Kubilay UÇAR, Duran GÜLER, Sait ENGİNDENİZ

Türkiye'de Kayısı Üretiminin ARIMA Model le Tahmini

Amaç: FAO ve TÜİK'den elde edlen 1970-2019 dönem (50 yıl) verlernden yararlanarak gelecek dört yıllık dönemde Türkye taze kayısı üretmn tahmn etmek ve önerler gelştrmektr. Tasarım/Metodoloj /Yaklaşım: Kayısı üretm çn gelecek tahmnnde ARIMA (Box-Jenkns) model kullanılmıştır. Box-Jenkns yöntem, zaman serlern analz etmek çn gelştrlen yöntemlerden brdr ve tek değşkenl zaman serlern analz etmek çn kullanılmaktadır. Araştırmada, ARIMA modeller arasında en y statstksel sonuç ARIMA(1,1,1) modelnde elde edlmştr. Bulgular: Model sonuçlarına göre, Türkye kayısı üretmnn 2020 yılında 769426 ton, 2021 yılında 761686 ton, 2022 yılında 754236 ton, 2023 yılında 747052 ton olacağı tahmn edlmştr. Kayısı üretmnde karşılaşılan en öneml rskler grd fiyatları yükseklğ ve don rskdr. Bu nedenle kayısı üretmne yönelk destekler arttırılmalıdır. Tarım sgortası yaptırılması ve ürün satışlarının zaman dlmne yayılması konusunda üretcler yönlendrlmeldr. Dona dayanıklı kayısı çeştlernn gelştrlmes çn gerekl çalışmalar yapılmalı ve bu çalışmalar desteklenmeldr. Özgünlük/Değer: Kayısı günümüzde yaş ve kuru olarak tüketlmekte, ayrıca meyve suyu, reçel, kozmetk ve laç sanaynde hammadde olarak kullanılmaktadır. Kayısı üretmnde gelecekle lgl tahmnler, üretcler, tüketcler, dışsatımcılar ve sanaycler açısından poltkaların oluşturulmasında önemldr. Bu nedenle kayısıda üretm tahmn le lgl araştırmaların arttırılması ve güncellenmes gerekmektedr

Estmatng of Aprcot Producton of Turkey Usng ARIMAModel

Purpose:To estmate the fresh aprcot producton n Turkey n the next four years and to develop suggestons by makng use of the 1970-2019 perod (50 years) data obtaned from FAO and TURKSTAT. Desgn/Methodology/Approach: ARIMA (Box-Jenkns) model was used for future predcton for aprcot producton. Box-Jenkns method s one of the methods developed to analyze tme seres and s used to analyze unvarate tme seres. In the study, the best statstcal result among ARIMA models was obtaned n ARIMA (1,1,1). Fndngs: Accordng to the model results, t s estmated that Turksh aprcot producton wll be 769426 tons n 2020, 761686 tons n 2021, 754236 tons n 2022 and 747052 tons n 2023. The most mportant rsks encountered n aprcot producton are hgh nput prces and frost rsk. Therefore, support for aprcot producton should be ncreased. Farmers should be guded n obtanng agrcultural nsurance and spreadng product sales over tme. Necessary studes should be performed to develop frost-resstant aprcot varetes and these studes should be supported. Orgnalty/Value: Today, aprcots are consumed as fresh and dry, and are also used as raw materals n frut juce, jam, cosmetcs and pharmaceutcal ndustres. Estmates about the future n aprcot producton are mportant n creatng polces for farmers, consumers, exporters and ndustralsts. For ths reason, researches on aprcot producton estmaton need to be ncreased and updated

