Bu çalışmada “XIX. Yüzyılda Trabzon Eyâleti’nin İdarî Birimi Olarak Atina/Pazar Kazâsı” başlığı adı altında, adı geçen kazânın idarî statüsündeki değişmeleri incelenecektir. Atina kazâsı, 1800’lerin başlarında Trabzon Eyâleti’ne bağlı Gönye sancağı’nın bir kazâsı konumunda idi. 1800-1900 yılları arasında Osmanlı Devleti, cephelerde yenilgilerin ardından toprak kayıpları yaşarken, devlet, çağa ayak uydurmaya yönelik birçok alanda yeniden yapılanma sürecini de yaşıyordu. Atina kazâsı’nın bu süreç içindeki idarî statüsü bu gelişmelere bağlı olarak değişimlere uğramıştır. Dönüşümünü zorlayan bu gerekçelerden dolayı Atina, verilen tarih aralığında kazâ statüsünü korurken kazânın bağlı bulunduğu idari birimler ve kazâya bağlı idari birimlerin değişimine sahne olmuştur. Süreç içinde yaşanan bu gelişmeler incelenip değerlendirilecektir. Bu süreç değerlendirilirken Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki ilgili defter serilerinin yanında, Trabzon Vilâyet Salnameleri’ndeki bilgiler de göz önüne alıp mevcut literatür ile buluşturularak belirtilen zaman aralığında kazânın idarî biriminde meydana gelen değişiklikleri merkez-taşra ilişkileri bağlamında değerlendirmek suretiyle bölgede, imparatorluğun “en uzun yüzyıl”ında, yaşanan değişim ve dönüşüm sürecini yakından izleme imkanı bulmuş olacağız