Türkiye Selçuklu Devleti ile Trabzon İmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hakimiyet Mücadeleleri (1204/1243)

1204 Nisan’ında İstanbul’un Latinlerin eline geçmesinden sonra Bizans toprakları üzerinde Latin ve Grekler tarafından birçok devletcik kuruldu. Bizanslı unsurların Anadolu’da kurduğu İznik İmparatorluğu ve Trabzon İmparatorluğu 1204 yılından sonra Bizans tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Her iki devletinde amacı Latinleri İstanbul’dan çıkartarak Bizans’ı yeniden ihya etmekti ve bu amacı İznik İmparatorluğu gerçekleştirmiştir. Komnenos hanedanı Bizanslı unsurlar arasında daha saygın ve tanınmış olmasına rağmen Aleksios ve David Komnenos Trabzon’da güçlü bir devlet kurmayı ve Latinler İstanbul’dan çıkarmayı başaramamışlardı. İki kardeş İznik İmparatorluğu ve özellikle Selçuklulara karşı Karadeniz sahilindeki hâkimiyet sahalarını korumayı başaramadılar ve 1243 yılındaki Moğol istilasına kadar Selçukluların vassalı haline geldiler. Bu makalede XIII. yüzyılın ilk yarısında Selçuklular ile Trabzon İmparatorluğu arasında Karadeniz bölgesindeki mücadeleler ele alınacaktır.

Struggles Between the Anatolian Seljukids and the Trebizond Empire in the Black Sea Region (1204-1243)

After the fall of İstanbul in 1204 by Crusades, the territory of the Byzantine Empire was divided into a great number of states, partly Greek, partly Frankish. Two Greek states established in Asia Minor were the Empire of Nicaea and Empire of Trebizond. They played an important role in the history of the Byzantine Empire after 1204. Both of these states originated the idea of the restoration of the Byzantine Empire and one of them successed this aim: The Empire of Nicaea. In spite of the dynasty of Comneni was more famous among the Greeks than the Lascarids of Nicaea, Alexios and David Comnenus failed in their plan to organize a powerful state in Trebizond and to drive Latins away from İstanbul. Two brothers failed in struggles with Empire of Nicaea and especially with the Seljukids in order to defend of their dominions on the shore of Black Sea and they became a vassal of the Seljukids until Mongol invasion in 1243. In this article will be discussed struggle between the Anatolian Seljukids and the Trebizond Empire in the first half of 13th century in the Black Sea region.

