Mesut AKDOĞAN

‘Abdullah Yâfiî’ye Göre Şathiyyâtı Gerektiren Mücbir Sebepler

Tasavvuf tarihinde en çok tartışılagelen konulardan birisi de sûfîlerin “sekr ve gaybet” halinde maruz kalıp kullandıkları şatah ibarelerdir. Şatahâtın zahiren akla, mantığa ve şeriate aykırı görünmesi, kendi içinde kompleks ve paradoksal bir yapısının olması, tasavvufî tecrübeyi yaşamamış, konuya yüzeysel yaklaşan bir çok ilim adamını bunları reddetmeye ve sahiplerini imânî açıdan sorgulamaya itmiştir. Ancak bu tecrübelerin tahkik ve marifet ehli sûfîlerden sadır olması, hakkaniyet sahibi âlimleri onlar hakkında temkinli olmaya ve bu ibareleri tasavvuf ilmine ve sûfî tecrübeye göre yorumlamaya sevketmiştir. Şatahât genel anlamda ‘ilk defa sekr ve fenâ haline maruz kalan sûfîlerin yaşadığı hâl’ olarak tanımlanır. h. VIII/ m. XIII. yüzyılda yaşayan Kadirî tarikatının “Yâfiiyye” kolunun kurucusu olan Abdullah Yâfiî, şatahâtın ve bu hâli tecrübe eden sûfîlerin mazur görülmesi gerektiğini söylemiştir. Bu hallerin icbar ve zorunluluktan kaynaklandığını belirtmiş ve bunun için birçok sebep zikretmiştir. Bu çalışmada, Yâfiî’nin şathiyye kavramına yaklaşımı ve ona göre şatahı gerektiren mücbir sebep ve unsurlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sûfî Tecrübe, Şatahât, Vâridât, Yâfiî

Force Majeure Requırıng Shathıyat Accordıng To Abdullah Yafı

One of the most controversial issues in the history of Sufism is shathiyat (words of ecstasy) that Sufis speak under sakr (spiritual ecstasy) and ghaybah. Many scholars who had not experienced Sufism and approached the subject superficially rejected these shathiyat and questioned the faith of those who spoke them. This was due to the shathiyat appearing to be contrary to reason, logic and sharia, as well as its complex and paradoxical structure. However, righteous scholars preferred interpreting these words according to Sufism and Sufis’ experiences since they were spoken by Sufis of tahqiq and marifah. Shathiyat is generally defined as “the state of sakr and fana which are experienced by a Sufi for the first time”. Abdullah Yâfiî, the founder of the Yâfiyyah branch of the Qadiriyyah order said that the Shathiyat and the Sufis who experienced this situation should be excused. He stated that these states were caused by force majeure and mentioned many reasons for this. This study discusses Yâfii’s approach to the concept of shathiyya as well as force majeure which requires Shatah according to him.

Keywords:

