Tasavvuf literatüründe “ümm/ana, anne” kelimesi, Ümmü’l-Kitāb/Kur’ān, Ümmü’l-esmā’ veya Ümmühāt-ı Esmā’ gibi temel dīnī/metafizik terimlerde geçmektedir. Bu makale, “Tasavvufta şeyhlik ve annenin şeyhliği” konusuyla sınırlı bir makale olarak – şu konuları incelemektedir: Tasavvuf Tarihi’nde, İbn Khafīf’in annesi Ümmü Muḥammed; İbnü’l-ʻArabī’nin türābī annesi Nūr, ilāhī annesi Fāṭıma Bintü İbnü’l-Müthennā; Kenan Rifâî’nin annesi Hatice Cenān Vālide Sultān gibi terim anlamıyla mürşid olarak tavsīf edilen anneler vardı. Dikkar çekici bir detaydır ki bunlardan İbn Khafīf’in eş-Şeyhu’l-Kebīr; İbnü’l-Arabī’nin de eş-Şeyhu’l-Ekber olarak bilindikleri ve dolayısıyla tasavvufun önde gelen isimlerinin, annelerinin kontrolünde yetişmiş oldukları hususu, cālib-i dikkattir. Bu annelere ek olarak bütün anneler/türābī anneler, çocuğun doğumdan önce başlayan terbiyesinde büyük rolleri olması açısından mürşidlik vasfının kendilerine ıtlākına en lāyık kişiler olsa gerektir. Anne, çocuğunu terbiye için yaptığı bütün çabalarında, onun dünya ve āhiret mutluluğunu isteme ve başka bir niyeti olmaması açısından gayet samīmidir ve riyā, başkalarına dindār görünmeye çalışmak, kendini hesaba çekmeyi ihmal etmek gibi el-Muḥāsibī’nin sözünü ettiği tehlikelerden (yani ,başkalarına yol gösterirken kendisinde Allah’ın haklarına riʻāyet etmede ihmalin başlaması, riyāya düşme ve nefsini hesāba çekmeyi ihmal etme) gibi tehlikelerden uzaktır.

In the Sufi literature, there are many terms that include the words “mother/al-umm”. As an article that limited itself to the subject of “sheikhdom in Sufism and the sheikhship of the mother” –without going into other data about the mother in the Sufi literature–, this article deals with the following main ideas: In the History of Sufism, There were mothers such as Ibn Khafīf's mother Umm Muḥammad; Ibn al-ʻArabī’s turābī (biological) mother Nūr, Ibn al-‘Arabī’s divine mother Fāṭima Bintü Ibnu’l-Muthennā and Kenan Rifâî's mother Hatice Cenān Valide Sultān, who were described as “guides” in the literal sense. It is a remarkable detail that of these, Ibn Khafīf's is known as al-Shayh’l-Kebīr, and Ibn al-Arabī is known as al-Shayhu’l-Akbar. That is to say that the leading figures of Sufism were brought up under the control of their mothers. In addition to these mothers, all mothers (turābī mothers) are the most worthy of the quality of being a guide (Murshid) having a major role in the upbringing of the child, which begins before he/she is born. Besides, the mother is very sincere in all her efforts to educate her child, in terms of desiring happiness in this world and the hereafter and not having any other intention and thus, hazards that al-Muḥāsibī warned (i.e., slackness in respecting the rights of Allah while teaching/guiding others, falling into hypocrisy, and neglect to take his own lower- soul into account).