PDF

___

Barıs, T., Uçum, İ. ve Akbay, C. (2018). ARIMA Model le Türkiye Fındık Üretm Projeksyonu. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21(Özel Sayı): 154-160.
Başaran Caner, C. ve Engindeniz, S. (2020). Türkiye'de Pamuk Üretiminin ARIMA Model le Tahmn. Tarım Ekonomisi Dergisi, 26(1): 63-70.
Berk, A. ve Uçum, İ. (2019). Türkiye'de Nohut Üretmnn ARIMA Model İle Tahmn. Iğdır Üniversites Fen Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(4): 2284-2293.
Box, G.E.P. and Jenkns, G.M. (1976). Tme Seres Analyss: Forecastng and Control. Holden-Day, San Francsco, p.575.
Çatı, K. ve Yıldız, S. (2007). Türkiye'de Kuru Kayısı Üretim ve Pazarlama Problemler ve Çözüm Önerler. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1): 337-360.
Çelk, Ş. (2013). Sert Kabuklu Meyvelerin Üretm Mktarının Box-Jenkns Teknğ le Modellenmes. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimler Dergisi, 23(1): 18-30.
Çuhadar, M., Güngör, İ. ve Göksu, A. (2009). Turzm Talebnn Yapay Snr Ağları le Tahmn ve Zaman Sers Yöntemler ile Karşılaştırmalı Analz: Antalya İlne Yönelk Br Uygulama. Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Bilimler Dergisi, 14(1): 99-114.
Çukur, F. ve Saner, G. (2008). Malatya İl Kayısı Üretmnde Rskn Ölçülmes ve Rske Karşı Oluşturulablecek Stratejler. Ege Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 46(1): 33-42.
Çukur, F., Saner, G., Çukur, T. ve Uçar, K. (2008). Malatya İlnde Kayısı Üretclernn Rskn Transfernde Tarım Sgortasına Bakış Açılarının Değerlendrlmes; Doğanşehr İlçes Polatdere Köyü Örneğ. Ege Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 45(2): 103-111.
Dasyam, R., Pal, S., Rao, V.S., and Bhattacharyya, B. (2015). Tme Seres Modelng for Trend Analyss and Forecastng Wheat Producton of Inda. Internatonal Journal of Agrculture, Envronment and Botechnology, 8(2): 303-308.
Dellal, İ. and Koç, A.A. (2003). An Econometrc Analyss of Aprcot Supply and Export Demand n Turkey. Turkey Journal of Agrculture and Forestry, 27(2003): 313-321.
Dckey, D.A. and Fuller, W.A. (1981). Dstrbuton of the Estmators for Autoregressve Tme Seres wth A Unt Root. Econometrca, 49: 1057-1072. Ertürk, Y.E., Karadaş, K. ve Geçer, M.K. (2016). Iğdır İlnde Kayısı Üretm ve Pazarlaması. VII. Bahçe Ürünlernde Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu (4-7 Ekm 2016, Isparta), 44-49 ss.
FAO (2021). Aprcot Producton and Trade Statstcs. http://faostat.fao.org . Erşm: Şubat 2021.
Franses, P.H. and McAleer, M. (1998). Testng for Unt Roots and Non-Lnear Transformatons. Journal of Tme Seres Analyss, 19(2): 147-164.
Gezer, İ., Pektek, T., Aygül, H. ve Polat, İ. (2009). Malatya Kayısı Raporu. Blg Yolu Eğtm, Kültür ve Sosyal Araştırmalar Merkez Yayınları, Malatya.
Güler, D., Saner, G. ve Naser, Z. (2017). Yağlı Tohumlu Btkler İthalat Mktarlarının Arıma ve Yapay Snr Ağları Yöntemleryle Tahmn. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Blmler Dergs, 3(1): 60-70.
Gültekn, U. (2004). Türkye'de Organk Kuru Kayısı Üretmnn Ekonomk Analz. Doktora Tez, Çukurova Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü, Adana.
