Osmanlı Ordusu 1914-1918 Muharebe Sahalarında Hastalık ve Ölüm (The Ottoman Army 1914-1918 Disease & Deaths on the Battlefields)
Birinci Dünya Savaşı başladığında Faik (Tonguç) Londra'da bir üniversite öğrencisiydi. Fransız ve
Alman arkadaşlar gibi Faik çok geç olmadan İstanbul'u ulaşmak için elinden geleni yaptı. Ona oldukça
çok uzak görünen kolordudaki dört aylık temel eğitimde yer almak için oldukça vatansever coşkulu ve hevesliydi. Faik, Kafkas Cephesi'ndeki görevine seçildiğinde olağanüstü bir şekilde onurlandı. Ancak
İd’in (Narman) küçük kasabasındaki savaşın sert gerçekleri ile karşı karşıya gelince, zafer hayalleri bir
anda sona erdi. Faik ve diğer yeni gelenler, 9 Mart 1915 günü şehir etrafında tüm kullanılabilir araziyi
kaplayan yüzlerce ceset tarafından karşılandı. Bunlar Sarıkamış’ta Rusların elinde orman yangını gibi
yayılan salgının yüz kızartıcı yenilgiden muzdarip bahtsız kurbanlarıydı. Donmuş toprağa binlerce
kabir kazmanın imkânsızlığından ötürü, ölü bedenler sadece kereste gibi yığılmıştı. Faik ölü
bedenlerle beslenerek canavarlara dönüşen sokak köpeklerini görünce daha da dehşete düştü
___
- Hikmet Özdemir, Osmanlı Ordusu 1914-1918 Muharebe Sahalarında Hastalık ve Ölüm, Salt Lake City, Utah University Press, 2008, 274 s.