Mehmet Fazlı Güleç ve İran’da Yaşayan Azeri Türkleri ile İlgili Raporu

Bu çalışmada, Mehmet Fazlı Güleç’in biyografisi hakkında genel bilgiler verildikten sonra O’nun Birinci Umumi Müfettişlik Başmüşaviri olarak görev yaptığı 1934 yılında İran’da yaşayan Azeri Türkleri hakkında kaleme aldığı rapor üzerinde durulmuştur. Bu raporun, raporu hazırlayan Mehmet Fazlı Güleç’in bu sırada Birinci Umumi Müfettişlik bünyesinde çalışan bir bürokrat olması dışında müfettişlikle bir ilgisi yoktur. İlk defa bu çalışmada tam metin olarak yayımlanan bu rapor gerek Mehmet Fazlı Güleç’in düşünce dünyasına gerekse bu dönem İran’da yaşayan Azeri Türkleri’nin durumuna ışık tutması açısından önemli bir kaynak niteliğindedir. Çalışmada ortaya konan bir diğer husus, bahsi edilen raporda ortaya atılan düşünceler ile bu dönem Türkiye-İran ilişkiler arasında böyle bir sorunun olup olmadığıdır.

Anahtar Kelimeler:

Mehmet Fazlı Güleç, Türkiye-İran İlişkileri, Birinci Umumi Müfettişlik

Mehmet Fazli Güleç and His Report Regarding Azeri Turks Living in Iran

This study gives general information about the biography of Mehmet FazlıGüleç and touches on the report prepared by him on Azeri Turks living in Iran in 1934, when he served as the Principal Consultant of the First Public Inspection. This report has nothing to do with the inspection, except that Mehmet FazlıGüleç, who prepared the report, was a bureaucrat working within the body of First Public Inspectorate meanwhile. This report, published in full text for the first time in the present study, is an important source for shedding light on not only Mehmet FazlıGüleç’s world of thought, but also Azeri Turks living in Iran in given period. Another issue raised in this study is to examine whether there is such a problem in Turkey-Iran relationships within the light of the ideas put forward in the report.

Keywords:

FazlıGüleç Turkey-Iran Relationships, First Public Inspection, Turkish Foreign Policy,

PDF

___

Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü (23 Nisan 1920-14 Ekim 1973), Hazırlayan: Kazım Öztürk, Önder Matbaası, Ankara 1973.
ÇANKAYA, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C. IV, Mars Matbaası, Ankara 1968-1969.
KOÇAK, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952) İletişim Yayınları, I. Baskı, İstanbul 2003.
KOCA, Hüseyin, Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikaları, Mikro Yayınları, Konya 1998(?).
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C. I, TTK, Ankara 2000.
SARAY, Mehmet, Türk-İran İlişkileri, ATAM, Ankara 2006.
BALTAOĞLU, Ali Galip, Atatürk Dönemi Valileri (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938), Ocak Yayınları, Ankara 1998.
AKGÜL, L. Hilal, “Rıza Han’ın (Rıza Şah Pevlevi) Türkiye Ziyareti”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 1-42.
ATUK, M. Volkan “İran Şahı Rıza Pevlevi’nin Türkiye Ziyareti”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. XVII/35 (2017 Güz) s. 219-247.
ÇETİNSAYA, Gökhan, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye-İran İlişkileri”, Türkler, C. 17, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 260-266.
ÇETİNSAYA, Gökhan, Milli Mücadele’den Cumhuriyet’e Türk-İran İlişkileri 1919-1925, ATAM Dergisi, C. 16, S. 48(Kasım 2000), s. 769-796
METİN, Barış, “Türk-İran İlişkilerinde Güney Azerbaycan Meselesi”, (1918-1938), Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.2 (Ağustos 2012) s. 157-187.
ÖZDEMİR, Emin - ÇAKIRBAŞ, Ali, “1927 Tarihli Genelkurmay’ın İran Azerbaycan’ı Tedkik Raporuna Göre Bu Bölgedeki Kürt Aşiretleri”, Tarih Okulu Dergisi, S. XV (Eylül 2013) s. 311-329.
ÖZGİRAY, Ahmet, “İngiliz Belgeleri Işığında Türk-İran Siyasi İlişkileri, ATAM Dergisi, C. II, S.33 (Kasım 1995) s. 687-698.
ÜNSAL, Şamil, “Atatürk’ün Bakış Açısı Çerçevesinde Türk-İran İlişkilerinin Kısa Bir Değerlendirmesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 205 (Ağustos 2013) s. 25-42.
ÇETE, Mehmet, Türkiye-İran İlişkileri (1919-1938), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya 2007.
KARA, Polat, Türkiye-İran İlişkileri (1923-1960), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.