TÜRKİYE’DEKİ REJİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ABD BASININA YANSIMALARI (1919-1923)

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sonrasında resmen ve fiilen dağılma aşamasına girmiştir. 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasıyla İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarını işgale başlamıştır. İşgaller karşısında Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa liderliğinde bir bağımsızlık hareketi başlamıştır. Milli Mücadele olarak adlandırılan bu süreçte, işgal kuvvetlerine karşı koymanın yanında rejim değişikliğine giden ilk adımlar da atılmıştır. Amasya Tamimi ile Cumhuriyet’in ilanı çizgisinde ilerleyen Türk siyasal modernleşmesi, uluslararası basında da yakından takip edilmiştir. ABD basını da bu genellemeye dâhildir. Bu çalışmada, Türkiye’de 1919 ile 1923 yılları arasında cereyan eden rejim değişikliğinin ABD basınına yansımaları konusu incelenmiştir.

___

  • “Abolish Sultan, New Turk Plan”, Chikasha Daily Express, Chikasha, Oklahoma, November 4, 1922, p. 4.
  • “Abolish Sultanate of Turkey By Law”, The Brattleboro Daily Reformer, Brattleboro, Vermont, November 3, 1922, p. 5.
  • “Angora Assembly Assumes Sovereign Rights, Taking Place of Ottoman Empire”, New Britain Herald, New Britain, Connecticut, November 3, 1922, p. 1.
  • “Angora Throws Turkish Sultan Out of Office”, Albuquerque Morning Journal, Albuquerque, New Mexico, November 4, 1922, p. 1.
  • “Angora Turns the Sultan Out”, The Ocala Evening Star, Ocala, Florida, November 3, 1922, p. 1.
  • “As Allies Redraw Map of Turkey Turk Nationalists Feed War Flames”, The Richmond Palladium, Richmond, Indiana, April 28, 1920, p. 1.
  • “Assembly at Angora Ousts Turk Sultan”, The Ogden Standard Examiner, Ogden City, Utah, November 3, 1922, p. 1-2.
  • “Big Five to Take up Questions Dealing With Permanent Commitees” South Bend News-Times, South Bend, Indiana, July 02, 1919, p. 1.
  • “Discover Plot For Revolt In Turkey”, Alexandria Gazette, Alexandria, Virginia, July 11, 1919, p. 1.
  • “Discover Plot For Revolt In Turkey”, The Washington Times, Washington, District of Columbia, July 11, 1919, p. 3.
  • “End of Sultanate For Turkey”, Perth Amboy Evening News, Perth Amboy, New Jersey, Novermber 3, 1922, p. 8.
  • “Expect Sultan to Quit Not Fight”, The Evening Journal, Wilmington, Delaware, November 4, 1922, p. 1.
  • “Hungary's Soviet Rulers Defy Pact Terms of Entente”, Harrisburg Times, Harrisburg, Pennsylvania, July 02, 1919, p.5.
  • “Ismet Pasha Chosen to Select Cabinet”, New Britain Herald, New Britain, Connecticut, October 30, 1922, p. 1.
  • “Kemal Abolishes Power of Sultanate”, The Richmond Daily Register, Madison County, Richmond, November 3, 1922, p. 1.
  • “Kemal Pasha Forms New Asia Minor Government”, El Paso Herald, El Paso, Texas, Septermber 17, 1919, p. 2.
  • “Kemal Pasha to Set Up His Government in Angora”, New York Tribune, New York City, New York, April 20, 1920, p. 2.
  • “Kiamil Forms New Government in Armenia”, The Great Falls Tribune, Great Falls, Montana, September 18, 1919, p. 3.
  • “Kiamil Leads in New Government”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, September 18, 1919, p. 25.
  • “May Strip Sultan of Power As Head of Moslem World”, The Great Falls Tribune, Great Falls, Montana, November 3, 1922, p. 1.
  • “Nationalists Pass Law Suppressing Sultanate of Turkey, Says Dispatch”, The Richmond Palladium, Richmond, Indiana, November 3, 1922, p. 1.
  • “Near East Awaits Word From Sultan”, The Bismarck Tribune, Bismarck, North Dakota, November 04, 1922, p. 1.
  • “New Republic Launched”, New Britain Herald, New Britain, Connecticut, November 07, 1922, p. 6.
  • “New Turk Nation”, The Topeka State Journal, Topeka, Kansas, November 3, 1922, p. 5.
