Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Aydın'da Teşkilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri Üzerinde Oluşan Tartışmalar

Serbest Cumhuriyet Fırkası (Partisi) Tek Parti döneminde kurulan ikinci muhalefet partisidir. Fethi Bey'in başkanlığında kısa sürede örgütlenen parti, 1930'lar Türkiye'sinin sosyal-ekonomik zorlukları arasında, özellikle kıyı kentlerinde yoğun bir ilgiyle karşılanmıştır. Fethi Bey'in Ege gezisi bu ilgiyi doruğa çıkarmıştır. Bu gezinin önemli duraklarından biri de Aydın şehriydi. Aydın'da Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın örgütlenmesi muhalefete hazır bir kitle bulunduğundan oldukça kolay oldu. Serbest Cumhuriyet Fırkası aynı zamanda, Türk siyasi yaşamının önemli isimlerinden Adnan Menderes'i de ilk kez siyasete çeken partidir. Adnan Menderes, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Aydın il başkanlığını yapmıştır. Faaliyet gösterdiği kısa süre içerisinde bir kez belediye seçimlerine katılan Serbest Cumhuriyet Fırkası, umulanın ötesinde başarı elde etmiştir. Başarı kazandığı şehirlerden biri de Aydın olmuştur. Belediye seçimleri ve seçimler sırasında yaşananlar Aydın'da kavgayı körüklemiş, halk arasında ayrılıklara yol açmıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası, gerilen siyasi ve toplumsal yapıyı sakinleştirmek için kendini feshetmiş, ikinci çok partili hayata geçiş denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Partinin kendisini feshetmesinin yankılarının ardından, Cumhuriyet Halk Fırkası 'nın toplumu yeniden toplaması, partinin devletle bütünleşmesi sonucunu hazırlamıştır.

Organization of the Republican Party in Aydın and Debates on Municipality Election of 1930

The Free Republican Party is the second party in the single-party era. The party, organized in a very short time under the leadership of Fethi Bey, was greatly concerned by the people especially in the coastal cities during the socio-economical problems happened in Turkey of 1930s. Fethi Bey 's Aegean expedition made this interest higher. One of the most important places of this expedition was the city of Aydın. The organization of the Free Republican Party was so easy there due to the crowds of people ready for the opposition. It was the Free Republican Party that an important personality of the Turkish political life, Adnan Menderes, started politics at first. He became also the chief of the party in Aydın. The party which participated in the municipality election only once in a short time after being organized, made a great success than expected in lots of cities, one of which was Aydın. The events, during the municipality election and the election, urged the conflicts and led to the struggles in public. To calm the uneasy political and social situation down, the Free Party abolished itself and thus, the second attempt to the multi-party system ended in failure. After the abolition of the Free Republican Party, this led to re-gathering of the community by the People's Republican Party and agreement between this party and the state again.