Gündoğmuş, E. (2006). AComparatve Analyss of Organc and Conventonal Dred Aprcot Producton on Small Households n Turkey. Asan Journal of Plant Scences, 5(1): 98-104.
Gündüz, O. (2010). Effect of Exchange Rate on Dred Aprcot Export n Turkey: AVector Autoregresson (VAR) Analyss. Afrcan Journal of Agrcultural Research, 5(18): 2485-2490.
Gündüz, O., Aslan, A., Ceyhan, V. ve Bayramoğlu, Z. 2020a. Malatya Kuru Kayısı Üretclğ Ekonoms. Nobel Akademk Yayıncılık, Ankara.
Gündüz, O., Aslan, A., Ceyhan, V. ve Bayramoğlu, Z. 2020b. Kuru Kayısı Tarımında Rsk Yönetm Stratejs Terchlern Etkleyen Faktörlern Multvarate Probt Analz. Türk Tarım-Gıda Blm ve Teknoloj Dergs, 8(11): 2482-2490.
Gündüz, O., Ceyhan, V. ve Esengün, K. (2011). Measurng the Techncal and Economc Efficences of the Dry Aprcot Farms. Journal of Food Agrculture and Envronment, 9(1): 319-324.
Işıklar, Z.E. (2016). İMKB Ulusal 100 Endeks Getr Volatltesnn Analz Üzerne Br Araştırma. Selçuk Ünverstes Sosyal ve Teknk Araştırmalar Dergs, 12: 245-260. Karabacak, T. ve Uzundumlu, A.S. (2020). Kayısı Üretmnde Önde Gelen İllern 2019-2025 Üretm Tahmnler. IBAD Sosyal Blmler Dergs, 2020(Özel Sayı): 561-573. Karagölge, C. ve Peker, K. (1996). Kayısı Üretmnn Ekonomk Ekonomk Analz ve Malatya İlndek Etkler, Türkye II. Tarım Ekonoms Kongres (4-6 Eylül 1996, Adana), 139-153 ss.
Karahan, M. (2011). İstatstksel Tahmn Yöntemler: Yapay Snr Ağları Metodu le Ürün Talep Tahmn Uygulaması. Doktora Tez, Selçuk Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü, Konya, 79 s.
Karakaş, G. and Doğan, H.G. (2018). The Effect of Clmate Change on Aprcot Yeld: A Case of Malatya Provnce. Academc Research n Socal, Human and Admnstratve Scences-I, (Edtör: Bülent Cercs Tanrıtanır, Sevlay Özer), Gece Ktaplığı, Ankara, pp 469-479. Kılıç Topuz, B.,
Bozoğlu, M., Başer, U., and Eroğlu, N.A. (2018). Forecastng of Aprcot Producton of Turkey by Usng BoxJenkns Method. Turksh Journal of Forecastng, 2(2): 20-26. Koç, B. ve Tonkaz, T. (2010). GAP Bölgesnde Çeltk Üretm İklm İlşkler ve Çeltk Üretmnn Uzun Dönem Eğlm Analz. Türkye 9. Tarım Ekonoms Kongres (22-24 Eylül, Şanlıurfa), 622-628 ss.
Kurt, R. ve Karayılmazlar, S. (2019). Türkye Mantar Üretm ve ARIMA (Box-Jenkns) le Projeksyonu. Ormancılık Araştırma Dergs, 1(6): 72-76.
Külekç, M., Dönmez, R. ve Güler, M. (2016). Elazığ İlnde Kayısı Yetştren İşletmelern Ekonomk Performanslarının Ölçülmes. Gazosmanpaşa Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 33(3): 130-136. Lews, C.D. (1982). Industral and Busness Forecastng Methods. Butterworths Publshng: London, p.642.
Mancı, R., Bnc, T. ve Işgın, T. (2011). Malatya İlnde Kayısı Üretm Malyet. GAP VI. Tarım Kongres (9-12 Mayıs 2011, Şanlıurfa), 136-142 ss.
Mensah, E.K. (2015). Box-Jenkİns Modellng and Forecastng of Brent Crude Ol Prce. Munch Personal RePEc Archve, MPRA Paper No:67748 pp.
Özdemr, M.A. ve Bahadır, M. (2010). Denzlde Box Jenkns Teknğ le Küresel İklm Değşklğ Öngörüler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergs, 3(12): 352-362.
Özer, O.O. ve İlkdoğan, U. (2013). Box-Jenkns Model Yardımıyla Dünya Pamuk Fyatının Tahmn. Tekrdağ Zraat Fakültes Dergs, 2(10): 13-20.