  • “New Turkey Abolishes Sultan to Name Caliph”, Bemidji Daily Pioneer, Bemidji, Minnesota, November 3, 1922, p. 1.
  • “No Move By Turkey to Attack Kemal”, The Sun and the New York Herald, New York City, New York, April 28, 1920, p. 3.
  • “Orders Arrest of Kemal Pasha and Reouf Bey”, The Times, New York City, New York, August 04, 1919, p. 2.
  • “Order Two Turks to Be Apprehended”, The New Scimitar, Memphis, Tennessee, August 04, 1919, p. 3.
  • “Ottoman State Collapses and Premier Rules”, Daily Ardmoreite, Ardmore, Oklahoma, November 3, 1922, p. 1.
  • “Rebellion In Turkey”, Evening Times-Republican, Marshalltown, Iowa, July 02, 1919, p. 1.
  • “Report Turk Sultan Has Been Deposed” Grand Forks Herald, Grand Forks, North Dakota, November 3, 1922, p. 1-10.
  • “Reported Three Turkish Armies Being Mobilized”, The Lakeland Evening Telegram, Lakeland, Florida, July 02, 1919, p. 1.
  • “Republic of Turkey, Declared; Kemal Made First President”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, October 30, 1923, p. 8.
  • “Republic of Turkey Officially Outlined”, New Britain Herald, New Britain, Connecticut, November 02, 1922, p. 21.
  • “Resistance In East”, The Richmond Palladium, Richmond, Indiana, July 02, 1919, p. 1.
  • “Seperate Turk Regime”, The Chattanooga News, Chattanooga, Tennessee, July 08, 1919, p. 1.
  • “Sultan and Caliph”, The Sunday Star, Washington, District of Columbia, November 05, 1922, p 2.
  • “Sultan, Angered By Angora Action, Sticks to Throne”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, November 04, 1922, p. 1.
  • “Sultan Deposed: Assembly to Rule Turkey”, Evening Public Ledger, Philadelphia, Pennsylvania, November 3, 1922, p. 1.
  • “Sultan Deposed By Assembly of Turkish People”, The West Virginian, Fairmont, Virginia, November 3, 1922, p. 16.
  • “Sultan Deposed By Kemalists; Republic Formed”, The Evening World, New York City, New York, November 3, 1922, p. 1.
  • “Sultan Deposed, Pacts Abolished By Angora Regime”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, November 3, 1922, p. 1-2.
  • “Sultan Expected to Abdicate With His Own Cabinet”, The West Virginian, Fairmont Virginia, p. 12.
  • “Sultan Fights Ouster Order of Kemalists”, New York Tribune, New York City, New York, November 04, 1922, p. 1-6.
  • “Sultan Likely To Ignore Removal By Angora Assembly”, The Capital Journal, Salem, Oregon, November 04, 1922, p. 7.
  • “Sultan May Abdicate”, The Barre Daily Times, Barre, Vermont, November 04, 1922, p. 3.
  • “Sultan May Stick and Ignore Angora Assembly Decree”, Every Evening, Wilmington, Delaware, November 04, 1922, p. 1.
  • “Sultan Not Yet Ready to Resign”, Evening Public Ledger, Philadelphia, Pennsylvania, November 04, 1922, p. 6.
  • “Sultan of Turkey Deposed By National Assembly”, Norwich Bulletin, Norwich, Connecticut, November 04, 1922, p. 1.
  • “Sultan Loses Throne and Nationalists Set Up New Government", The Great Falls Tribune, Great Falls, Montana, November 4, 1922, p. 3.
  • “Sultan of Turkey Deposed and Fall of Ottoman Empire”, The Brunswick News, Brunswick, Georgia, November 4, 1922, p. 1-8.
  • “Sultan Ousted By Turkish Law”, The Seattle Star, Seattle, Washington, November 3, 1922, p. 1.
  • “Sultan Turkey to Be Deposed By This Law”, Tonopah Daily Bonanza, Tonopah, Nevada, November 3, 1922, p. 1.
  • “Sultanate Abolished By Turk Nationalists”, The Washington Times, Washington, District of Columbia, p. 1.
  • “Sultanate of Turkey Passes”, The Bisbee Daily Review, Bisbee, Arizona, November 4, 1922, p. 1.
  • “Sultanate of Turkey Shorn of All Power”, The Rock Island Argus, Rock Island, Illinois, November 3, 1922, p. 1-12.
  • “The Last of the Sultanate”, New York Tribune, New York City, New York, November 05, 1922, p. 1.