PDF

___

Akropolitês, Geôrgios 2003, Khronikê Syngrafê, yay., Antônios D. Panagiôtou, Atina.
Choniates, Nicetas 1984, 2006, 2004, O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniates, Translated by Harry J. Magoulias, Detroit; Türkçe çev., Işın Demirkent, Niketas Khoniates’in Historia’sı (1180- 1195), İstanbul; Demirkent, Niketas Khoniates’in Historia’sı (1195-1206), İstanbul.
Cüveynî, Alaaddin Ata Melik 1988, Tarih-i Cihangüşa, C.II, Türkçe çev., Mürsel Öztürk, Ankara.
Genceli Kiragos 1928, “Ermeni Müelliflerine Nazaran Moğollar”, Türkçe çev., Ed. Dularier, TM, II, İstanbul.
Grêgoras, Nikêforos 1997, Rômaikê Historia, C.I, (1204-1341), yay., Dêmêtrês Moshos, Atina.
Gregory Abû’l-Farac İbnü’l-İbrî (G. Barhebraeus) 1987, Abû’l-Farac Tarihi, İngilizce’den Türkçeye çev., Ö. R. Doğrul, C.II, 2. Baskı, Ankara.
İbn Bibî 1956,1996, el Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye, yay. A. Sadık Erzi, Ankara; Türkçe çev., Mürsel Öztürk, C. I-II, Ankara; TTK Yay.
İbnü’l-Esir 1966,1987, el Kâmil fî’t-Târîh, C.XII yay., Carolus Johannes Tornberg, Beyrut; Türkçe çev., Abdülkerim Özaydın, C.XII İstanbul.
Komnena, Anna 1967,1996, The Alexiad of the Princess Anna Komnena, İng. çev., E.R.A. Sewter, London 1967; Türkçe çev., Bilge Umar, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’ında İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, İstanbul.
Lazaropoulos, Iôsêf 1965, Logos ôs en Synopsei Dialamvanôn tên Genetthlion êmeran tou en Thavmasi Perivoêtou kai Megalathlou Evgeniou, yay., Papadopoulos-Keremeus, Sbornik İstoçnikov Po İstoriy Trapezundskoy İmperiy, FHIT, ed., Adolf M. Hakkert, Amsterdam.
Loukitês, Kônstantinos 1965, Engkômion eis Agion Megalomartyra tou Khristou Evgenion kai tous Synathlous aftou Kanidion, Oyalerianon kai Akylan tous en Trapezounti Martyrêsantas, yay., Papadopoulos-Keremeus, Sbornik İstoçnikov Po İstoriy Trapezundskoy İmperiy, FHIT, ed., Adolf M. Hakkert, Amsterdam.
Panaretos, Mikhaêl 2004, Peri tôn tês Trapezountos Vasileôn tôn Megalôn Komnênôn Opôs kai Pote kai Poson Ekastos Evasilevsen, yay., A. Hahanov, Panaret’in Trabzon Tarihi, Türkçe çev., Enver Uzun, Trabzon.
Süryani Keşiş Mikhail Vekayinâmesi, Türkçe çev., H. D. Andreasyan (Türk Tarih Kurumu’nda Basılmamış nüsha)
Tarih-i Al-i Selçuk Tarih-i Al-i Selçuk der Anadolu (Anonim), yay. Nadire Celâlî, Tahran 1999, Türkçe çev., F. N. Uzluk, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, Ankara 1952.
Vêssariôn 1984, Engkômion eis Trapezountos, yay., O. Lampsidês, “ ‘O «eis Trapezounta» Logos tou Bêssariônos”, Arkheion Pontus, 39, 3-75.
B. Araştırma Eserler Bryer, Anthony 1970, “A Byzantine Family: The Gabrades, c.979-c.1653”, University of Birmingham Historical Journal, XII, 164-187.
Cahen Claude 1971, “Question D’Histoire de La Province de Kastamonu au XIIIe Siecle” SAD III, 45-158.
Cahen, Claude 1978, “Kaykā’ūs I”, EI2, C.IV., Leiden 813.
Darkot, Besim 1997, “Sinop”, İA., C.X, Eskişehir, 683-689.
Ersan, Mehmet 2002, “Selçuklu Ermeni İlişkileri”, Türkler, C.VI, Ankara 635- 644.
Evangelidês,Tryfôn 1898, Historia tês Trapezountos apo tôn Arkhaiotatôn Khronôn mekhri tôn Kathêmas, Odêssos.
Fallmerayer, J. P. 1827/1964, Geshichte des Kaisertums von Trapezunt, Münih- Hildeheim.
Faroqhi, Suraiya 1997, “Sinūb”, EI2, C.IX., Leiden, 654.
Finlay, George 1877, A History Of Greece from its Conquest by the Romansto the Present Time B.C.146-A.D. 1864, C.IV, Oxford.
Gounaridês, Paris 1985, “Kaükaous I”, EHelE, C.4, Atina, 346. Kazhdan, A.-Antony Cutler 1991, “Gabras”, ODB, C.2, New-York-Oxford, 239.
Koca, Salim 1997, Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211-1220), Ankara.
Kursanskis, Michel 1988, “L’Empire de Trébizonde et les Turcs au 13e Siècle”, REB, 46, 109-124.
Lampsidês, O.D. 1977-78, “O Antagônismos Metaksy tôn Kratôn tês Nikaias kai tôn Megalôn Komnênôn dia tên Klêronomian tês Vyzantınês Ideas”, AP, 34, 3-19.
Magie, David 1966, Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, I, Princeton.
Miller, William 1926, Trebizond, The Last Greek Empire of the Byzantine Era 1204-1461, London.
Muralt, E.D. 1871, Essai de Chronographie Byzantine 1057-1453, C.I, Bale, Geneve.
Norwich, J.J. 1996, Byzantium, The Decline and Fall, New York.
Ostrogorsky, Georg 1991, Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev., Fikret Işıltan, 3. Baskı, Ankara.
Peacock, A. C. S. 2006, “The Saljūq Campaign against the Crimea and the Expansionist policy of the Early Reign of ‘Alā’ al-Dīn Kaykubād”, JRAS, XVI, 2, 133-149.
Samouêlidês, Khrêstos 2002, Historia tou Pontiakou Hellênismou, 3. baskı, Atina.
Savvides, Aleksios G.C. 1994, “Gia tên Taftotêta to “Melik” stên Seltzoukıkê Ekstrateia tou 1222-1223 kata tês Trapezountas”, Praktika 14. Panellêniou Istorikou Synedriou, Selanik, 79-98.
Savvides, Aleksios G.C. 1983a, “Kaïkaousês”, MGE, C.30, Atina, 15-16.
Savvides, Aleksios G.C. 1983b, “Kaïkobadês”, MGE, C.30, Atina, 17.
Savvides, Aleksios G.C. 1990-1991 “The Trapezuntine Sources of the Seljuk Attack on Trebizond in A.D. 1222-1223”, AP, 43, 102-130.
Savvides, Aleksios G.C. 1984, “Oi Megaloi Komnênoi tou Pontou kai Oi Seltzoukoi tou Rûm (Ikoniou) tên Periodo 1205/6-1222, Hê Dıêgêsê tou Ibn Bibi gıa tên Katalêpsê tês Sinôpês (1214)”, AP, 39, 169-193.
Savvides, Aleksios G.C. 1981, Byzantium in the Near East : its relations with the Seljuk sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia and the Mongols, A.D. c. 1192-1237, Selanik.
Sherwin-White, A.N. 1999, “Luculus, Pompey and the East”, The Cambridge Ancient History, C.IX, Cambridge 1999, s.229-273.
Sümer, Faruk 2002a, “Keykâvus I”, TDVİA., C.25, İstanbul, 352-353.
Sümer, Faruk 2002b, “Keykubad I”, TDVİA., C.25, 358-359.
Toumanoff, Cyril 1940, “On the Relationship between the Founder of the empire of trebizond and the Georgian Queen Thamar”, Speculum, XV, 299-312.
Turan, Osman 1997, “I. Keykavus”, İA., C.VI, Eskişehir, 631-642.
Turan, Osman 1996, Selçuklular Zamanında Türkiye, 4. baskı, İstanbul.
Turan, Osman 1988, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara.
Uyumaz, Emine 2003, Sultan I. Alâeddîn Keykuıbad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), Ankara.
Vasiliev, A. A. 1936, “The Foundation of the Empire of Trebizond (1204- 1222)”, Speculum, XI, 3-57.