TEMEL HAKLARIN SINIRLANDIRILMASI VE ÖLÇÜLÜLÜK: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?

ÖZET Bu makalede öncelikle ölçülülük ilkesinin Alman anayasa hukukunda, yargısal ve idari uygulamada temel hakların ve hukuk devleti ilkesinin ayrılmaz bir parçası haline geldiğinden, bazı karşıt görüşler olmakla birlikte, ölçülülük ilkesinin devletin her türlü eylem ve işleminde geçerli olduğu konusunda bir uzlaşmanın bulunduğundan, kısaca ölçülülük ilkesinin popülerliğinden, yaygın ve genel bir ilke olmasından söz edilecektir. Daha sonra ölçülülük ilkesinin özellikle son çeyrek yüzyılda hızlı bir şekilde yayılmasına, liberal demokrasilerin çoğunda temel hakların denetiminde en önemli denetim ölçütü haline gelmesine ve böylelikle anayasaya uygunluğun evrensel kriteri olarak nitelendirilmesine değinilecektir. Bu bağlamda ölçülülük ilkesinin günümüzde uluslararası hukukta, Avrupa Birliği hukukunda ve başta Avrupa ülkeleri olmak üzere Latin Amerika ülkeleri, Kanada, Güney Afrika, İsrail ve Yeni Zelanda gibi birçok ülkede uygulanan bir ilke olduğu görülmektedir. Makalenin ikinci kısmında ise ölçülülük ilkesine yöneltilen eleştirilere yer verilecektir. Makalenin sonunda genel bir değerlendirme yapılacak ve ölçülülük ilkesinin evrensel bir anayasal ilke olup olmadığı tartışılacaktır

___

  • KAYNAKÇA ALEXY Robert, “Grundrechte und Verhältnismässigkeit“, in: Die Freiheit des Menschen in Kommune, Staat und Europa, Festschrift für Edzard Schmidt-Jortzig, U. Schliesky/C. Ernst/S. E. Schulz (Hrsg.), Heidelberg 2011, s. 3-15. ARNDT Hans-Wolfgang / RUDOLFWalter, Öffentliches Recht, 5. Auflage, Verlag Franz Vahlen, München 1986. AYBAY Rona, “Olağanüstü Haller ve İnsan Hakları”, I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi, 2. Kitap, Kamu Yönetimi, 1-4 Mayıs 1990, Ankara, s. 461-470. BAER Susanne, “Verfassungsvergleichung und reflexive Methode: Interkulturelle und intersubjektive Kompetenz”, Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht, 64 (2004), s. 735-758. BLECKMANN Albert, “Begründung und Anwendungsbereich des Verhältnismässigkeitsprinzips”, JuS, Heft 3, 1994, s. 177-183. BRAIBANT Guy, “Le principe de proportionnalité”, Mélanges M. Waline II, Paris 1974, s. 297-306. CİN Turgay, “Yunanistan Anayasasında Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 11, Sayı:2, 2009, s. 43-80. ÇAVUŞOĞLU Naz, “Avrupa Birliği ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: “Katılım Meselesi”, Anayasa Yargısı, Sayı: 22, 2005, s. 1-14. DECHSLING Rainer, Das Verhältnismässigkeitsgebot, Eine Bestandsaufnahme der Literatür zur Verhältnismässigkeit staatlichen Handelns, Verlag Franz Vahlen, München 1989. 68 Yüksel METİN SDÜHFD CİLT: 7, SAYI 1, YIL 2017 DEĞİRMENCİ Gamze, “Batı Şeria Duvarı ve Uluslararası Hukuk”, Bilge Strateji, Cilt 2, Sayı 4, Bahar 2011, s. 203-223. DETTERBECK Steffen, Öffentliches Recht, 8. Auflage, Verlag Vahlen, München 2011. EISSEN Marc-André, “The Principle of Proportionality in the Case-Law of the European Court of Human Rights”, in: R. St. J. Macdonald/F. Matscher/H. Petzold, The European System for the Protection of Human Rights, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, Boston, London 1993, s. 125-146. ERDEM Jülide Gül, “Ölçülülük İlkesinin İdarenin Takdir Yetkisinin Kullanımındaki Yeri”, AÜHFD, Cilt: 62, Sayı: 4, Yıl: 2013, s. 971-1005. FLEINER Fritz, Institutionen des deutschen Verwaltungsrechts, 1. Auflage, 1911. G. KOUTNATZIS Stylianos-Ioannis, “Verfassungsvergleichende Überlegungen zur Rezeption des Grundsatzes der Verhältnismäßigkeit in Übersee”, Verfassung und Recht in Übersee, Heft 1, 2011, s. 32-59. GEMALMAZ Semih, “Olağanüstü Rejimin Ulusalüstü Ölçütleri Bağlamında De Facto-De Jura Ayırımı”, Cahit Talas’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayını, Ankara 1990, s. 223-238. GENTZ Manfred, “Zur Verhältnismässigkeit von Grundrechtseingriffen”, Neue Juristische Wochenschrift, 21. Jahrgang, 2. Halbband, Heft 35, 1968, s. 1600-1607. GLITZ Hubertus, Gesetzmässigkeitsprinzip und Übermassverbot in ihrer Bedeutung für die Sachgemässheit verwaltungsrechtlicher Auflagen, Bad Driburg 1975. Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük Hakemli Makale 69 SDÜHFD VOL: 7, NO 1, YEAR 2017 GÖLCÜKLÜ Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Divanı Raporu”, Anayasal Normlar Hiyerarşisi ve Temel Hakların Korunmasındaki İşlevi, Cilt 4, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 1990. GRABENWARTER Christoph / PABEL Katharina, Europäische Menschenrechtskonvention, 5. Auflage, Verlag C. H. Beck, München 2012. GRABITZ Eberhard, “Der Grundsatz der Verhältnismässigkeit in der Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts”, Archiv des öffentlichen Rechts, Band 98, Heft 4, 1973, s. 568-616. GRIMM Dieter, “Proportionality in Canadian and German Constitutional Jurisprudence”, University of Toronto Law Journal, 57 (2007), s. 383-397. HEINSOHN Stephanie, Der öffentlichrechtliche Grundsatz der Verhältnismässigkeit, Hamburg 1997. HILL Hermann, “Verfassungsrechtliche Gewährleistungen gegenüber der staatlichen Strafgewalt”, Josef ISENSEE/Paul KIRCHOF (edt.), Handbuch des Staatsrechts der Bundesrepublik Deutschland, Band VI, Freiheitsrechte, C. F. Müller Juristischer Verlag, Heidelberg 1989, s. 1305-1351. HILLGRUBER Christian, “Ohne rechtes Maß? Eine Kritik der Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts nach 60 Jahren”, Juristen Zeitung, 66. Jahrgang, Nr. 18, 2011, s. 861-871. HIRSCH Günter, Das Verhältnismässigkeitsprinzip im Gemeinschaftsrecht, Zentrum für europäisches Wirtschaftsrecht, Vorträge und Berichte, Nr. 80, Bonn 1997. HIRSCHBERG Lothar, Der Grundsatz der Verhältnismässigkeit, Verlag Otto Schwartz, Göttingen 1981. 70 Yüksel METİN SDÜHFD CİLT: 7, SAYI 1, YIL 2017 HÖFLİNG Wolfram, “Grundrechtstatbestand-GrundrechtsschrankenGrundrechtsschrankenschranken”, JURA, 1994, s. 169-173. HUBER Hans, “Über den Grundsatz der Verhältnismäßigkeit im Verwaltungsrecht”, Zeitschrift für Schweizerisches Recht, Neue Folge, Band 96 (I), 1977, s. 1-29. IPSEN Jörn, Staatsrecht II, 11. Auflage, Carl Heymanns Verlag, 2008. KAPANİ Münci, İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, Bilgi Yayınevi, 2. Basım, Ankara 1991. KATZ Alfred, Staatsrecht, 9. Auflage, C. F. Müller Juristischer Verlag, Heidelberg 1989. KHOSLA Madhav, “Proportionality: An assault on human rights?: A reply”, International Journal of Constitutional Law, Volume 8, Issue 2, 1 April 2010, s. 298– 306. KLATT Matthias MEISTER/Moritz, “Verhältnismässigkeit als universelles Verfassungsprinzip”, Der Staat, Vol. 51, No. 2, 2012, s. 159-188. KUMM Mattias, “Constitutional rights as principles: On the structure and domain of constitutional justice”, International Journal of Constitutional Law, 2 (2004), s. 574-596. MATSUMOTO Kazuhiko, “Grundrechtlicher Umweltschutz in Japan”, Verfassung und Recht in Übersee, 41 (2008), s. 467-476. MENDES Gilmar, “Die 60 Jahre des Bonner Grundgesetzes und sein Einfluss aud die brasilianische Verfassung von 1988”, Jahrbuch des Öffentlichen Rechts der Gegenwart, Neue Folge, Band 58, 2010, s. 95-117. Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük Hakemli Makale 71 SDÜHFD VOL: 7, NO 1, YEAR 2017 MERTEN Detlef, “Verhältnismäßigkeitsgrundsatz”, in: Merten/Papier (Hrsg.), Handbuch der Grundrechte in Deutschland und Europa, Band III, 2009, s. 517-567. METİN Yüksel, Ölçülülük İlkesi: Karşılaştırmalı Bir Anayasa Hukuku İncelemesi, Seçkin Yayınları, Ankara 2002. MEYER-BLASER Ulrich, Zum Verhältnismässigkeitsgrundsatz im staatlichen Leistungsrecht, Bern 1985. MEYER-BLAZER, Ulrich, Zum Verhältnismäßigkeitsgrundsatz im staatlichen Leistungsrecht, Bern 1985. MICHAEL Lothar, “Grundfälle zur Verhältnismäßigkeit”, JuS, Heft 7, 2001, s. 654-659. OBERLE Max, Der Grundsatz der Verhältnismäßigkeit des polizeilichen Eingriffes, Zürich, 1952. OSSENBUHL Fritz, “Der Grundsatz der Verhältnismaessigkeit (Übermassverbot) in der Rechtsprechung der