Osmanlı Devleti'nde başarısız bir eski eser kaçakçılığı teşebbüsü: Edgar James Banks ve Bismaya kazısı

Osmanlı Devleti, eski ön Asya uygarlıklarını da içine alan geniş bir coğrafyaya egemendi. 19. Yüzyıldan itibaren batılı devletler, bu uygarlıklardan geriye kalan anıtları, objeleri ya izin alarak ya da izinsiz yağmalamışlardır. Amerika bu yarışa çok sonraları, 19. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren dahil olmuştur. Osmanlı topraklarında arkeolojik araştırma yapmak isteyen Amerikalılardan birisi de Edgar James Bankstir. Mezopotamyada kazı yapmak için 1898 yılında Osmanlı Devletine başvuran Banks, kazı iznini hemen alamamış ve Osmanlı otoriteleri onun bu bölgede çalışmasına soğuk bakmışlardır. Fakat 1903 yılında Beyrutda konsolos yardımcısının vurulduğuna dair asılsız haberler ve sonrasında iki devlet arasında yaşanan siyasi krizi ABDnin Osmanlı devletine karşı baskı aracı olarak kullanması, Banksin kazı izni almasını sağlamıştır. 1903 yılında şimdi Irak sınırları içinde olan Bismayada kazılara başlayan Banks, çalışmaları esnasında değerli arkeolojik objeleri, bölgedeki aşiret mensuplarının da yardımlarıyla ülke dışına kaçırmaya kalkmış, ancak Osmanlı yönetiminin yerinde müdahalesiyle bunda başarılı olamamıştır.

A failed attempt of antiquities smuggling in Ottoman State: Edgar James Banks and Bismaya excavations.

The Ottoman State spanned an area that was home to several ancient Near Eastern civilizations. Beginning in the 19th century, many European states competed among themselves to obtain antiquities from sites in the Ottoman State; some had permission to do so, while others who did not simply plundered. Toward the end of the 19th century, American antiquarians and archeologists began to dig in the Ottoman State. One of the Americans who wanted to excavate in Ottoman State was Edgar James Banks. He applied to the Ottoman authorities in 1898 to get permit for excavation. He wanted to excavate at Babylon or Tell Ibrahim, but he failed to get a permit as the Ottoman authorities were unwilling to provide it. But when false news that the American vice consul at Beyrut was assasinated broke in 1903, the Americans used this report as an excuse to pressure Ottoman authorities to ease restrictions or get concessions for its citizens including Banks, who finally started excavations at Bismya, the site of ancient Adab, now in Iraq, in 1903. However, during the excavations Banks, attempted to smuggle valuable archaeological artefacts abroad with the help of local tribesmen, but he failed as he was caught in the act.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

Bâbıâli Evrak Odası (BEO)

Dahiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT)

İrâde Hususî (İ. HUS)

İrâde Hariciye (İ. HR)

Maarif Mektubî Kalemi (MF. MKT.)

Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV)

Yıldız Hususî Maruzat (Y. A. HUS.)

Yıldız Perâkende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA.),

Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y. A. RES)

Gazeteler

The New York Times

Chicago Daily Tribune

Kitap ve Makaleler

AYDIN, Mithat, Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 19, Ankara, 2006, s. 79-122.

BAHRANİ, Zainab-Çelik, Zeynep-Eldem, Edhem, Geçmişe Hücum: Osmanlı İmparatorluğunda Arkeolojinin Öyküsü, 1753-1914, Salt Yayınları, İstanbul 2011.

BANKS, Edgar James, The Expedition of the Oriental Exploration Fund (Babylonian Section) of the University of Chicago, The Biblical World, Vol. 23, No. 6, The Universty of Chicago Press, 1904, p. 489-496.

BANKS, Edgar James, The Oldest Statue in the World, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol. 21, No. 1, The University of Chicago Press, October 1904, p. 57-59.

BANKS, Edgar James, Bismya or The Lost City of Adab, Newyork and London, 1912.

CEZAR, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul, 1995.

EBCİOĞLU, İsmet, Türkiyeden Batı Ülkelerine Götürülen Arkeolojik Eserler, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 1, İstanbul, 1983.

GERÇEK, Ferruh, Türk Müzeciliği, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999.

HOLOD, Renata-Ousterhout, Robert, Osman Hamdi Bey ve Amerikalılar: Arkeoloji, Diplomasi, Sanat, Pera Müzesi Yayını, İstanbul 2011.

KUKLİCK, Bruce Puritans in Babylon: The Ancient Near East and American Intellectual Life 1880- 1930, Princeton Universty Press, 1996.

OGAN, Aziz, Asar-ı Atika Nizamnamesi ve 1874den İtibaren Yapılan Hafriyat, İstanbul 1938.

ÖZKAN, Süleyman, Osmanlı Devletinde Arkeolojik Kazı ve Müzecilik Faaliyetleri, Prof.Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, 1999, s. 449-478.

PRICE, Ira Maurice, The Oriental Exploration Fund, The Biblical World, Vol. 23, No. 1, The Universty of Chicago Press, 1904, p. 7-15.

REDMAN, S. J., What Self-Respecting Museum Is Without One? The Story of Collecting the Old World at the Science Museum of Minnesota 1914-1988, Collections: A Journal for Museum and Archives Professional, Volume 1, Number 4, 2005, p. 309-327.

SÜMER, Osman, Adab Kralı Lugaldalunun Heykeli Hakkında, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: VII-2, Ankara, 1957, s. 38-41.

ŞAFAK, Nurdan, Osmanlı-Amerikan İlişkileri, OSAV, İstanbul 2003.

WILSON, Karen, The Temple Mound at Bismaya, Leaving No Stones Unturned: Essays on the Ancient Near East and Egypt in Honor of Donald P. Hansen, Eisenbrauns, 2002, p. 279-299.