  • “The Turkish Sultanate Abolished”, The New York Herald, New York City, New York, November 05, 1922, p. 4.
  • “Thrace Still in Dispute”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, August 01, 1919, p. 4.
  • “Three Turkish Armies Active”, The Brattleboro Daily Reformer, Brattleboro, Vermont, July 02, 1919, p. 1.
  • “Three Turkish Armies Make Allies Uneasy”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, July 02, 1919, p. 26.
  • “Turk Government Formed”, The Richmond Palladium, Richmond, Indiana, September 17, 1919, p. 12.
  • “Turk Leaders of Outlaw Bands to Be Arrested” Harrisburg Times, Harrisburg, Pennsylvania, August 04, 1919, p. 16.
  • “Turk Officers Now Brigands”, The Arizona Republican, Phoenix, Arizona, September 26, 1919, p. 7.
  • “Turk Nationalists in Fight With Greeks”, The Washington Times, Washington, District of Columbia, April 22, 1920, p. 1.
  • “Turk Nationalists Gaining”, The Sun, New York City, New York, August 08, 1919, p. 8.
  • “Turk Situation Said to Be Grave”, Hickory Daily Record, Hickory, North Carolina, July 02, 1919, p. 1.
  • “Turkey In Asia”, The Ocala Evening Star, Ocala, Florida, September 17, 1919, p. 1.
  • “Turkey Is Facing Revolt”, Ladysmith News-Budget, Ladysmith, Wisconsin, July 11, 1919, p. 2.
  • “Turkey Is Facing Revolt”, The Madison Daily Leader, Madison, South Dakota, July 10, 1919, p. 1;
  • “Turkey Is Facing Revolt”, The Tomahawk, White Earth, Minnesota, July 17, 1919, p. 2.
  • “Turkish Cabinet Punishes Rebels”, The West Virginian, Fairmont, Virginia, August 04, 1919, p. 1.
  • “Turkish Assembly Passes Law Eliminating Sultanate”, Palatka Daily News, Palatka, Florida, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Ex-Vizier Forms Government at Erzerum”, New York Tribune, New York City, New York, September 17, 1919, p. 9.
  • “Turkish Govt. Ousts Sultan By Decree”, Cordova Daily Times, Cordova, Alaska, November 3, 1922, p. 8.
  • “Turkish Leaders Ordered Arrested”, New Britain Herald, New Britain, Connecticut, August 04, 1919, p. 1.
  • “Turkish Nationalists Abolish Sultan Assembly to Hold All Power Hereafter”, East Oregonian, Pendleton, Oregon, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Nationalists Suppress Sultanate”, The Commonwealth, Scotland Neck, North Carolina, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Revolt Crushed”, The Sun, New York City, New York, August 05, 1919, p. 3.
  • “Turkish Sultanate Abolished”, The Caledonian-Record, St. Johnsbury, Vermont, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Empire Collapses”, Capital Journal, Salem, Oregon, November 3, 1922, p. 1-9.
  • “Turkish Nationalist Dethrone Sultan”, Free Trader Journal, Ottawa, Illinois, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Ruler is Dethroned”, The Columbia Evening Missourian, Columbia, Missouri, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turkish Situation Becomes Menacing”, Oklahoma City Times, Oklahoma City, Oklahoma, July 02, 1919, p. 10.
  • “Turks Abolish Sultan Office”, The Evening Journal, Jersey City, New Jersey, November 3, 1922, p. 25.
  • “Turks Abolish Sultanate”, The Bismarck Tribune, Bismarck, North Dakota, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turks Drop Sultan: National Assembly Now Rules Nation”, Every Evening, Wilmington, Delaware, November 3, 1922, p. 1-26.
  • “Turks Give Trouble”, The Watchman and Southron, Sumter, South Carolina, July 05, 1919, p. 5.
  • “Turks Order Arrest of Three”, Perth Amboy Evening News, Perth Amboy, New Jersey, August 04, 1919, p. 1.
  • “Turks Proclaim Present Sultan Last of His Line”, Indianapolis Times, Indianapolis, Indiana, November 3, 1922, p. 1.
  • “Turks Threaten”, The New Scimitar, Memphis, Tennessee, July 02, 1919, p. 1.
  • “Turks Threaten, Demanding Full Rights of Allies”, The Evening Star, Washington, District of Columbia, November 02, 1922, p. 1.
  • “Turks Threaten Italians and Oppose Greeks”, The Bridgeport Times, Bridgeport, Connecticut, July 02, 1919, p. 1.