Özer, O.O. ve Yavuz, G.G. (2014). Box-Jenkıns Model Yardımıyla Fındık Fyatının Tahmn. XI. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres (3-5 Eylül 2014, Samsun).
Özmen, A. (1986). Zaman Sers Analznde Box-Jenkns Yöntem ve Banka Mevduat Tahmnnde Uygulama Denemes. Anadolu Ünverstes Yayınları No:201, Eskşehr, 110 s.
Öztürk, D. ve Karakaş, G. (2017). Kayısı Üretm ve Pazarlama Sorunları; Malatya İl Örneğ. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergs, 2(4): 113-125.
Paksoy, M. and Aslan, A. (2020). Economc Analyss of Organc Aprcot Farms n Malatya Regon of Turkey. Acta Hortculturae, 1286: 253-258.
Şenyüz, M. (2019). Türkye'dek Organk Tarım Ürünlernn Zaman Serler İle Analz. Yüksek Lsans Tez, İstanbul Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü, İstanbul.
Temel, M. ve Öztürk, M. (2014). Türkye Yaş Kayısı Üretm ve İhracatı. XI. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres (3-5 Eylül 2014, Samsun).
Topçu, Y. ve Uzundumlu, A.S. (2010). Taze Kayısının Dünya ve Türkye'dek Mevcut Durumu. Türk Blmsel Derlemeler Dergs, 3(1): 43-53.
TÜİK (2021). Btksel Üretm, Fyat ve Dış Tcaret İstatstkler, http://www.tuk.gov.tr/ Erşm: Nsan 2021.
Uçar, K and Engndenz, S. (2016). Economc Aspects of Fresh Aprcot Producton n Turkey. Internatonal Scentfic Days 2016, The Agr-Food Value Chan: Challenges for Natural Resources Management and Socety (May 19-20, 2016, Ntra), 163-168 pp.
Uçar, K. and Engndenz, S. (2021). A Profitablty Analyss of Investment of Aprcot Growng n Turkey. Erwerbs-Obstbau, 63: 75-80.
Uçar, K. ve Engndenz, S. (2018). Malatya İlnde Kuru Kayısı Pazarlaması Üzerne Br Araştırma. Selçuk Tarım ve Gıda Blmler Dergs, 32(3): 249-256.
Uçar, K. ve Engndenz, S. (2019). Malatya İlnde Kayısı Üretmnde Karşılaşılan Rsk Kaynakları ve Uygulanablecek Rsk Yönetm Stratejler. Iğdır Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Dergs, 9(4): 2313-2320.
Uçar, K., Engndenz, S. ve Ççekl, U.G. (2019). Tarımsal Yatırımların Kuruluş Yer Seçm: Malatya İlnde Kayısı Bahçes Yatırımı Örneğ. İzmr İktsat Dergs, 34(1): 95-110.
Uçar, K., Saner, G., and Engndenz, S. (2017). The Comparatve Economc Analyss of Organc and Conventonal Dred Aprcot Producton: ACase Study for Turkey. Fresenus Envronmental Bulletn, 26 (7): 4555-4560.
Uçum, İ. (2016). ARIMA Model le Türkye Soya Üretm ve İthalat Projeksyonu. Tarım Ekonoms Araştırmaları Dergs, 2(1): 24-31.
Uysal, H., Can Ağırbaş, N. ve Saner, A. (2016). Türkye'de Sofralık Üzüm Üretm ve Dış Satımına Yönelk Projeksyonlar ve Değerlendrmeler. 12. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres (25-27 Mayıs, Isparta), 1293-1300 ss.
Vergl, H. ve Özkan, F. (2007). Dövz Kurları Öngörüsünde Parasal Model ve Arma Modeller: Türkye Örneğ. Kocael Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs, 13(1): 211-231.
Yayar, R. ve Karkacıer, O. (2003). Tarım Sektörü Dış Tcaret Serler İçn Model Belrleme ve Gelecek Tahmn (Box-Jenkns Tahmn Yöntem). Gazosmanpaşa Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 20(2): 89-108.
Yıldız, M.Y. ve Atış, E. (2019). Türkye Organk Kuru İncr İhraç Fyatının ARMA Yöntem le Tahmn. Tarım Ekonoms Dergs, 25(2): 141-147.