neşriyat, 2017.