  • “Turks Threaten to Attack Allies”, Evening Puclic Ledger, Philadelphia, Pennsylvania, August 01, 1919, p. 9.
  • “Whole Near Awaits Decision of Sultan”, Grand Forks Herald, Grand Forks, North Dakota, November 04, 1922, p. 1.
  • “Violent Proceedings At First Angora Assembly”, Norwich Bulletin, Norwich, Connecticut, November 3, 1922, p. 2.
  • “Violent Scenes Marked Session Turk Assembly”, The Brunswick News, Brunswick, Georgia, p. 1.
  • Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev: Yavuz Alogan, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1994.
  • Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
  • Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk Cilt: I, “1919-1920”, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1970.
  • Ateş, Toktamış, Türk Devrim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
  • Bardakçı, Murat, Yıkılış ve Kuruluş, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Belgeleri”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2018.
  • Baykal, Bekir Sıtkı, Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1969.
  • Çavdar, Tevfik, Türkiye'nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, Ankara, 2004.
  • Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, “Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923”, C. I, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1994.
  • Kili, Suna, Atatürk Devrimi, “Bir Çağdaşlaşma Modeli”, Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık İstanbul, 1998.
  • Milli Egemenlik Belgeleri, “Havza Genelgesi”, “Amasya Tamimi”, “Erzurum Kongresi Beyannamesi”, “Sivas Kongresi Beyannamesi”, “Misak-ı Milli Beyannamesi” Der: Sefer Yazıcı, TBMM Basımevi, Ankara, 2015.
  • Gentizon, Paul, Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu, Çev: Fethi Ülkü, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1994.
  • Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi I, “Erzurum Kongresi”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
  • Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi II, “Sivas Kongresi”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
  • Gökbilgin, M. Tayyib, Milli Mücadele Başlarken, “Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi’nin Açılmasına”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
  • İlhan, Attila, Hangi Atatürk, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2008.
  • Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çev: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Basımevi Ankara, 1971.
  • Karpat, Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, “Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller”, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
  • Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
  • Öztürk, Kazım, Türk Parlamento Tarihi, “TBMM - II. Dönem 1923-1927”, C. I, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
  • Parla, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları C. I “Atatürk’ün Nutuk’u”, İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
  • Robinson, Richard D., The First Turkish Republic, “A Case Study In National Development”, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1963.
  • Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul: Kastaş Yayınları, İstanbul, 1987.
  • Selek, Sabahattin, Milli Mücadele, “Erzurum’da Gergin Günler”, Yeni Gün Haber Ajansı, İstanbul, 1999.
  • Shaw, Stanford ve Kural Shaw, Ezel, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, “Volume II: Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975”, Cambridge University Press, Cambridge, 2002.
  • Tanör, Bülent, Kuruluş, “Türkiye 1920 Sonraları”, Yenigün Haber Ajansı, İstanbul, 1997.
  • Tanör, Bülent, Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları, “1918-1920”, Yenigün Haber Ajansı, İstanbul, 1998.
  • Toynbee, Arnold Joseph Türkiye I, “Bir Devletin Yeniden Doğuşu”, Yenigün Haber Ajansı, İstanbul, 1999.
  • Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek-Parti Yönetimi'nin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
  • Tunçay, Mete, vd. Türkiye Tarihi 4, “Çağdaş Türkiye 1908-1980”, Cem Yayınevi, İstanbul, 1989.
  • Turan, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk: Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2004.
  • Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, “Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne”, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
  • Zürcher, Eric Jan Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gören, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
  • Eroğlu, Hamza (Temmuz 2003). “Türkiye Cumhuriyetinin İlanı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XIX, S. 56, ss. 435-456.
  • Güneş, İhsan, “Türkiye Büyük Millet Meclisi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 41, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012, s. 593-596.
  • Küçük, Cevdet “Erzurum Kongresi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, ss. 335-337.
  • Selvi, Haluk, “Sivas Kongresi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 284-285.
  • Uyar, Çağhan ve Ertuğrul, Esen, “Milli Mücadele Dönemi’nde Toplanan Kongrelerin Büyük Millet Meclisi ve Cumhuriyet Dönemi’ne Düşünsel Açıdan Etkileri”, Milli Mücadele’de Cephe Gerisi ve İstiklal Yolu Gençlik Sempozyumu Bildirileri, Çankırı, 2020, ss. 451-469.
  • Jahic, Mirsad, I. Dünya Savaşı’ndan Günümüze “Ulusların Kendi Kaderini Belirleme Hakkı”nın Değişen İçeriği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012, s. 5-16.