İlhanlı Devletinde Yahudi Bir Vezir: Sa'düddevle
Makalemiz, İlhanlı Devleti'nin hatn sayılır derecede güç kazanan veziri Yahudi Sa'düddevle'yi konu almaktadır. Onun bizce önemli tarafı, kendisinden önceki zamanlarda bu kadar nüfuz ve iktidar sahibi bir Yahudi'nin İslam coğrafyasında nadir bulunmasıdır. Sa'düddevle, bürokrasi içerisinde gayet nüfuzlu ve meşruiyetin dayanağı konumunda olan Moğol aristokrasinin gücüne karsı, Argun tarafından denge unsuru olarak kullanılmıştır. Bunun sebebi, devletin idan kadrolarında önemli yer tutan İranlı-Fars unsurun süratle tasfiye edilmesi isteği ve bu suretle gerçekleşen alternatif güç yoksunluğudur. Yahudi vezir, tabiplikten vezirliğe kadar yükselmiş, kısa bir süre de olsa devletin kaderini elinde tutmuştur. Kendisinden, devrin hemen hemen tüm kaynaklan bahsetmektedir. Fakat, Yahudi seleflerine göre fazlaca olsa da onun devri uzun ve kalıcı olmayacak söz konusu aristokratik zümre tarafından ortadan kaldırılacaktır.
Jewish Vizier in İl-Khanid State: Sa'duddawla
This article researches the Jewish vizier Sa'duddawla gained enojmous power. Before Sa'dudawla any Jew influential and powerful as ram had not come to the Islamic World, and this situation is, in my opinion, his interested peculiarity. Sa'duddawla had to be used against aristocratic Mongol group, the mainstay of II-khanid Empire legimate, as a balance element by Il-khan Argun (1284-1291). The reason of this had been the purification of Persian statesmen from the bureaucracy, so Il-khans being deprived of alternative power. Jewish vizier had advanced from physician profession to vizierate, and rule over the fate of the state during short time. Nevertheless, his reign had not been permanent, and him had been removed by Mongol aristocratic group. And, almost all of contemporary sources give information about him.
___
- 'Âyeti, Abdul Muhammed, Tahrir-i Târîh-i Vassâf, Tahran 1346.
- Anonim Selçuknâme, Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi III, (terc. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara 1952.
- Bausani, A. "Religion under the Mongols", The Cambridge History of Iran, vol. 5, (ed. J. A. Boyle), London 1968.
- Bedreddin Mahmud el-Aynî, Ikdu'l-Cuman fi Tarîh ehli'z-zamân, (M. Muhammed Emîn) c. III. Kahire 1989.
- Cohen, M. R., Haç ve Hilal Altında, (çev. Ahmet Fethi), İstanbul 1996.
- Curt, Aligne, Moğol Kanunları, (çev. Coşkun Üçok), Ankara 1967.
- El-Melik el-Müeyyed İsmail Ebi'1-FTda, el-Muhtasar fi Ahbâri'l-Beser, Kahire 1286.
- Erdem, İ., "Olcaytu Han'ın Ölümüne Kadar İlhanlı'larda Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu'ya Etkileri", Tarih Araştırmaları Dergisi,31 (1999-2000).
- Erdem, İ., Türkiye Selçuklulan-İlhanlı ilişkileri (1258-1308), (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara 1995.
- Fischel, Walter J., Jews in the Economic and Political Life of the İslam, London 1937.
- Gregory Abu'l-Farac (Bar Hebraeus), Abû'l-Farac Tarihi, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Ankara 1999.
- Grigos Senyörü Hetum, Hetum Vekayinamesi (TTK basılmamış nüsha), (çev. Hrant Andreasyan).
- Hamdullah Müstevfi Kazvînî, Târih-i Güzide, (tas. Abbas Hüseyin Neva'î), Tahran 1364.
- Howorth, Henry H., History of the Mongols, Taipei 1970.
- İbn Tağrıberdi, en-Nücûm ez-Zâhire fi Mulûk Mısr ve'l-Kâhire, (tah. M. Hüseyin Şemseddin), Beyrut 1992.
- Kemalüddin Ebu'l-Mehâsîn Yusuf b. Tağnberdî el-Atabekî, el-Menkelü's-Sâfi ve'l-MUstevfî bade'l-Vâfi, (Tah. Muhammed M. Emin-SaîdA. 'Aşûr), Kahire 1984.
- Kerîmüddin Mahmud, Müsâmeret ül-Ahbâr, neşr. Osman Turan, Ankara 1999.
- Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü'l-Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2000.
- Khadduri, M., War and Peace in the Law o//s/am,Baltimore, 1955.
- Lewis, B., The Jews of İslam, Princeton 1984.
- Mirhond, Ravzatü's-Safâ fi Sîreti'l-Enbiyâ ve'l-mülûk ve'l-hulefâ, Tahran 1339.
- Muhammed b. Haldun, Kitâbu'l-İber ve Divanü'l-Mübteda ve'l-haber fi eyyâmi'l-Arab ve'l-Acem ve'l-Berber ve inen asârihum min zevi's-sultâni'l-ekber,(tah. D. et-Taştel-Aziey), Beyrut 1971.
- Netzer, A.,"TheFate of the Jewish Community of Tabriz", Studies in Islamic History and Civilization, (ed. M. Sharon), Jerusalem 1986.
- Öztürk, Y. Nuri, Kur'an-ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri), İstanbul 1994.
- Reşîdiiddin Fazlullâh Hemedânî, Cami'ü't-Tevârîh-i Reşîdü'd-Dîn Fazhı'l-lâh Hemedânî, (tas. Muhammed Rûşen-Mustafa Musevî), Tahran 1373.
- Sevim, Ali -Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Ankara, 1995.
- Spuler, R., İranMoğolları,(çev. Cemal Köprülü), TTK Ankara 1987.
- Takiyyüddin Ahmed b. Ali Makrizî, Kitabıı's-Sulûk li-Marifeti Düveli'l-Mulûk, (tah. M. Mustafa Ziyâde), Kahire 1957
- Thackston, W. M., Rashiduddin Fazlullâh's Jami'ut't-tawarikh: Compendium of Chronicles, (ed. Şinasi Tekin&Gönül Alpay Tekin), Duxbury 1999.
- Tritton, S., The Caliphs and Their Non-Muslim Subjects, Berkeley 1970.
- Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1996.
- ISSN: 1015-1826
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1963
- Yayıncı: Levent KAYAPINAR