Sufi Experience, Shathiyat, Waridah, Yâfiî,

PDF

___

Askalânî, Şihabuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Hacer, ed-Dureru’l-kamine fî a’yâni mieti’s-sâniye, Daireti’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1972, C. II.
Baş, Derya, “Yâfiî”, DİA, TDV Yay., İstanbul, 1995, C. XXXXIII, s. 176.
Bedevî, Abdurrahman, Şatahâtu’s-sûfiyye, Vekâletü’l-Matbûa, Kuveyt, 1978, C. I.
Cebecioğlu, Ethem, “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2006, S. 17.
Derleme, Mu’cemu’l-vasît, Mektebetu Şurûku’l-Devliyye, IV. Baskı, 2004.
Fâsî, Takiyuddîn Muhammed b. Ahmed el- Hasenî, el-Mekkî, el-İkdu’s-semîn fî târihi beledi’l-emîn, Thk: Fuad Seyyid, Muessesetu’r-Risale, Beyrut, 1985, C. V.
Güngör, Erol, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 1996.
Haksever, Ahmet Cahid “Varoluşsal Kendinden Geçme ve Yansımaları: İmam-ı Rabbânî’nin Şathiyye Anlayışı Örneği”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, S. 1.İbnü'l-Arabî, Muhyiddîn, Fütûhât-ı Mekkiyye, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yay., 2008, C. VIII.
İbnü'l-Arabî, Muhyiddîn, Fütûhât-ı Mekkiyye, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yay., 2008, C. VIII.
_________, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, (Terc: Ekrem Demirli), Litera yay. İstanbul, 2015.
el-İsnevî, Cemallûddîn Abdurrahîm, Tabakâtu’ş-Şâfiîye, Thk: Kemal Yusuf el-Hût, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan, 1987, C. II.
İzziddîn b. Abdilazîz b. Abdisselâm, Kavâidu’l-ahkâm fî islâhi’l-enâm (el-Kavâidu’l-kübrâ), Thk. Nezîh Kemâl Hammâd-Osman Cuma Damiriyye, Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 2000.
Kurnaz, Cemal, Mustafa Tatçı, Türk Edebiyatında Şathiyye, Akçağ Yay., Ankara 2001.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB. Yay., İstanbul 1983, C. III.
Sadık Vicdânî, Tomâr-ı Turûk-u ‘Aliyye (Tarikatlar ve Silsileri), Haz. İrfan Gündüz, Enderun Kitabevi, 1995.
Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbuddîn Ömer, Avârifu’l-ma‘ârif, Arif Efendi Matbaası, Dersaadet, 1904.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbası, İstanbul, 1317.
Şimşirligil, Ahmet, vd., Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle, KTB Yay., İstanbul, 2008.
Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsû’atu keşşâfi’l-ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm, Mektebetu Lübnân, Tak. Refîk el-‘Acem, Lübnan, 1996, C. I.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, TDK Yay., trs. C. II.
Tûsî, Ebû Nasr es-Serrâc, el-Luma’-İslâm Tasavvufu, çev.: H. Kâmil Yılmaz, Altınoluk Yay., İstanbul, 1996.
Uludağ, Süleyman, “Giriş”, Kuşeyrî Risâlesi, Dergâh Yay., İstanbul 1992.
_______________, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., İstanbul, 2012.
_______________, “Şathiye”, DİA, TDV Yay., 2010, C. XXXVIII.
_______________, “Giriş”, et-Ta’arruf: Doğuş Devrinde Tasavvuf, Dergâh Yay., İstanbul 1992.
_______________, “Arbede”, DİA, İstanbul 1991, C. III.
el-Yâfiî, Afîfuddîn Abdullah b. Es’ad b. Ali el-Yemenî, Mirâtü’l-cinân ve ibretu’l-yekzân fî ma’rifeti ma yu’teberu min hevâdisi’z-zaman, Thk. Halil Mansur, Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997, C. IV.
______, Afîfuddîn Abdullah b. Es’ad b. Ali el-Yemenî, Neşru mehâsînu’l-ğaliyye fî fadl-i meşâyıhı’s-sûfiyye, Thk. Halîl İmrân Mansur, Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye, Beyrut, 2000.
______, Afîfuddîn Abdullah b. Es’ad b. Ali el-Yemenî, el-Yâfiî, Ravdu’r-reyyâhîn fî hikâyâti’s-sâlihîn, Thk. Muhammed Edîb Cadır, Adnan Abdurabbihi, Dâru’l-Beşâir, Dımaşk, 2006.
Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Yay., 14. Baskı, İstanbul, 2011.
ez-Zebîdî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif er-Şercî, Tabakâtü’l-havâs ehlu’s-sıdki ve’l-ihlâs, ed-Dâru’l-Yemeniyye, Beyrut, 1986.
ez-Zûbî, Memdûh, Mu’cemu’s-Sûfî, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 2004.