Quaı d’Orsay Belgelerinin Işığında II. Meşrutiyet’in İlanından Sonra Suriye’de Bir Muhtariyet Girişimi: Reşit Mutran Olayı

Osmanlı İmparatorluğu’nda, 1908 Jön Türk Devrimi’nin gerçekleştirildiği sırada bugünkü Filistinve Lübnan’ı da içeren Suriye, İmparatorluğun en önemli stratejik, coğrafi, etnik, dinsel ve kültürelkonumunu temsil eden bölgelerinden birisi idi. Suriye’nin bu konumu ve özelliği, dönemin BüyükGüçlerinin özel ilgisini uyandırmaktaydı. Jön Türk Devrimi’yle birlikte Batı literatüründeHamidien Rejim olarak tabir edilen yönetim anlayışı tasfiye edilmeye çalışılırken, yeni rejiminFransız Devrimi’nden esinlenen hürriyet, eşitlik ve kardeşlik ilkelerinin yanı sıra adalet veuhuvvet prensipleri de ne Bulgaristan’ın bağımsızlığını ilan etmesini frenlemiş, ne de Bosna- Hersek’in Avusturya tarafından ilhakını engelleyebilmiştir. İmparatorluğun bir diğer önemlibölümünü oluşturan Arap Vilayetleri’nde ise Arap Milliyetçiliği yeniden gelişme eğilimigösterirken, Suriyeli bir Katolik olan Reşit Mutran, aynı ideolojik yönü hatırlatan bir hareketlegündeme gelmiştir. 25 Aralık 1908’de, kendisini Suriye Merkez Komitesi olarak tanıtan cemiyetadına Reşit Mutran imzalı bildiride, İmparatorluk’tan kopuşu hedefleyen bir özerklik talebindebulunulmaktaydı.

An Autonomy Attempt with a Separatist-Tendency in Syria after the Promulgation of II. Constitution in the Light of Quai d’Orsay Documents: Rashid Mutran’s Event

During the Young Turk Revolution was done in 1908, Syria including today's Palestine andLebanon was one of the regions represented the most important strategic, geographic, ethnic,religious and cultural position of the Empire in the Ottoman Empire. This position and property ofSyria attracted the special interest of the Great Powers of that time.While the managementapproach, called as a Hamidian Regime in Western literature, was tried to be eliminated togetherwith the Young Turk Revolution; liberty, equality and fraternity principles inspired of the FrenchRevolution of the new regime as well as justice and solidarity principles neither restrained the declaration of the Bulgaria’s independence nor prevented the annexation of Bosnia-Herzegovinaby Austria. While the Arab Nationalism showed the re-development trend in the Arabian Provinceforming the another important part of the Empire, Rashid Mutran, a Syrian Catholic, came upwith a movement reminiscent the same ideological direction. In 25 December 1908, an autonomydemand aiming the separation from the Empire was made in a manifesto signed by Rashid Mutranon behalf of a committee identifying itself as the Central Committee of Syria.

PDF

___

a. Arşiv Kaynakları
1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A)
B.O.A., Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı, Arzuhal ve Jurnaller(Y.PRK.AZJ), Dos.No:52,Göm. No:24, 29 Zilkadel324/14 Ocak 1907.
B.O.A., Dahiliye Nezareti Evrakı (DH.MKT.), Dos. No: 2713, Göm. No: 52, 31 Kanun-Evvel 1324 / 20 Zilhicce 1326/ 13 Ocak 1909 Tarihli Telgraf.
B.O.A., DH.MKT, Dos. No: 2713, Göm. No: 52, 27 Zilhicce 1326 / 7 Kanun-ı Sani 1324 / 20 Ocak 1909.
2-Les Archives du Ministere des Affaires Etrangeres (Paris) [.M.A.E]
M.A.E., "Beyrut Başkonsolosu A. Fouques Duparc'tan Dışişleri Bakanlığına Rapor", Turquie, Nouvelle Serie (n.s.), v.112, d.Syrie-Liban,, nr. 15, s.30-32.
M.A.E., "Proclamation, Sa Majeste İmperiale Le Sultan", Turquie, n.s., v.112, d.Syrie-Liban, s.256.
M.A.E., "Le Comite Central Syrien", Turquie, n.s., v.112, d.Syrie-Liban, s.257-258.
M.A.E., "Fransız Büyükelçisi Constans'tan Dışişleri Bakanlığına Suriye'de Otonomisi Hareket Konusunda" Turquie, n.s., v.112, d.Syrie-Liban, nr.89, s.41-42.
b.Gazeteler ve Yayınlanmış Belgeler
La Liberie, L 'Eclaire, Le Figaro, Le Temps ve Tanin.
(Tarih, sayfa ve katalog numaralan dipnotlarda verilmiştir)
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (M.M.Z.C.), Ankara: 1982, TBMM Basımevi, Cilt: 1, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, s. 199, 228-229.
c.Araştırma ve İnceleme Eserleri
Akşin 2001 Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Yayınları.
Demir 2007 Fevzi Demir, Osmanlı Devleti 'nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, Ankara: İmge Yayınları.
Dumont 2007 Paul Dumont, Osmanlıcılık, Ulusçu Akımlar ve Masonluk, Çev. Ali Berktay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kayalı 1998 Hasan Kayalı, Jön Türkler ve Araplar, Çev. Türkan Yöney, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Kili ve Gözübüyük 1985 Suna Kili; Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri, "Sened-i İttifaktan Günümüze", Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Kurşun 1992 Zekeriya Kurşun, Yol Ayrımında Türk-Arap İlişkileri, İstanbul: İrfan Yayınları.
Ortaylı 2000 İlber Ortaylı, "19. Yüzyıl Sonunda Suriye ve Lübnan Üzerine Notlar" Osmanlı İmparatorluğu 'nda İktisadî ve Sosyal Değişim, Makaleler-I, Ankara: Turhan Yayınları, 145-163.
Tauber 1987 Eliezer Tauber, "Four Syrian Manifestos After The Young Turk Revolution", TURCICA, Revue d'Etudes Turques, Strasbourg, v. XIX, 195-213.
Turfan 2003 M. Nairn Turfan, Jön Türkler'in Yükselişi, Çev. Mehmet Morali, İstanbul: Alkım Yayınevi.
Zeine 2003 Zeine N. Zeine, Türk . Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, Çev. Emrah Akbaş, İstanbul: Gelenek Yayınları.