Gaziantep Savunmasının Hazırlık ve Teşkilatlanmasını Ali Cenani Bey mi Yaptı?

1919-1922 döneminde Mustafa Kemal Paşa’nın liderliği ile yürütülen Milli Mücadele’nin Güney cephesi askeri harekâtı ağırlıklı olarak gayrinizami kuvvetlerin yoğun şekilde kullanılmasıyla icra edilmiştir. Güneyde Antep savunması veya Antep Harbi diye bilinen harekât da kahramanlık ve fedakârlıklarla icra edilmiş ve başarıya ulaştırılmıştır. Gaziantep savunmasının tarihi ile ilgili birçok kaynakta bu harbin hazırlıklarının ve ilk teşkilatlanmasının daha Mondros mütarekesi imzalanmadan Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa’nın verdiği talimatla Antep Mebusu Ali Cenani Bey tarafından başlatıldığı tekrar edilegelmiştir. Bu çerçevede Uluğ İğdemir, Yusuf Hikmet Bayur, Andrew Mango gibi itibarlı şahsiyetlerin de Ali Cenani merkezli iddiayı sorgulamadan eserlerinde aktardıkları görülmüştür. Bu iddianın kaynağı Falih Rıfkı Atay’ın 1926 yılında Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yazdıklarıdır. Bugüne kadar bu iddia itirazla karşılaşmadan popüler ve akademik yayınlarda varlığını sürdürmüştür.Bu makalede bu yaygın iddia kaynak eleştirisi yapılarak, dönemin olguları ile beraber incelenmiştir. Sonuçta olgular ve yazılı birinci el kaynaklar üzerinden bu iddianın herhangi güvenilir bir dayanağı olmadığı gösterilmiştir. Ali Cenani anlatısının Türkiye’nin kurucu lideri Mustafa Kemal Atatürk’e hiç ihtiyaç yokken ileri görüşlülük atfetme işgüzarlığından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Bu temelsiz iddianın gerçekliğe dayanmaması bir tarafa Türkiye karşıtı Ermeni çevrelerinde nasıl kullanıldığına da bu makalede işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Milli Mücadele, Gaziantep (Ayıntap) Savunması, Antep Harbi, Ali Cenani, Falih Rıfkı

Did Ali Cenani Bey Make Preperation and Organization of the Defense of Gaziantep?

The military operations of the Southern front of the Turkish National Struggle, which was carried out under the leadership of Mustafa Kemal Pasha during the 1919-1922 period, was mainly executed by the intensive use of irregular forces. The operation known as the defense of Antep or the War of Antep in the South, was fulfilled with heroism and self sacrifice and achieved success. In many sources about the history of the defense of Gaziantep, it has been repeated that the preparations and the first organization of this war were initiated by the Antep Deputy Ali Cenani Bey, with the instructions given by the Army Commander Mustafa Kemal Pasha, even before the Mudros Armistice was signed. In this context, it has been observed that prestigious figures such as Uluğ İğdemir, Yusuf Hikmet Bayur and Andrew Mango also quoted the Ali Cenani-centered claim in their works without questioning it. The source of this claim is that Falih Rıfkı Atay wrote in the newspaper Hâkimiyet-i Milliye in 1926. Until today, this claim has survived in popular and academic publications without any objection. In this article, this common claim is examined together with the facts of the period by making a source criticism. As a result, it has been shown that this claim has no reliable basis, based on the facts and written primary sources. It was concluded that the narrative of Ali Cenani stems from his flattering to attribute farsightness to Turkey's founding leader Mustafa Kemal Atatürk, when there was no need for him yet. Apart from the fact that this baseless claim is not based on reality, it is also pointed out in this article how it was used in anti-Turkey Armenian circles.

Keywords:

Turkish National Struggle, Defense of Aİntab, War of Antep,

PDF

___

Afşar, Erkan. “Yolsuzluk ve Usulsüzlük Olaylarının Türk Si̇yaseti̇ne Yansımaları (1923–1950)”. Atatürk Üniversitesi, 2013.
Akan. Hatice. “Mehmet Ali̇ Cenani̇ Bey’i̇n Hayatı ve Parlamento Faali̇yetleri̇ (1872-1934)”. Sakarya Üniversitesi, 2018.
Ali Kılıç - Erkinlik Savaşı Kağırmanlarından. Gaziantep: Gaziantep Halkevi, 1938.
Atay, Falih Rıfkı. Atatürk’ten Hatıralar 1915-1919. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1965.
———. Atatürk’ün Bana Anlattıkları. İstanbul: Cumhuriyet gazetesi, 1998.
Baykal, Bekir Sıtkı. Heyet-i Temsiliye Kararları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1974.
Bayur, Hikmet. Atatürk Hayatı ve Eseri -I Doğumundan Samsun’a Çıkışına Kadar. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 1990.
Cebesoy, Ali Fuat. Milli Mücadele Hatıraları. İstanbul: Vatan Neşriyatı, 1953.
Çoker, Fahri. Türk Parlamento Tari̇hi̇ Mi̇llî Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919 - 1923, 3. Cilt. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1995.
Efe, Aydın. “Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı”. A.Ü. Türkiyat Araştırma Enstitüsü Dergisi, sy 53 (2015): 221-53.
Georgelin, Herve. “La Renaissance and the Aftermath of World War I”. İçinde Armenian Constantinople, 401-29. UCLA Armenian History and Culture Series. California:
Gesar, A. Antep’in Varoluş Mücadelesi. Çeviren Kurt, Ümit ve Uçaner, Murad. İstanbul: Belge Yayınları, 2015.
Güllü, Ramazan Erhan. “Kılıç Ali Bey ve Milli Mücadele’deki Faaliyetleri”. Çelebi, Aralık 2020.
İğdemir, Uluğ. Atatürk’ün Yaşamı. 2. bs. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
Jaeschke, Gotthard. Türk Kurtuluş Savaşi Kronoloji̇si̇ Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Eki̇m 1918 - 11 Eki̇m 1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1970.
Keskin, Nuray Ertürk, Çelik, Fatma Eda, Aydın, Recep, Bayrak, M. Burcu, Yılmaz, Aslı, ve Dik, Esra, ed. Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1919-1928. C. 1. no: 604 8. Ankara: Ankara
Kılıç, Ali. Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. Editör Hulûsi Turgut. 9. bs. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 409. İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2007.
Kieser, Hans-Lukas. Talaat Pasha: Father of Modern Turkey, Architect of Genocide. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 2018.
Kieser, Hans-Lukas, Anderson, Margaret Lavinia, Bayraktar, Seyhan, ve Schmutz, Thomas, ed. The End of the Ottomans - the Genocide of 1915 and the Politics of Turkish
Kocaman, M. Aydın. “Basinda Ali̇ Cenani̇ Bey ve Mahmut Muhtar Paşa”. 9 Eylül Üniversitesi, 2006.
Kocaoğlu, Bünyamin. Mütarekede İttihatçılık, İttihat ve Terakki Fırkasının Dağılması (1918 -1920). İstanbul: Temel Yayınları, 2006.
Kurt, Ümit. “The Curious Case of Ali Cenani Bey: The Story of a Génocidaire During and After the 1915 Armenian Genocide”. Patterns of Prejudice 52, sy 1 (01 Ocak 2018): 58-
Kutluğ, Yasin. “Millî Mücadeleye Tekaddüm Eden Günlerde Antepten Hatıralar”. Başpınar, Temmuz 1940.
Mango, Andrew. Atatürk. Çeviren Doruker, Füsun. İstanbul: Sabah Kitapları, 2000.
Mustafa Nurettin. Gaziantep Savunması. Kastaş 1912-1922 Türk Savaşları belgeseli. İstanbul: Kastaş A.Ş. Yayınları, 1989.
Selek, Sabahattin. Anadolu İhtilali. 5. bs. İstanbul: Örgün Yayınlar, 1981.
Spier, Troy E. ve Poladian, Arpi. The Great Crime: An Aintab Diary, 2020.
Şapolyo, Enver Behnan. Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi. 3. bs. İstanbul: Rafet Zaimler Yayınevi, 1958.
Şavkılı, Cengiz. “Birinci Dönem TBMM’de Antep ve Maraş Milletvekilleri (Biyografileri ve Faaliyetleri)”. Yüksek Lisans, Erciyes Üniversitesi, 2000.
———. “Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Antep Milletvekili Mehmet Ali Cenani Bey ve Faaliyetleri”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 7, sy 2 (01
Şimşir, Bilal N. Malta Sürgünleri. 2. bs. İstanbul: Bilgi Yayınlar, 1985.
Tashjian, Vahe. “The Expulsion of Non-Turkish Ethnic and Religious Groups from Turkey to Syria During the 1920s and Early 1930s”. İçinde Online Encyclopedia of Mass
Uzel, Sahir. Gaziantep Savaşının İç Yüzü. Ankara: Doğuş Ltd. O. Matbaası, 1952.
Ünler, Ali Nadi. Türkün Kurtuluş Savaşında Gaziantep Savunması. İstanbul: Kardeşler Matbaası, 1969.
Yakar, Halil İbrahim. Antep Savunması Hatıraları-Belgeler. Ankara: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, 2015.
Yeghiayan, Varteks. Malta Belgeleri İngiltere Dışişleri Bakanlığı “Türk Savaş Suçluları”. Çeviren Değirmenciler, Julide. İstanbul: Belge Yayınları, 2007.