OSMANLI DEVLETİ’NDE KANUNLAŞTIRMA HAREKETLERİ, İDEOLOJİSİ VE KURUMLARI

Bu makalede, Tanzimat Fermanı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nde meydana gelen kanunlaştırma hareketlerinin tarihi misyonu, ideolojisi ve ortaya çıkardığı kurumlar işlenmiştir. Özellikle Fransız İhtilâli ve Sanayi İnkılâbı sonrasında Avrupa’da iktisadî, siyasî ve sosyal birtakım değişimler yaşanmıştı. Bu değişimler yeni hukukî normları da beraberinde getirmişti. Osmanlı Devleti, Avrupa’da meydana gelen kanunlaştırma hareketlerini, diğer alanlarda olduğu gibi, takip etmiştir. Osmanlı Devleti’nde modern anlamda kanunlaştırma hareketleri Tanzimat Fermanı’nın öngördüğü ilkeler doğrultusunda başlamıştır. Kanunlaştırma hareketleriyle, Osmanlı devlet yapısında, ekonomik, siyasî ve sosyal hayatında meydana gelen değişimlere Avrupa ile etkileşim yön vermiştir. Yani karmaşıklaşarak gelişen ve değişen iktisadî, siyasî ve sosyal münasebetlerin, yeni nizamların gerekliliğini hissettirmesi, Osmanlı Devleti’nde kanunlaştırma hareketlerinin sebeplerini oluşturmaktadır. Öte yandan, Kanunlaştırma hareketleri ile Tanzimat Fermanı’nın Osmanlı toplumu oluşturma şeklinde açıklanmış olan bir ideolojinin kurumsallaşması amaçlanmıştır. Yine kanunlaştırma hareketlerinin doğal bir sonucu olarak Osmanlı hukuk sisteminde yeni kurumlar kurulmuştur. Adalet mekanizmasının işleyişinde bu kurumlara önemli görev yüklenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Kanunlaştırma Hareketleri, Hukuk, Tanzimat Fermanı, Modernleşme

Codification Movements in Ottoman State, its Ideology and Institutions

In this article, historical mission, ideology and emergent institutions of codification movements which occured in Ottoman State after the Rescript of Gulhane have been studied. Some economical, political and social changes have happened in Europe especially after French Revolution and Industrial Revolution. These changes have brought about new judicial norms. Ottoman State has followed the codification movements in Europe as she has done in the other fields. In modern meaning, codification movements in Ottoman State have begun as principles were predicted in the Rescript of Gulhane. Interaction with Europe determined the changes in Ottoman state structure, economic, politic and social life that began with the codification movements. In short, the need to new regulations because of developing and changing complicated economic, politic and social relations was the reason of the codification movements in Ottoman State. Also, new institutions have been emerged in Ottoman judicial system as natural consequence of the codification movements. Important missions have been given to these institutions in executing the justice mechanism.

Keywords:

Ottoman State, Codification Movements, Law, Rescript of Gulhane, Modernization.,

PDF

___

AKGÜNDÜZ, Ahmet, “1274/1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunnâmesinin Hukukî Kaynakları, Tatbik Şekli ve Men’-i İrtikap
Kanunnâmesi, Belleten, Cilt: 51., Sayı: 199., Ankara 1987. AKÇA, Görsoy-Himmet Hülür, “Osmanlı Hukukunun Temelleri ve Tanzimat Dönemindeki Hukuksal Yeniliklerin Sosyo-Politik Dinamikleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19., Konya 2006. ARSLAN, Süleyman, “Tanzimat Döneminin Yarattığı Bir Yargı Organı: Şura-yı Devlet” Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslar arası Sempozyumu
(Bildiriler) 25-27 Aralık 1989 Ankara, Ankara 1991. AYDIN, Mehmet Akif, “İslâm-Osmanlı Aile Hukukunun Kanunlaştırılması ve Hukuk-ı Aile Kararnâmesi, Osmanlı, Cilt: VI., (Editör: Güler Eren ), Ankara 1999. AYDIN, Mehmet Âkif, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi, Cilt: 28., Ankara 2003. AYDIN, Mehmet Akif, “Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihî Tekamülü, Sosyo-kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Cilt: II:, Ankara 19 AYDIN, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 3. Basım, İstanbul 1999. AYTEKİN, E. Attila, “Hukuk, Tarih ve Tarihyazımı: 1858 Osmanlı Arazi
Kanunnâmesine Yönelik Yaklaşımlar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: , Sayı 5., İstanbul 2005. AZAK, Ülkü, “Tanzimat’tan Sonra Resepsiyon”, Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: III., İstanbul 1985. BARDAKOĞLU, Ali, Türk Aile Hukukunun Tarihî Gelişimi”, Türk Aile
Ansiklopedisi, Cilt: II., Ankara 1991. BARKAN, Ömer Lütfi, “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnâmesi”, Tanzimat I. Ankara 1999 BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yayına Hazırlayan: Ahmet
Kuyaş), İstanbul 2002. BİNGÖL, Sedat, “Tanzimat Sonrası Taşra ve Merkezde Yargı Reformu”, Osmanlı, Cilt: VI., (Editör: Güler Eren), Ankara 1999. BİNGÖL, Sedat, Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu
(Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluş ve İşleyişi 1840-1870), Eskişehir 2004.
BOZKURT, Gülnihâl, “Tanzimat ve Hukuk”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslar arası Sempozyumu (31 Ekim-3 Kasım 1989) Ankara 1994. BOZKURT, Gülnihâl, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Ankara 1996. CEVDET PAŞA, Tezâkir, 1-12, 3. Baskı Ankara 1991. CEYLAN, Ayhan, “Parlamentoya Uzanan Süreçte Türk Hukukunda
‘Danışma’”, Türkler, Cilt: XIII., (Editörler: Hasan Celal Güzel-Kemal ÇiçekSalim Koca), Ankara, 2002. CİN, Halil, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku ve Yargılama
Usûlleri”150. Yılında Tanzimat, (Yayına Hazırlayan: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara 1992. CİN, Halil-Ahmet Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, Cilt: I., İstanbul 1995. DEMİR, Abdullah, “İlk Usül Kanunu Usul-ü Muhakeme-i Ticaret
Nizamnamesinin Transkripsiyonu”, e-akademi, Sayı: 72, 2008 http://www.eakademi.org/makaleler/ademir-3.htm#_ftn1 ÇELİK, Kemal, “Atatürk'te Yasallık (Meşrûiyyet) Anlayışı”, Ankara
Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 39, Sayfa: 397-408, Ankara 2007. DOĞAN, İsmail, Osmanlı Ailesi-Sosyolojik Bir Yaklaşım, Ankara 2001. EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Hukuk-ı Aile Kararnâmesi”, Türk Aile
Ansiklopedisi, Cilt: II., Ankara 1991. EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Türkler, (Editörler: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca), Cilt: XIII., Ankara 2002. ERDEM, Sami, “Türkçede Mecelle Literatürü”, Türkiye Araştırmaları
Literatür Dergisi, Cilt: 3., Sayı 5., İstanbul 2005. GÖZÜBENLİ, Beşir, “Türk Hukuk Tarihinde Kanunlaştırma Faaliyetleri ve Mecelle”, Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan Sempozyumu, (9-11 Haziran 1995) Ankara 1997. GÜMÜŞ, Musa, “Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat
Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”, Bilig, Sayı: 47., Sayfa: 215-240., Ankara 200 KAŞIKÇI, Osman, “Mecelle Örneğinde Türklerin İslam Özel Hukukuna Katkıları”,Türkler, (Editörler: Hasan Celal Güzel Kemal Çiçek ve Salim Koca), Ankara 2002.
KAŞIKÇI, Osman, “Osmanlı Medeni Kanunu: Mecelle”, Osmanlı, (Editör: Güler Eren), Cilt: VI., Ankara 1999. KAŞIKÇI, Osman, İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, İstanbul 1997. KENANOĞLU, M. Macit, Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında
Osmanlı Ticaret Hukuku, Ankara 2005. MARDİN, Ebulü’lula, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul 1949. MARDİN, Şerif, “Mecellenin Kaynakları Üzerine Açıklayıcı Notlar”, Türk Modernleşmesi, 17. Baskı, (Çeviren: Yusuf Bayraktutan), İstanbul 2007. MUTAF, Abdülmecit, “Şura-yı Devlet”, Türkler, Cilt: XIII., (Editörler: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca), Ankara, 2002. OKUMUŞ, Ejder, “Osmanlı Şibih-Laik Tanzimat Devleti’nin Oluşumunda Hukuk Alanında Kendini Gösteren Laikleşmenin Belirtileri”, Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hukuk ve Modernleşme, Ejder Okumuş-Ahmet
Cihan-Mustafa Avcı, İstanbul 2006. ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, 4. Basım, İstanbul 2001. ÖZKORKUT, Nevin Ünal, “Savcılık, Avukatlık ve Noterlik kurumlarının
Osmanlı Devleti'ne Girişi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: , Sayı: 4., Sayfa: 147-154., Ankara 2003. ÖZTÜRK, Osman, “Osmanlılarda Tanzimat sonrası Yapılan hukukî
çalışmalar ve Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Osmanlı, (Editör: Güler Eren), Cilt: VI., Ankara 1999. ÖZTÜRK, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul 1973 SAKAOĞLU, Necdet- Nuri Akyavaş, Avrupalılaşmanın Yol Haritası ve Sultan Abdülmecid, İstanbul 2001 SARKİS, Karakoç, Külliyât-ı Kavânin, Cilt: I., Fihrist-i Tarihî 16
Muharrem 855-3 Şaban 1293 (1451-1876), (Yayına Hazırlayanlar: Mehmet
Akif Aydın, Mehmet Akman, Ekrem Buğra Ekinci, Mustafa Macit Kenanoğlu), Ankara 2006. SAYDAM, Abdullah, “Tanzimat Devri Reformları”, Türkler, Cilt: XII:, Ankara 2002. SEYYİTTANLIOĞLU, Mehmet, “Yenileşme Dönemi Osmanlı Devlet
Teşkilatı”, Türkler, Cilt: XIII., (Editörler: Hasan Celal Güzel-Kemal ÇiçekSalim Koca), Ankara, 2002. ŞAFAK, Ali, “Osmanlılar’da Arazi Hukuku Kurallarına Kısa Bir Bakış”, Osmanlı, Cilt: VI., Ankara 1999.
ŞENTOP, Mustafa, “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 3., Sayı 5., İstanbul 200 TAHİROĞLU, Bülent, “Tanzimat’tan Sonra Kanunlaştırma Hareketleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: III., İstanbul 1985. TANER, Tahir,”Tanzimat Devrinde ceza Hukuku”, Tanzimat I., İstanbul 19 ÜÇOK, Coşkun, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, 5. Baskı, Ankara 1972. ÜÇOK, Coşkun-Ahmet Mumcu-Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, Baskı, Ankara 2002. ÜNAL, Mehmet, “1917 Tarihli Hukuk-i Aile Kararnâmesi”, Aile
Yazıları, Bilim Serisi 5-1, (Derleyenler: Beylü Çiçekligil- Ahmet Çiğdem), Ankara 1990. ÜNAL, Mehmet, “Medenî Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile
Hukukundan Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-i Aile
Kararnâmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 34., Sayı I., Ankara 1977. VELDET, Hıfzı, “kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat I., İstanbul 1999. YAVUZ, Hulusi, “Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle’nin Tedvini”, Ahmet
Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan Sempozyumu, (9-11 Haziran 1995)
Ankara 1997. YURDAKUL, Necdet, Tanzimat Dönemi Basınında Siyasal ve Anayasal
Fikir Hareketleri, Ankara 2000.