Asıllarla İstidlâl’in Klasik Hanefî Usûl Düşüncesindeki Yeri

et-Tahâvî ve el-Kerhî, asıllarla istidlâl adı verilen ve ilk defa el-Cessâs’ın teorik olarak tartışma konusu ettiği bir ictihâd yöntemi kullanmaktadırlar. Bu ictihâd yöntemi, sonraki dönemde doğrudan tartışma konusu edilmese de, ona klasik hanefî teoride itibar edildiği anlaşılmaktadır. el-Cessâs’ın asıllarla istidlâle verdiği örneklerden bir kısmı, klasik hanefî teoride lafızların delâletleri kapsamında değerlendirilmekte, diğer kısmı ise selefin itibar ettiği belirtilen bir istidlâl yöntemine denk düşmektedir. İlk dönemde birbiriyle çelişen rivayetlerden birinin tercihi bağlamında kullanılan asılların tanıklığı ifadesi de asıllarla istidlâl kavramıyla örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Asıllarla İstidlâl, Asıllarla İstişhad, Asılların Tanıklığı, Asıl, İstidlâl, Hanefî Usûl Düşüncesi

The Place of al-Istidlal bi al-Usul in Classical Hanafi Usul al-Fiqh

Al-Tahawi and Al-Karhi use a method of ijtihad which it’s theory was established by Al-Cassas and called al-istidlal bi al-usul. Although this method of ijtihad is not discussed directly in the next period, it is understood that it is respected in classical hanafi theory. Some of the examples given by Al-Cassas are considered within the literal interpretation in the classical hanafi theory and the other examples corresponds to a method of ijtihad which has been stated that the former scholars have respected. The expression al-istishad bi al-usul which had been used in the context of the preference problem in the early periods also corresponds to the concept of al-istidlal bi al-usul.

Keywords:

al-Istidlal bi al-Usul, al-Istishad bi al-Usul, Asl, Istidlal, Hanafi Usûl al-Fiqh,

PDF

___

Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed (ö. 730/1330), Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2009.
el-Bâhuseyn, Ya’kûb b. Abdilevehhâb, Turuku’l-İstidlâl ve Mukaddimâtuhâ ınde’l-Menâtıka ve’l-Usûliyyîn, Mektebetu’r-Ruşd, Riyâd, 1422/2001.
Bingöl, Abdülkuddûs, “İstidlâl”, DİA, İstanbul 2001, XXIII, 323.
el-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), Ahkâmu’l-Kur’ân, I-V, Thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1412/1992.
_____el-Fusûl fi’l-Usûl, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2010.
_____Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, I-VIII, Thk. Ismetullah Inâyetullah Muhammed, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût 1431/2010.
ed-Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. Îsâ (ö. 430/1039), Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh, Thk. H. Muhyiddîn el-Meys, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1428/2007.
Ebu’l-Huseyn el-Basrî, Muhammed b. Alî b. et-Tayyib (ö. 436/1044), Şerhu’l-Umed, I-II, Thk. Abdulhamîd b. Alî Ebû Zenîd, Dâru’l-Matbaati’s-Selefiyye, Kâhire 1410.
İbn Ruşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 595/1198), Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muktesıd, Thk. Alî Muhammed Muavvad ve Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1422/2002.
el-Kefrâvî, Es’ad Abdulğanî es-Seyyid, el-İstidlâl ınde’l-Usûliyyîn, Dâru’s-Selâm, Kâhire 1423/2002.
Koca, Ferhat, “İstidlâl”, DİA, XXIII, 323-325, İstanbul 2001.
el-Meydânî, Abdurrahman Hasen Habenneke, Dâvâbitu’l-Ma’rife ve Usûli’l-İstidlâl ve’l-Munâzara Sıyâğa li’l-Mantık ve Usûli’l-Bahs Mutemeşşiyeten mea’l-Fikri’l-İslâmî, Dâru’l-Kalem, Dımeşk 1414/1993.
Özel, Ahmet, “Asıl”, DİA, III, 473, İstanbul 1991.
Peşe, Ahmet Muhammet, Te’sîr Teorisi Bakımından Fıkıh-Usûl İlişkisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2017.
el-Pezdevî, Fahru’l-islâm Ali b. Muhammed b. Hüseyin (ö. 482/1089), Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl (Abdulazîz el-Buhârî’nin Keşfu’l-Esrâr’ı ile birlikte), I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2009.
es-Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1091), el-Usûl, Thk. Ebu’l-Vefâ’ el-Afgânî, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût 2005.
_____el-Mebsût, I-XXX+I, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ty.
et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî (ö. 321/933), Şerhu Meâni’l-Âsâr, I-IV+I, Thk. Muhammed Zuhrî en-Neccâr – Muhammed Seyyid Câdelhak, Âlemu’l-Kütüb, Beyrût 1414/1994.
et-Tehânevî, Muhammed Alî (ö. 1158/1745’ten sonra), Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, I-II, Mektebetu Lubnân Nâşirûn, Beyrût 1996.