TÜRK KÜLTÜRÜNDE HORTLAK-CADI İNANIŞLARI

Türk kültüründe cadı ve hortlak olarak anılan bazı doğaüstü varlıklardan bahsedilir. Bunların öldükten sonra dirildiklerine inanılırdı. Bazı bölgelerde kan içtiklerine de inanılırdı. İşte bu nedenle cadı ve hortlak adlı doğaüstü varlıkların, diğer kültürlerdeki vampir inanışlarıyla benzerlikleri üzerine bazı tartışmalar söz konusudur. Tarihi kaynaklarda ve folklor araştırmalarında konuyla ilgili pek çok bilgi vardır. Türk kültüründeki cadı ve hortlak inanışları yakın zamana kadar kendine özgü bir inanıştır. Ancak sonradan yerel kültür özelliğini kaybetmiş, genel inançların etkisiyle cin ve peri olarak adlandırılmıştır. Bu nedenle zaman içerisinde kan içme, ölünün dirilmesi gibi unsurlar ortadan kalkmıştır. Araştırmada bu değişimden ve inanışların genel yapısından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

hortlak, cadı, vampir, halk inançları, Türk kültürü

Ghoul-witch beliefs in Turkish Culture

In Turkish culture so-called witch and ghoul there is some supernatural beings. After the death of them believed that they will rise. İn some areas they believed they drink blood. So the witch and ghoul supernatural beings there is some debate in the belief of the vampire similarities in other cultures. There is a lot of information about that historical sources and folklore studies. Until recently, the witch and ghoul beliefs of Turkish culture-specific beings. But later lost it’s local culture, gin and fairy named as the effect of general beliefs. So in time blood drinking and resurrection of the dead has disappeared. İn research, these changes are discussed and the general structure of beliefs.

Keywords:

ghoul, witch, vampire, folk beliefs, Turkish culture,

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmani, çev. Recep Toparlı, Ankara 2000.
Akın, Haydar, Ortaçağ Avrupası’nda Cadılar ve Cadı Avı, Phoenix Yayınevi, Ankara 2011. Albayrak, Muzaffer, “Cadı Avcılarına Takibat”, NTV Tarih Dergisi, NTV Tarih Dergisi, Sayı 21, Ekim, İstanbul 2009, s. 67. Anadol, Cemal, Tarihten Günümüze Kadar Doğu ve Batı Kültürlerinde Halk İnanışları (Büyü-Sihir-Tılsım-Cin Çarpması), Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2006. Anohin, A. V., Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Kömen Yayınları, Konya 2006. Arslan, Ahmet Ali, “Türk Şamanizminin Kaynağına Doğru”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 14, Konya 2005, s. 57-74. Artun, Erman, “Tekirdağ Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri DoğumÖlüm-Evlenme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 9-10, İstanbul 1998, s. 85- ______, “Anadolu İnanç Önderlerini Besleyen Eski İnanç Sistemleri, Dinler, İnanışlar”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi Bildirileri, TÜRKSEV, Ankara 2002, s. 25-39. Atalay, Besim, Divan-ı Lügati’t-Türk Tercümesi, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998. ______, Divan-ı Lügati’t-Türk Tercümesi, Cilt 3, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998. Atnur, Gülhan, “Anadolu, Tatar (Kazan) ve Başkurt Türklerinin Masallarında İnsan Yeme (Yamyamlık) Motifi”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9, 2011, s. 132-151. Âşık Paşa, Garibnâme, haz. Kemal Yavuz, İstanbul 2000. Aycibin, Zeynep, “Osmanlı Devleti’nde Cadılar Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 24, Ankara 2008, s. 55-69. Aydınoğlu, Burcu,“Tire Merkezinde Halk İnançları”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Manisa 2005. Bayrı, Mehmet Halit, İstanbul Folkloru, İstanbul 1947.
Bedreddin Muhammed bin Abdullah eş-Şiblî, Cinlerin Esrarı, çev. Muhammed Ferşat, Ferşat Yayınları, İstanbul 1972. Beydili (Memmedov), Celal, “Eski Türklerde Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)”, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 330-3 ______, Türk Mitolojisi-Ansiklopedik Sözlük, Yurt Yayınları, Ankara 200 Bulğen, Mehmet, “İslâm Dini Açısından Tenâsüh ve Reenkarnasyon”, Mimar Sinan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 40, İstanbul 2011, s. 63-92. Buluç, Saadettin, “Şaman”, MEB İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Cilt 11, İstanbul 1950, s. 320-335. Büyük Larousse , “Cadıcı’’, Cilt 4, Gelişim Yayınları, İstanbul 1986, s. 2113-2114. Crow, W. B., Büyünün Cadılığın ve Okültizmin Tarihi, çev. Fulya Yavuz, Dharma Yayınlar, İstanbul 2002. Çağlar, Burhan, “Osmanlı’da Cadılar, Vampirler ve Büyücüler”, http://tarihvemedeniyet.org/2012/10/osmanlida-cadilar-vampirler-vebuyuculer/, (Güncellendiği Tarih: 20.10.2012-Erişim Tarihi: 20.07.2013). Çetin, Çulpan Zaripova, “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar”, Bilig, 43, Güz 2007, s. 1-32. Çevirme, Hülya, Sayan, Ayşe, “Alkarısı İnanmaları ve Bilim”, Milli Folklor, 65, Bahar 2005, s. 67-72. Çobanoğlu, Özkul, Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Akçağ Yayınları, Ankara 2003. Dirier, Ürün, “Türkler Nelerden Korkar”, Yeni Aktüel, S. 131, 10-16 Ocak, İstanbul 2008, s. 60-63. Dramalı, Zeynep, “Drakula”, Hürriyet Tarih, 5 Şubat, İstanbul 2003, s. 4Duvarcı, Ayşe, “Türklerde Tabiatüstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”, Bilig, S. 32, Kış 2005, s. 125-144. Dülger, Elif, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi`ndeki Büyü, Sihir ve Falın Halkbilimi Açısından Değerlendirilmesi”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya 2006.
Düzdağ, Mehmet Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1972. Eberhard, Wolfram, Çin’in Şimal Komşuları, çev. Nimet Uluğtuğ, TTK Yayınları, Ankara 1996. Eyüboğlu, İsmet Zeki, Anadolu İnançları, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1998. Faik Ömer, Almancadan Türkçeye Lügat Kitabı-Deutsch-Türkisches Wörterbuch, Matba-i Osmaniye, Dersaadet (İstanbul) 1896. Florescu, Radu R., McNally, Raymond T., Drakula ya da Kazıklı Voyvoda, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Doğan Kitap, İstanbul 2000. Frayling, Christopher, Vampirizm, çev. Elif Ersavcı, Varlık Yayınları, İstanbul 2009. Guiley, Rosemary Ellen, The Encyclopedia Vampires, Werewolves, and Other Monsters, New York 2005. Güngör, Harun, “Eski Türklerde Din ve Düşünce”, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 261-282. ______, “Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi, 16-17 Nisan 2007, s. 1-6. Habertürk, “Miloseviç’in kalbine kazık çaktılar!”, http://www.haberturk. com/dunya/haber/16795-milosevicin-kalbine-kazik-caktilar, (Güncelleme Tarihi: 07.03.2007- Erişim Tarihi: 15.06.2013). Hançerlioğlu, Orhan, İnanç Sözlüğü, Remzi Yayınları, İstanbul 1975. Heinz, Anette von, Kur Frieder, Gizli Bilimler Ansiklopedisi, çev. Bülent Atatanır, Omega Yayınları, İstanbul 2004. Hürriyet, “Drakula Gibi”, http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx? id=328934, (Güncelleme Tarihi: 21.06.2005-Erişim Tarihi: 