Verwaltungsgerichte”, Juristische Ausbildung, Heft 12, Dezember 1997, s. 617-621. PACHE Eckhard, “Der Grundsatz der Verhältnismässigkeit in der Rechtsprechung der Gerichte der Europäischen Gemeinschaften”, Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht, 18. Jahrgang, Heft 10, 15 Oktober 1999, s. 1033-1040. PIEROTH Bodo/SCHLINK Bernhard, Grundrechte, Staatsrecht II, 24. Auflage, C.F. Müller Verlag, 2008. POLLAK Christiana, Verhältnismässigkeitsprinzip und Grundrechtsschutz in der Judikatur des Europäischen Gerichtshofs und des Österreichischen Verfassungsgerichtshofs, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1991. 72 Yüksel METİN SDÜHFD CİLT: 7, SAYI 1, YIL 2017 RESS Georg, “Der Grundsatz der Verhältnismässigkeit im deutschen Recht”, in: Kutscher/Ress/Ermacora/Ubertazzi (Edt.), Der Grundsatz der Verhältnismässigkeit in europäischen Rechtsordnungen, C. F. Müller Juristischer Verlag, Heidelberg 1985, s. 5-46. REUTER Thomas, “Die Verhältnismäßigkeit im engeren Sinne – das unbekannte Wesen”, JURA, Heft 7/2009, s. 511-518. Rudolf WENDT, “Der Garantiegehalt der Grundrechte und das Übermassverbot”, AöR, Band 104, Heft 3, 1979, s. 414-474. SABUNCU Yavuz, Anayasaya Giriş, 5. Bası, İmaj Yayınları, Ankara 1997. SAĞLAM Fazıl, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara 1982. SAURER Johannes, “Die Globalisierung des Verhältnismässigkeitsgrundsatzes“, Der Staat, Band 51, Heft 1, 2012, s. 3-33. SCHAUER Frederick, “Freedom of Expression Adjudication in Europe and the United States. A Case Study in Comparative Constitutional Architecture”, in: Georg Nolte (Hrsg.), European and US Constitutionalism, Cambridge University Press, 2005, s. 49-69. SCHNAPP Friedrich, “Die Verhältnismässigkeit des Grundrechtseingriffs”, JuS, Heft 11, 1983, s. 850-855. STEIN Ekkehart, Staatsrecht, 14. Auflage, J. C. B. Mohr Verlag, Tübingen 1993. STERN Klaus, “Die Grundrechte und ihre Schranken” in: Peter Badura/Horst Dreier (Hrsg.), Festschrift 50 Jahre Bundesverfassungsgericht, Band 2, Tübingen 2001, s. 1-34. Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük Hakemli Makale 73 SDÜHFD VOL: 7, NO 1, YEAR 2017 STERN Klaus, Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Band 1, München 1997. TERHECHTE Jörg Philipp, Konstitutionalisierung und Normativität der europäischen Grundrechte, Mohr Siebeck Verlag, Tübingen 2010. TRETTER Hannes, “Die Charta der Grundrechte der Europäischen Union – vergebene Chance oder Hoffnung?”, DIE UNION, 1/2001, s. 44-59. TRSTENJAK Verica / BEYSEN Erwin, “Das Prinzip der Verhältnismässigkeit in der Unionsrechtsordnung“, Europarecht, Heft 3, 2012, s. 265-284. TSAKYRAKIS Stavros, “Proportionality: An assault on human rights?”, International Journal of Constitutional Law, Volume 7, Issue 3, 1 July 2009, s. 468– 493. TSAKYRAKIS Stavros, “Proportionality: An assault on human rights?: A rejoinder to Madhav Khosla”, International Journal of Constitutional Law, Volume 8, Issue 2, 1 April 2010, s. 307–310. UYGUN Oktay, “Kanada Yüksek Mahkemesi Kararlarında Ölçülülük İlkesi”, in: Turgut Tarhanlı (Edt.), Edip F. Çelik’e Armağan: Değişen Dünyada İnsan, Hukuk ve Devlet, Engin Yayıncılık, İstanbul 1995, s. 391-403. WEBBER Grégoire C. N., “Proportionality, Balancing, and the Cult of Constitutional Rights Scholarship”, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Volume 23, Issue 1, January 2010, s. 179-202. WIENBRACKE Mike, “Der Verhältnismäßigkeitsgrundsatz”, Zeitschrift für das Juristische Studium, 02/2013, s. 148-155. WOLFFERS Artur, “Neue Aspekte des Grundsatz der Verhältnismässigkeit”, Zeitschriftdes Bernischen Juristenvereins, Band 113, Heft 7, Juli 1977, s. 297-311. 74 Yüksel METİN SDÜHFD CİLT: 7, SAYI 1, YIL 2017 YOKUŞ Sevtap, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye’de Olağanüstü Hal Rejimine Etkisi, Beta, İstanbul 1996. ZIMMERLI Ulrich, “Der Grundsatz der Verhältnismäßigkeit im öffentlichen Recht”, Zeitschrift für Schweizerisches Recht, Band 97, Heft 1, Halbband 2, 1978, s. 1- 131.