Yemen’de Islahat ve Çözüm: Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında Tartışmalar (1908-1911)

Osmanlı Devleti’nin, Yemen vilayetinde hakimiyet kurup idari yapıya ilişkin düzenlemeler yapması 20. yüzyıla kadar sürdü. Bu durum vilayette var olan aşiret, kabile ve mezhep farklılıklarından kaynaklanmıştı. 1908 yılında II. Meşrutiyet ilan edildi ve Kânun-ı Esasi hükümleri yürürlüğe konuldu. Meşrutiyetin ilanı Mebusan Meclis açılmasını sağladı.1908 yılında Osmanlı vilayetlerinde seçimler yapıldı aynı yılın sonunda Meclis-i Mebusan açıldı. Yemen vilayetinde de Hudeyde, San’a, Taizz ve Asir sancakları için mebus seçimi yapıldı. 1909 yılından başlayarak Meclis-i Mebusan oturumlarına Yemen mebusları katıldılar ve Yemen hakkında sundukları takrirler ve çözüm önerileri ile vilayetlerine olan ilgiyi canlı tuttular. Hazırladıkları metinler ile vilayette süre giden sorunları çözüp, isyanları bastırmak için alınacak önlemleri Osmanlı hükümetine sunmuşlardı. Metnimiz 1909 yılında başlayıp 1911 yılında İmam Yahya ile yapılan Da’an antlaşmasına kadar geçen süreçte Yemen ıslahatına odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yemen vilayeti, Meclis-i Mebusan, Mebus, Islahat, Takrir, Osmanlı Devleti

Remedy and Solution in Yemen: Discussions in the Ottoman Assembly (1908-1911)

It took until the 20th century for the Ottoman Empire to establish dominance in the Yemen province and make arrangements regarding the administrative structure. This situation was caused by the tribe, tribe and sect differences existing in the province. In 1908, II. The Constitutional Monarchy was proclaimed and the provisions of the Kanûn-ı Esasi were put into effect. The proclamation of the Constitutional Monarchy led to the opening of the Parliament. In the province of Yemen, deputies were elected for the sanjaks of Hudeyde, San’a, Taizz and Asir. Beginning in 1909, Yemeni deputies attended the Parliamentary Sessions and kept the interest in their provinces alive with the comments they presented about Yemen and their solution proposals. With the texts they prepared, they resolved the ongoing problems in the province and presented the measures to be taken to suppress the rebellions to the Ottoman government. Our text has focused on Yemeni reform in the period from 1909 to the Da'an agreement with Imam Yahya in 1911.

Keywords:

Yemen province, Parliament, Deputies, Ottoman Empire, Islahat, Takrir,

PDF

___

BEO (Bab-ıâli Evrak Odası), 3505/262854: 3553/266441: 3607/270521: 3673/275431: 3717/278747: 3775/283112
DH.MKT (Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi), 2753/1: 2765/83
DH.ŞFR (Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı), 403/11
DH.MUİ (Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı), 1-1/39; 1-6/25; 1/25; 52/6; 67/56
MV, (Meclis-i Vükela Mazbataları), 125/18; 127/57; 129/54; 154/ 64
Hikmet
Sabah
Sırat-ı Müstakim
Şura-yı Ümmet
Tanin
Tasvir-i Efkar
The Times
The New York Times
Ahmet İzzet Paşa 2017 Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, Hazırlayan: Süheyl İzzet Furgaç- Yüksel Kanar, TimaşYayınları, İstanbul 1993, Cilt 1
Ayışığı 1999 Metin Ayışığı, “Osmanlı’nın Son Vilayeti Yemen”, 13. Türk Tarih Kongresi Bildirisi 4-8 Ekim 1999 Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999, Cilt 3, Kısım 3, s.1993-1995
Baldry 1976 John Baldry, “al-Yaman and the Turkish Occupation 1849-1914”, Arabica, cilt 23, Fasikül 2, s.156-196, (http://www.jstor.org/stable/4056619, 10.11.2021 ulaşılmıştır)
Demir 2007 Fevzi Demir, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Yayınevi, Ankara
Duysak 2005 Cabir Duysak, Osmanlı Belgelerine Göre Asir Bölgesinde Seyyid İdrisî’nin İsyanı ve Sonuçları 1908-1918, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, İstanbul.
Tahsin Paşa 1931 Esbak Mabeyn Kâtibi Tahsin Paşa, Abdülhamit Yıldız Hatıraları, Muallim Ahmet Halim Kitaphanesi, İstanbul.
Gülsoy 2010 Ufuk Gülsoy, Kutsal Proje Ortadoğu’da Osmanlı Demiryolları, Timaş Yayınları, İstanbul
Güneş 1996 İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara, No.14, Cilt 1
Güneş 1997 İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I.ve II. Meşrutiyet Ayân ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri, T.B.M.M Meclisi Vakfı Yayınları, No.15, Cilt 2, Ankara
İsmail Hakkı Tevfik 1936
İsmail Hakkı Tevfik, 1911 Asir İsyanı, Çeviren; Ali Kemal, Tefeyyüz Matbaası, Filibe
Kayalı 2003 Hasan Kayalı, Jön Türkler ve Araplar Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık, Çeviren: Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
Mahmud Nedim Bey 2001
Mahmud Nedim Bey, Arabistan’da Bir Ömür, Son Yemen Valisinin Hatıraları veya Osmanlı İmparatorluğu Arabistan’da Nasıl Yıkıldı, Derleyen: Ali Birinci, İsis Yayınları, İstanbul
Olgun 2012 Kenan Olgun, “Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Ara Seçimler (1908-1912 Dönemi)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 82, s.1-23.
Rouaud 2001 Alain Rouaud, “Yahya B. Muhammed”, The Encyclopedia of Islam (New Edition) Leiden, Cilt 11, Fasikül 183–184.
Sert 2009 Sert Serap, Son Osmanlı Yemen Valisi Mahmut Nedim Bey Hayatı ve faaliyetleri (1857-1940), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Zekeriya Kurşun, İstanbul.
Sertoğlu 1975 Sertoğlu Midhat, “Yemen Macerası 2”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt 11, Sayı.5, s.32-40.
Sırma 1986 İhsan Süreyya Sırma, “Yemen”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, Cilt 13, s.376-384
Selçuk 2012 Mustafa Selçuk, “Hudeyde Mebusu Zühdü Efendi ve Yemen Layihası”, History Studies (Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı), s.309-326.
Yeşilyurt 2011 Yahya Yeşilyurt, Yemen’de Osmanlı İngiliz Mücadelesi 1871-1914, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Danışman: İbrahim Aykun, Erzurum.