PDF

___

Gazeteler:
Anadolu İzmir
Cumhuriyet İstanbul
Hakimiyet-i Milliye Ankara
Hizmet İzmir
Milliyet İstanbul
Serbest Cumhuriyet İzmir
Son Posta İstanbul
Vakit İstanbul
Yeni Asır İzmir
Basılmış Eserler:
AĞAOĞLU, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, 2. Baskı, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1969.
AĞAOĞLU, Samet, Arkadaşım Menderes, İstanbul 1967.
AVŞAR, Abdülhamit, Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü: Serbest Cumhuriyet Fırkası, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1998.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, C:l, Remzi Kitabevi, İstanbul 1964.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderes'in Dramı (1899- 1960), Remzi Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul 1998.
Aydın Halkevi Broşürü, Aydın 1993.
BALİ, Rıfat, "1930 Yılı Belediye Seçimleri Ve Serbest Fırkanın Azınlık Adayları", Tarih Ve Toplum, sayı: 167, Kasım 1997, ss:25-34.
BEYAZIT, Taner, İzmir Basınında Demokrasi Mücadelesi (1923-1950), İzmir 1992.
BEYAZIT, Taner, "İzmir de Serbest Cumhuriyet Fırkası Ve Basın Üzerine Düşünceler", Tarih Ve Toplum, C:XVII, sayı: 98, Şubat 1992, ss:118-120.
ÇAVDAR, Tevfık, "Serbest Fırka", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C:VIII, İstanbul 1983.ss.2025-2059.
ÇELİK, Bilgin, "Aydın da Serbest Fırka", Toplumsal Tarih, sayı: 84, Aralık 2000, ss. 13-24.
EMRENCE, Cem, "Ödemiş'te Serbest Fırka", Toplumsal Tarih, sayı:72, Aralık 1999, ss:28-33.
EMRENCE, Cem, "Politics Of Discontent İn The Midst Of The Great Depresssion: The Free Republican Party Of Turkey (1930)", New Perspectives Of Turkey, 23 Fall 2000 , ss. 31-52.
EMRENCE, Cem, " Muhalif Perspektiften 1930 Seçimleri CHP'nin Baskı Ve Propaganda Yöntemleri, Tarih Ve Toplum, Cilt:34, sayı: 200, Ağustos 2000, ss.47-51.
EMRENCE, Cem, " Muhalif Basına Göre 1930 Belediye Seçimleri Ve Baskı Politikası",Tarih Ve Toplum, C:35, sayı:210, Haziran 2001,ss.44-49.
GÜÇLÜ, Muhammet, "Antalya da Serbest Fırka'nın Faaliyetleri", Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, sayı:IX, Kasım 1994,
GÜNEŞ, Günver, "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydın", Tarih ve Toplum, sayı:239, Kasım 2003, ss.48-58.
KANDEMİR, Feridun, Serbest Fırka Nasıl Kuruldu? Nasıl Kapatıldı}, Siyasi Dargınlıklar, C:IV, İstanbul 1955.
OKYAR, Fethi, Üç Devirde Bir Adam{ Haz: Cemal Kutay), Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
OKYAR, Fethi, Serbest Fırka Nasıl Doğdu? Nasıl Feshedildi? (Haz: Nermin Kırdar), İstanbul 1987.
OKYAR, Osman- SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Fethi Okyar'ın Anıları: Atatürk Okyar Ve Çok Partili Türkiye, İş Bankası Yayınları, Ankara 1997.
TABAK, Serap, " Serbest Fırka Ve İzmir de 1930 Yılı Belediye Seçimi", Akdeniz Üniversitesi, Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, C.II, sayı:3, Kasım 1991.
TABAK, Serap, "Serbest Fırkanın İzmir Vilayetinde ki Teşkilatı Ve Faaliyetleri", Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, sayı:VII, İzmir 1993, ss. 183-202.
TABAK, Serap, Serbest Cumhuriyet Fırkası", Türkler Ansiklopedisi, (Ed:Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.552-562.
TEKELİ, İlhan- İLKİN, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye 'nin İktisadi Politika Arayışları, C:II, ODTÜ Yayınları, Ankara 1983.
TEZEL, Yahya, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara 1986.
Türkiye Cumhuriyeti: İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Türkiye de Siyasi Dernekler, C.II, Ankara 1950.
UYAR Hakkı, "Serbes Cumhuriyet Gazetesi", Tarih Ve Toplum, sayı:95, Kasım 1991, ss.46-50.
VASSAF, Gündüz, Annem Belkıs, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
WEİKER, F. Walter, " Serbest Fırka; Başarı Ve Başarısızlık", Forum Dergisi, sayı: 167, C:XII, Ankara 1961.
WEİKER, F. Walter, Political Tutelage And Democracy İn Turkey: The Free Party And Us Aftermath, Leiden 1973.
YETKİN, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Karacan Yayınları, İstanbul 1982.
YETKİN, Çetin, Atatürk'ün Başarısız Demokrasi Devrimi; Serbest Cumhuriyet Fırkası, 2. Baskı, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1997.
Yurt Ansiklopedisi, " Aydın", C:II, İstanbul 1982.