Soğuk Savaşın İlk Yıllarında Türkiye’de Komünizm Algısı ve Siyasetteki Yansımaları

Türkiye, II. Dünya Savaşı boyunca kararlı bir tarafsız politikası izlemiş ve bütün baskılara rağmen savaş dışı konumu korumuştur. Ancak savaş sonunda Sovyetler Birliği’nin Boğazlarda üs ve Doğu Anadolu’da bir kısım toprak talepleri karşısında kalan Türkiye kendini diplomatik bir yalnızlık içinde bulmuştur. Sovyetlerin talepleri bir yandan kamuoyunda şiddetli bir tepki doğururken, diğer yandan Türkiye’nin içinde bulunduğu yalnızlıkla birleşerek bir toplumsal histerinin yayılmasına zemin hazırlamıştır. Bu histeri Türkiye’de daha önce de mevcut olan ‘komünizm karşıtı’ eğilimleri daha da güçlendirmiştir. Nitekim bu koşullarda şekillenen komünizm karşıtı kamuoyu, savaş sonrası yıllarda başlayan çok partili hayatın hararetli tartışmaları içinde etkin bir silah olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dönemim ideolojik atmosferi içinde iç siyasi tartışmalar ‘Sovyet tehdidi’ ile ilişkilendirilmiş, her türlü muhalif düşünce ‘Moskova ağzıyla konuşmak’ ithamlarıyla bastırılmıştır. Bu saldırılar özellikle dönemin baskın dış politika eğilimlerine, yani Amerikancılık eğilimine muhalif duran aydınlara yönelmiştir. Bu aydınlar, iki kutuplu dünya algılaması içinde ‘Amerikan taraftarı değilsen Sovyetler taraftarısın’ mantığıyla suçlu görülmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Soğuk Savaş, Sovyetler Birliği, Boğazlar, Komünizm, Algı

The Perception of Communism in Turkey in The First Years Of The Cold War and Its Reflections in Politics

Turkey followed a determined neutral policiy in the Second World War and maintained its non-war position despite all the pressures. At the end of the war, Turkey, faced with the Soviet Union’s demand for a base in the Straits and some land in the Eastern Anatolia, found itself in diplomatic isolation. While the demands of the Soviets caused a strong public reaction, on the other hand, they prepared the ground for the spread of a violent social hysteria in Turkey. This hysteria further strengthened the anti-communist tendencies that existed in Turkey before. The anti-communist public opinion, which shaped in this conditions, began to be used as an effective weapon in the debates of the multi-party political life that began in the post-war years. In the ideological atmosphere of the period, internal political debates were associated the ‘Soviet threat’, and all kinds of oppositional thoughts were suppressed with the accusation of ‘speaking with the mouth of Moscow’. These attacks were especially directed at the intellectuals who were opposed to the Americanism trend, which was the dominant foreign policy trend of the period. As a matter of fact, these intellectuals were fond guilty with the logic of “if you are not pro-American, then you are pro-Soviet” within the perception of a bipolar World.

Keywords:

Cold War, Soviet Union, Straits, Communism,

PDF

___

Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, Montreux ve Savaş Öncesi Yılları(1935-1939), (Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü).
Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), (Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü).
Ali, Sabahattin, Bütün Yapıtları, Marko Paşa Yazıları ve Ötekiler, (Der.H.Altınkaynak), Cem Yayınevi, İstanbul 1986. Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri (1917-1938), (Der.N.Asan), Ankara 1964.
Bayram, Kemal, Sabahattin Ali Olayı, Yenigün Yayınları, Ankara 1978.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Gizli Oturumlarda Konuşmaları, Kırmızı Beyaz, İstanbul 2004.
Çıkar, Mustafa, Hasan Ali Yücel ve Türk Kültür Reformu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1998. Darendelioğlu, İlhan, Türkiye’de Milliyetçilik Hareketleri, Toker Yayınları, İstanbul 1977.
Deringil, Selim, Denge Oyunu, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
Frey, Frederick W., The Turkish Political Elite, MIT Press, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Demokrasiye Geçiş (1946-1950), Kaynak Yayınları, İstanbul 1982.
Gürun, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), TTK Basımevi, Ankara 1991.
Hirsch, Ernst E., Anılarım- Kayzer Dönemi, Weimar Cumhuriyeti, Atatürk Ülkesi, Türkiye İş Bankası, Ankara 1985. Kabacalı, Alpay, Türkiye’de Siyasal Cinayetler, Altın Kitaplar, İstanbul 1993.
Karaca, Emin, Türk Basınında Kalem Kavgaları, Bizim Kitaplar, İstanbul 2008.
Karpat, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
Kayalı, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasının Bunalımı, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
Tevetoğlu, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ankara 1967.
Timur, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Kitabevi, Ankara 2003.
Topuz, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar II (1925-1936), İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdikleri IV (1945-1970), Rey Yayınları, İstanbul 1970.
Yetkin, Çetin, Karşı Devrim (1945-1950), Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2009.
Mardin, Şerif, “Siyasal Sözlüğümüzün Özellikleri: Solcu” Siyasal ve Sosyal Bilimler, (Der.M.Türköne ve T.Önder), İletişim Yayınları, İstanbul 2005, s.165-170.
Meyer, M., “18. Yüzyıldan Günümüze Rusya ve Türkiye İlişkileri”, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya, Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler, (Der.G.Kazgan ve N.Ulçenko), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003, s.17-32.
Özgüden, Mehmet, “Türkiye'de Seçkinler”, 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, (Der. Faruk Alpkaya, Bülent Duru), Phoenix Yayınevi, Ankara 20217, s.367-406.
Saray, Mehmet, “II. Dünya Savaşı Döneminde Türk-Sovyet İlişkileri”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri, (Haz. İ.Kamalov ve İ.Svistunova), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011, s.245-256.
Sotniçenko, Aleksandr, “1945-1956 Yıllarında Türk-Sovyet Diplomatik Mücadelesi ve Sonuçları”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri, (Haz.İ.Kamalov ve İ.Svistunova), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011, s.321-337.
Yüceer, Saime, “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk-Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri, (Haz.İ.Kamalov ve İ.Svistunova), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011, s.61-106.