19. YÜZYIL SONLARINDA EDREMİT’TE BEŞ KÖYLÜ BEŞ TEREKE

Şer’iye sicilleri, Osmanlı İmparatorluğu’nda kadılar tarafından mahkemelerde tutulan zabıtlar, merkezden gelen emir, ferman ve mahalli kararların yanında önemli olayların kaydedildiği defterlerdir. Osmanlı döneminde kırsal hayatı üzerine çalışan araştırmacıların müracaat edeceği kaynakların başında şer’iye sicilleri gelmektedir. Şer'iye sicilleri içerisinde en sık rastlanan kayıtlar arasında ise ‘tereke’ler öne çıkmaktadır. Kısaca ‘ölen kişinin geriye bıraktığı menkul ve gayrimenkul mal varlığının kaydedildiği belgeler’ olan terekeler, Osmanlı taşrasının en küçük idari birimleri olan köylerdeki toplumsal hayata ışık tutan çok önemli kaynaklardır. Bununla birlikte şer’ye sicilleri içerisinde köylülere ait tereke kayıtları sık rastlanan kayıtlardan değildir. Literatürde Osmanlı dönemi köy hayatı üzerine yapılmış yeterince çalışmanın bulunmaması da bu durumu açıklar niteliktedir. Bu çalışmada, H. 1306/ M. 1888-89 tarihli ve 1244 numaralı Edremit Şer'iye Sicilleri içinde beş köylüye ait tereke kaydı üzerinden 19. yüzyıl sonlarında Edremit köylülerinin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Edremit, Kadı Sicilleri, Tereke, Köylü, 19. Yüzyıl.

Five Villagers and Five Terekes in Edremit in the Late 19th Century

Minutes inscribed by judges of Ottoman Empire in courts called Court Records (Şer'iye Sicilleri). These books include orders and firmans send by Capital and local ordinance as well as reports of important events. These records come first among the sources for those researchers whose interest is Ottoman rural life. In Court Records, among the most frequent records are 'Tereke' registries. Tereke is a kind of registry that catalogues all personal belongings and real estates of a deceased one. This aspect of these registries make them very significant resources which shed light on social life in villages which were the smallest administrative units of Ottoman country. However, Terekes belonging villagers are not found as commonly as the others. Correspondingly, the lack of studies on Ottoman village life in the relevant literature reveals this fact. In this study, 19th century socio-economic and socio-cultural structure of Edremit villagers are looked into by analysing five villagers' Terekes found in Edremit Court Records with the number of 1244 and dated in 1888 and 1889.

Keywords:

Edremit, Court Records, Tereke, Villager, 19th Centruy.,

PDF

___

Arşiv Belgesi Edremit Şer’iye Sicilleri (EŞS), Numara nr.) 1 . Resmi Yayın ve Sözlükler 166 Numaralı Mu ase e-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530), TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 27, Ankara 1997. Devellioğlu Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993. Koçu Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam e Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, yy 1966. Yılmaz Fehmi, Osmanlı Tari Sözlüğü, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 20 Sertoğlu Midhat, Osmanlı Tari Lugatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986. Sezen Tahir, Osmanlı Yer Adları, TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın Nu: 21, Ankara 2006. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2010. Türkiye Giyim-Kuşam e Süslenme Sözlüğü-Etimolojik e Açıklamalı, haz. Baybars Gülensoy, Motif Vakfı Yayınları, Konya 2003. Ünal Mehmet Ali, Paradigma Osmanlı Tari Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011. İnceleme-Araştırmalar Abacı Zeynep Dörtok, “Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Sulh: 18. Yüzyıl Bursa Kadı Sicillerinden Örnekler ve Düşündürdükleri”, OTAM, sy. 20, (2006), ss. 105-115. Abou-El-Haj Rıfa’at Ali, "Daily Life in 16th Century Ottoman Jerusalem: Kafalah as a System of Social Control", 9th Congress of Social and Economic History of Turkey, 20-23 Ağustos 2001, Dubrovnik, Hırvatistan.
Akyüz Yahya, “Şehit Hamdi Bey’in Son Günlerine Ait Orijinal İki Mektup”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. X/ sy. 28, (1994), ss. 1-17. Anastassiadou Meropi, Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şe ri Selanik, çev. Işık Ergüden, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001. Arslan İsmail, 19. Yüzyılda Balıkesir’de Tarımsal Üretim e Köylüler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Balıkesir 2004. ___________, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Temettuat Kayıtlarına Göre Bir Köy: İğdiç (Selimağa) Köyü”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sy. 18, (2003), ss. 213–226. Bardakoğlu Ali, “Iskat”, DİA, c. 19, TDV, (1999), ss. 137-143. Barkan Ömer Lütfi, "Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)" Belgeler, c. III/ sy. 5-6, (1966), s. 1-492. Cin Halil - Akgüdüz Ahmet, Türk Hukuk Tari i, c. II, OSAV Yayınları, İstanbul 1996. Çiçek Kemal, “Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmîlerin Yargı Tercihi”, ed. Kemal Çiçek, Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, Sota & YTY, Ankara 2001, ss. 31-49. Ersoy Osman, “Şer’iye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru”, Ankara Üni ersitesi Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. XXI/ sy. 3-4, (1963), ss. 33- Erünsal İsmail, “Türk edebiyatı Tarihinin Arşiv Kaynakları IV: Lami‘i Çelebi’nin Terekesi”, Journal of Turkis Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları), Vol. 14, Harvard University, (1990), pp. 179-194. Faroqhi Suraiya, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay, İstanbul 2003. _____________, Men of Modest Substance, House Owners and House Property in Seventeenth-century Ankara and Kayseri, Cambridge University Press, Cambridge 1987. Fekete Lajos, “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, çev. M. Tayyib Gökbilgin, Belleten, c. XLIII/ sy. 170, (1979), ss. 457-480. Gerber Haim, Economy and Society in an Ottoman City, Bursa, 16001700, The Hebrew University , Kudüs 1988. Halaçoğlu Yusuf, “Şer’iyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru, Adana Şer’iyye Sicilleri”, İstan ul Üni ersitesi Ede iyat Fakültesi Tari Dergisi, sy. 30, (1976), ss. 99-108.
İlgürel Mücteba, “Şer’iye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru”, İstan ul Üni ersitesi Ede iyat Fakültesi Tari Dergisi, sy. 28-29, (1975), ss. 123-166. İnalcık Halil, "15. Asır Türkiye İktisadi ve İçtimai Kaynakları” İktisat Fakültesi Mecmuası c. 15/ No: 1-4, (1953-54), ss. 51-75. __________, “Osmanlı İdare, Sosyal ve Ekonomik Tarihiyle İlgili Belgeler Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler III Köy Sicil ve Terekeleri”, Belgeler, c. XV/ sy. 19, (1993), ss. 23-167. __________, “A Case Study of the Village Microeconomy: Villages in the Bursa Sancak, 1520-1593”, The Middle East and theBalkans under the Ottoman Empire Essays on Economy and Society, Indiana UniversityTurkish Studies, Bloomington 1993, ss. 161-176. Karaman Hayrettin, Aile İlmi ali, Timaş Yayınları, İstanbul 2011. Karataş Ali İhsan, “XVIII. Yüzyılda Bursa Halkının Ekonomik Yapısı”, Uludağ Üni ersitesi İla iyat Fakültesi Dergisi, c. 15/ sy. 2, (2006), ss. 231-264. Maydaer Saadet, “XVII. Yüzyılda Bursa’da Emekli Bir Kadı: Baldırzade Oğlu Derviş Mehmet Efendi ve Serveti”, Uludağ Üni ersitesi İla iyat Fakültesi Dergisi, c. 17/ sy. 2, (2008), ss. 569-592. Mutaf Abdülmecit, Saln melere Göre Karesi 1 7-1922), Zağanos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları, Balıkesir 2003, s. 141. _______________, “Amicable Settlement in Ottoman Law: Sulh System”, Turcica, Vol. 36, (2004), pp. 125-140. _______________, XVII. Yüzyılda Balıkesir’de Kadınlar, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 200 Ongan Halit, Ankara’nın 1 numaralı Şer’iye Sicili 1 e iül ır-991E a ir-i Mu arrem-99 1 Mayıs 1 -1 Şu at 1584), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1958. Ortaylı İlber, “Kent Tarihinde Kaynak Sorunları”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi e Sosyal Değişim Makaleler I, Ankara: Turhan Kitabevi, 2000, s. 139-143. Özdeğer Hüseyin, 1463-16 0 Yılları Bursa Şe ri Tereke Defterleri, İÜİF Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul 1988. Öztürk Said, Askeri Kassama Ait 17. Asır İstan ul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), OSAV, İstanbul 1995. Sümer Faruk, Ya anlu Pazarı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Yayınları, İstanbul 1985.
Şentürk Lütfi, “Iskat-ı Salat”, Diyanet İlmi Dergisi Diyanet Dergisi), c. XV/ sy. 5-6, (1976), ss. 334-338. Şer’iye Sicilleri, c. I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1998. Tüfekçi İbrahim, Şer’iyye Sicilleri Işığında İslam Yargılama Hukukunda Bilirkişilik, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000. Ünal Ali, Alla Kelamı Kur’an-ı Kerim e Açıklamalı Meali, Define Yayınları, İzmir 2008. Yazır Elmalılı M. Hamdi, Kur’an-ı Kerim e Türkçe Meali, Güncel Türkçe ile Sadeleştirilmiş, Bağımsız Yayıncılık, İstanbul 2009. EKLER Belge 1244 Numara ile Kayıtlı Edremit Şer’iye Sicilinin İlk Sayfasındaki Bilgiler.
Belge Edremit’in Örencik köyü sakinlerinden Hacı Mehmet Bey’in terekesi.