15.06.2013) ______, “Mezardan vampir çıktı”, Hürriyet, http://hurarsiv.hurriyet. com.tr/goster/haber.aspx?id=11165050, (Güncelleme Tarihi: 09.03.2009-Erişim Tarihi: 15.06.2013). Hüseyn Kızı, Nezaket, “Eski Türklerde Tabiat Kuvvetlerine İnancın Destanlarda Tasviri”, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 338-3 İnan, Abdülkadir, “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 392-399. ______, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1986. İnayet, Alimcan, “Uygur Şamanları ve Pratikleri Üzerine”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 1, İzmir 2013, s. 43-44. İyibilgi, “Karadeniz kıyısında 100 vampir”, http://www.iyibilgi.com/ haber.php?haber_id=258619, (Güncelleme Tarihi: 06.06.2012-Erişim Tarihi: 02013). Kafesoğlu, İbrahim, “Eski Türk Dini”, Türkler, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 290-304. Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Berikan Yayınları, İstanbul 2010. ______, “Eski Türk İnançlarının Rize ve Yöresi Halk Kültüründe İzleri”, Rize Sempozyumu, Rize 2006. ______, “Türkmen Halk İnançlarında Sarımsak ve Soğanla İlgili Hususlar”, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, Ankara 2001, s. 85-91. Karg, Barb, Spaite, Arjean, Sutherland, Rick, Her Yönüyle Vampir, çev. Cüneyt Halu, Arkadaş Yayınları, Ankara 2011. Kaya, Mevlüt, Bir Çepni Köyü Tarihi ve Kültürü, Yüksel Ofset, Samsun 200 ______, Çepniler Tarihi Serüveni ve Giresun-Espiye Yöresinin Kültür Kökenleri, Togan Yayınevi, İstanbul 2011. Koçu, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, Doğan Kitap, İstanbul 2004. Küçük, Abanoz, “Doğu Karadeniz Yöresi Doğum Sonrası İnanış ve Uygulamalarında Cadı/Obur”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S. 12, 2011, s. 123-136. Le Fanu, Sheridan, Carmilla, çev. Deniz Akkuş, Beyaz Balina Yayınları, İstanbul 2000. MacKenzie, D.N., A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press, London 1896. Melton, J. Gordon, The Vampire Book The Encyclopedia of the Undead, Michigan 2011. Milliyet, “Vampir Korkusu vampir yaptı!”, 3 Ocak 2003, s. 3. Olguner, Fahrettin, “Bâtıl”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul 1992, s. 147-148. Öktem, Emre, “Balkan Vampires Before Ottoman Courts”, http://www.cesnur.org/2009/balkan_vampires.htm, (Güncelleme Tarihi: 02010-Erişim tarihi: 20.06.2013).
Öztürk Bitik, Başak, “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Cadı, Obur, Büyücü Anlatıları ve Kurgudaki İşlevleri”, Milli Folklor, S. 23, Kış 2011, s. 64Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, Cilt 1, İstanbul 1983. Radikal, “Polonya’da vampir mezarlığı bulundu”, Radikal, http://www.radikal.com.tr/hayat/polonyada_vampir_mezarligi_bulundu1141630, (Güncelleme Tarihi: 13.07.2013-Erişim Tarihi: 16.07.2013). ______, “Sırbistan’da Resmi Uyarı: Vampire Döndü Sarımsakları Hazırlayın”, http://www.radikal.com.tr/dunya/sirbistanda_resmi_uyari_vampir_dondu_sarim saklari_hazirlayin-1109746, (Güncelleme Tarihi: 28.11.2012-Erişim Tarihi: 02013). Redhouse, J. W., A Lexicon English And Turkish, yay. A. H. Boyacıyan, Constantinople (İstanbul) 1884. ______, Redhouses Turkish Dictionary, London 1880. Sakaoğlu, Necdet ,“Mezarlık Cadıları”, NTV Tarih Dergisi, Ekim, İstanbul 2009, s. 66. Saygı, Osman, “Sarıgöl Folklorundan: Cadılar ve Cadıcılar”, Türk Folklor Araştırmaları, Cilt 7, no. 150, Ocak 1962, s. 2606. Seyfi, Ali Rıza, Drakula İstanbul’da, Kamer Yayınları, İstanbul 1997. Scognamillo, Giovanni, Dehşetin Kapıları, Kamer Yayınları, İstanbul 19 ______, İstanbul Gizemleri, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2006. ______, Arif, Arslan, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Cinler, Karizma Yayınları, İstanbul 2003. ______, Ünal, Aylin, Danacı, Fatih, Vampir Manifestoları, Laika Yayınları, İstanbul 2011. Stoker, Bram, Dracula, çev. Zeynep Akkuş, Kamer Yayınları, İstanbul 19 Summes, Montague, Vampire: His Kith And Kin, New York 1928. Şah, İdris, Doğu Büyüsü, çev. Osman Yener, Say Yayınları, İstanbul 19 Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006. Şeşen, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
Şirin, Turgay, Metafizik Varlıklardan Cinlere İnancın Psiko-Sosyal Boyutları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı, İstanbul 2006. Tournefort, Joseph Piton, Tournefort Seyahatnamesi, çev. Zülal Kılıç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005. Tulga, Derya,“Vampir Mitolojisi”, NTV Tarih Dergisi, S. 21, İstanbul 2009, s. 58-59. Yeşil, Veysel Olkan, İslam İnancında Cinler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslami Bilimler Anabilim Dalı, Diyarbakır 2011. Youssouf, M. R., Dictionnaire Portatif Turc-Français, Constantinople (İstanbul) 1890. Kaynak Kişiler Kaya, Mevlüt, 1985 Giresun, Espiye doğumlu, Yüksek Lisans mezunu, Okutman, Derleme ve Görüşme Tarihleri: 22.7.2013, 4.7.2012. Küçüközmen, Fahrettin, 1929 Erzurum doğumlu, Ortaokul mezunu, emekli memur, Derleme Tarihi: Nisan 2003. İşler, Birşah, 1989 Adana-Ceyhan doğumlu, Lisans Öğrencisi, Derleme
Tarihi: 3.7.2012. Sarıkaya, Onur, 1988 Ardahan doğumlu, Üniversite mezunu, Halkla
İlişkiler, Derleme Tarihi: 13.07.2012.