Harezmşah Muhammed Dönemi İç İsyanlar

Harezm bölgesi kadim dönemlerden itibaren siyasi idare açısından Horasan merkezli devletlerce ayrı bir statüde yönetilmiştir. Yer yer bağımsız bir yapı kazanan bölgedeki siyasi organizasyonların sonuncusu olarak Harezmşahlar, Harezm’in asıl kimliğine kavuştuğu devlet olmuştur. Bu devletin en ihtişamlı dönemi ise Alaeddin Muhammed’in iktidarı sürecindedir. Ancak Muhammed dönemi kurumsal açıdan yapılanmasını sağlamaya çalışırken bir dizi problemlerle de karşı karşıya kalmıştır. Nitekim tahta çıkar çıkmaz karşılaştığı hanedan içi isyan, sonrasında uluslararası bir boyut kazanmış ve Gurlu Devleti ile mücadele şekline dönüşmüştür. Sultan Muhammed döneminin isyan süreçlerinin ikinci ayağı ise Kara Hıtay Savaşı yenilgisi sonrasında meydana gelmiş, özellikle Horasan’da bir dizi isyan cereyan etmiştir. Bu isyanların bilhassa burada olması Horasan’da kurulan Harezm idaresinin henüz zayıf olduğunu göstermekle birlikte, Selçuklu sonrası hâkimiyet mücadelelerinin daha netleşmiş olmadığına da işaret etmektedir. Bu araştırmada Harezmşah Muhammed döneminde meydana gelen iç isyanalar incelenecek ve bunların kazandığı diplomatik boyutları araştırılacaktır. Harezmşah Muhammed döneminin zaaflarından ortaya çıkan bu isyanların devletin başta Horasan olmak üzere çeşitli bölgelerde idaresini tesisine ve sınırlarını genişletmesine de sebep olduğu görülecektir.

Anahtar Kelimeler:

Harezmşah Devleti, İsyan, Muhammed, Gur Devleti, Kara Hıtay

PDF

___

Aştiyanî, Abbas İkbal, Tarihî İran Pes ez İslam, Kitaphâneyî Milli-yi İran, Tahran 1389.
Avfî, Muhammed, Lübâbü’l-elbâb, tsh. Seyyid Nefîsî, Tahran 1389.
Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTK, 1990.
Barthold, V.V., Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2010.
Erdoğan, Coşkun, “Harezm İsmi ve Bölgenin Tarihi Hakkında Bazı Tetkikler”, AÜTAED, S. 62, 2018, s. 307-322.
Erdoğan, Coşkun, Hârezmşâh Alâeddin Muhammed Dönemi Siyasî Tarihi (1200-1220), AÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2015.
Erdoğan, Coşkun, Harezmşahlar Anuştegin’den Celâleddin’e, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
Cûzcânî, Minhâc Sirac, Tabakât-ı Nasırî, I, Nşr, Abdullah Habibî, Encümeni Tarihi Afganistan, Kâbil 1342.
Cüveynî, Alâeddîn Atâ Melîk, Tarih-i Cihangüşa, II, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
Cüveynî, Ata Melik, Tarih-i Cihangüşay-ı Cüveynî, tash. Muhammed Kazvini, Müessese-i İntişârat-ı Negâh, Tehran 1388. er-Râzî, Fahreddin, Câmiu’l-ulûm (Settinî), Nşr. Seyyid Alî Âl-i Dâvud, Tahran 1394.
Strange, G. Le., The Lands of The Eastern Caliphate (Mesopotamia, Persia, and Central Aisa from the Muslim Conquest to the Time of Timur), Newyork 1873.
Abû’l-Farac, Gregory, (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
Hândmir, Gıyâseddin b. Hüsâmeddin, Habîbü’s-siyer fi ahbârî efrâdî beşer, II, Nşr. Muhammed Debir-i Siyâkî, Tahran 1353.
İbnü’l-Esir, el Kâmil fi’t-Tarih, X, Çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1989.
Kafesoğlu, İbrahim, “Kutbeddin”, VI, İA, Eskişehir, s. 1048-1051.
Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşâhlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221), TTK, Ankara 2000.
Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyid Burhânu’d-dîn Hândşâh, Ravzatu’s-safâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mulûk ve’l-hulefâ, IV, Tahran 1339.
Ghafur, Muhammed Abdul, The Gorids History, Culture and Aministration (543-612/1148-1215-1216), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Philosophiohen Fakultӓt der Universitӓt Hamburg, Hamburg 1960.
Necib Bekran, Muhammed b., Cihan-nâme, Nşr. Muhammed Emin Riyahi, Çap-ı Tâban, Tahran 1342.
Nesevî, Şehâbü’d-Dîn, Sîret-i Celâlü’d-Dîn Mengübernî, Nşr. Mucteba Monevî, İntişârât-ı Bengâh ve Tercüme ve Neşr-i Kitâb, Tahran 1344/1965.
Reşîdüddin Fazlallah, Camiʽü’t-Tevârih (Târîh-i Selâtin-i Harezm), Ths. Muhammed Ruşen, Merkezî Pejuheşî Miras Mektub, Tahran 1389.
Reşîdüddin, İbn-i İmâdüddevle Ebû’l-Fazl b. Ebû’l-Hayr Hemedânî, Camiü’t-Tevârih, I, Nşr. Behmen Kerîmî, İntişarat-ı İkbal, Tehrân 1362.