Balkan Savaşlarına Giden Süreçte Balkanlar’daki Bektaşi Nüfuzunun Bölgeye Etkileri

Osmanlı İmparatorluğu, XIX. yüzyıla girerken daha öncesinde kaybettiği birçok savaşın ardından güçsüz kalmış ve Batılı emperyal devletlerin hedefi haline gelmiştir. Bu hedefler doğrultusunda Osmanlıyı parçalamaya en uygun bölgelerden biri de Balkanlar olmuştur. Batılı devletlerin bölgeye müdahaleleri ve yine Avrupa kaynaklı milliyetçilik dalgaları Balkanların Osmanlı’dan kopmasını hızlandırmıştır. Bu kopuş sürecinde ise bölgedeki Osmanlı unsurları için hayat eskiden olduğu gibi olmayacaktır. Bölgedeki Osmanlı unsurlarından biri de Selçuklu döneminde buraya ilk göçlerini gerçekleştiren Sarı Saltık Baba’nın mirasçıları Bektaşilerdir. Balkanlar’da İslam’ın hoşgörü yüzü ve Türk kültürünün taşıyıcıları olan Bektaşiler, bu kopuş sürecinde bir yandan devlet nazarında yasaklılık hallerinin devam etmesi diğer yandan bölgedeki milliyetçi hareketler, Bektaşi tarikatı içinde de farklı tutumlara neden olmuştur. Bu çalışmada, Balkanların Osmanlı Devleti’nden ayrılması sürecinde Bektaşilerin bölge için ne kadar önemli bir yapı oldukları ve bu sürece karşı Bektaşilerin tutumları bazı örnekler üzerinden ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Balkan, Bektaşi, Tekke, Ulusçuluk, İttihat ve Terakki, Bektashi, Nationalism

The Effects of Bektashi Influence in the Balkans in the Process Leading to the Balkan Wars

As the Ottoman Empire entered the 19th century, it was weakened after losing many wars and became the target of Western imperial states. In line with these objectives, one of the most suitable regions for the dismemberment of the Ottoman Empire was the Balkans. The interventions of Western states in the region and the waves of nationalism originating from Europe accelerated the separation of the Balkans from the Ottoman Empire. In this process of rupture, life for the Ottoman constituents in the region will not be the same as it used to be. One of the Ottoman elements in the region is the Bektashis, the heirs of Sarı Saltık Baba, who first migrated here during the Seljuk period. In this process of rupture, the Bektashis, who were the face of tolerance of Islam and the carriers of Turkish culture in the Balkans, caused different attitudes within the Bektashi sect due to the continuation of their prohibition in the perception of the state on the one hand and the formation of nationalist movements in the region on the other. In this study, it will be tried to reveal how important the Bektashis were for the region in the process of the separation of the Balkans from the Ottoman Empire and the attitudes of the Bektashis towards this process through some examples.

Keywords:

Tekke, İttihat ve Terakki, Bektashi, Nationalism, Balkan,

PDF

___

Esad Efendi, Üss-i Zafer, Dersaadet, H.1241(M.1826).
Hasluck, F. William, Bektaşilik Tedkikleri, Mütercim: Ragıp Hulusi, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Resneli Ahmet Niyazi, Hatırat-ı Niyazi, Sabah Matbaası, İstanbul, 1908.
Şemsettin Sami, Arnavutluk Ne İdi, Nedir ve Ne Olacak? çev. Klaudio Fusha, Bükreş, 1899.
Aruçi, Muhammed, “Fraşeri, Naim (1846-1900)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, TDV Yayınları, İstanbul, 1996, s.195-197.
Artuk, İbrahim, “Nişan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 2007), S.33, s.154-155.
Barkan, Ö.L., “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942.
Bilmez, Bülent- Clayer, Nathalie, “A Prosopographic Study on some ‘Albanian’ Deputies to the First Ottoman Parliament”, The First Ottoman Experiment in Democracy, ed. Christoph Herzog, Malek Sharif,: Orıent-Instıtut, Würzburg, 2016.
_____, “Modern Türkiye ve Sosyalist Arnavutluk Basınında Şemsettin Sami Frasheri İmajı”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti IL Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri 4-7 Aralık 2003, İslam Medeniyeti Tarihi Kaynak ve İncelemeleri Dizisi, İstanbul, 2006, s.71-125.
Brown, L. Carl, İmparatorluk Mirası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
Erdoğan, Meryem K.- Ferlibaş, Meral B.- Çolak, Kamil, Rusçuk Ayanı, 1.Baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2009.
Goltz, Colmar Freiherr von der, Makedonya Seyahati, çev. E. Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları., İstanbul, 2014.
Gölpınarlı, Abdülbaki, 100 Soruda Tasavvuf, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1985.
Gülsoy, Ufuk, “Islahat Fermanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Cilt 19, İstanbul, 1999, s.185-190.
Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar, çev. İhsan Durdu-Gülçin Tunalı-Haşim Koç, Küre Yayınları, İstanbul, 2009.
Kafadar, Cemal, Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict, Institute of Islamic Studies, Montreal, 1981.
Karal, Enver Z., Osmanlı Tarihi, Cilt 5, TTK, Ankara, 1983.
_____, Osmanlı Tarihi, Cilt 8, TTK, Ankara, 1961.
Maden, Fahri, “Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un Bağımsızlığına Giden Süreçte Bektaşiler”, Avrasya Etüdleri, Cilt 44, S.2, 2013, s.141-176.
Melikoff, Irene, Uyur İdik Uyardılar, çev. Turan Alptekin, Cem Yayınevi, İstanbul, 1993.
Okar, M. Ali, Osmanlı Balkanları’nın Son On Yılı (1902-1912), haz. Mehmet Ali Okar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2018.
Ongunsu, A.H., “Tanzimat ve Amillerine Umumi Bir Bakış” Tanzimat, MEB, İstanbul, 1999, s.4.
Öz, Baki, İttihat-Terakki ve Bektaşiler, Can Yayınları, İstanbul, 2004.
Soysal, İlhami, “Mezhepler/Tarikatlar”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s.1365.
Syzo, Eri, “Şemseddin Sami’nin Milliyetçilik Anlayışı”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Sakarya, 2019, Cilt 5, S.10 s.49-88.
Yalçın, Soner, Teşkilat’ın İki Silahşörü, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2019.
Yetkin, Şerare, “Hacı Bektaş Tekkesi Müzesi’nden Bulunan Figürlü Teber”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul, 1981, S.11, s.177-187.