TÜRK SANATINDA EJDER VE SU BİRLİKTELİĞİ

Türk kültüründe, Evren başta olmak üzere pek çok sembolik anlamı bulunan ejderin yer-gök-su unsurları kapsamında değerli bir yeri bulunmaktadır. Bazen iyilik bazen de kötülüğün sembolü olmuş bu hayvan, zaman zaman da söz konusu iki zıt kavramı tamamlayan bir motif olarak Türk sanatında karşımıza çıkar. Çalışmamızı oluşturan Türk sanatında ejder ile su birlikteliğinde ise oldukça geniş bir yelpazede gerek erken devir gerekse Türk İslam sanatlarında izlenebilmektedir. Bununla birlikte ejder ile su tasvirlerinin bulunduğu eserler detaylı olarak şimdiye kadar çalışılmamıştır. Ejder ile Su birlikteliğini bir kaç başlık altında toplamak mümkündür: Deniz, göl ya da nehirdeki ejder tasvirleri; havuzdaki ejder tasvirleri; çörten; su kemeri; köprü; çeşme; sürahi/ibrik ile maşrapalardaki ve şifa taslarındaki ejder tasvirleri. Tüm bu başlıklarda ejder tasvirlerinin ve sembolizminin çağlar boyu Türk sanatında, değişmeden ya da çok az farklılıklar gösterek gelmesi ilk dikkati çeken özelliktir. Söz konusu çalışmamızda yukarıda değinilen başlıklar altında, örneklerle ve sembolizme değinilerek Türk sanatında ejder su birlikteliği tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

erjer, su, erken devir Türk sanatı, Türk İslam Sanatı, sembolizm

PDF

___

Acun, H. (1997). Eyüp’ten Ejderli Bir Taş Suluk. I. Eyüpsultan Sempozyumu: Tebliğler. İstanbul: Seçil Ofset: 198-201. Akçıl Harmankaya, N. Ç. (2018). Edirne Meriç/Mecidiye Köprüsü ve Üzerindeki Figürlü Taş Süslemeler. Art Sanat. 10: 148-167. Allan, J. W. (1982). Islamic Metalwork The Nuhad Es-Said Collection, London: Sotheby. Altın, A. (2019). 12-14. Yüzyıl Türk-İslam Mimarisi ile Gotik Mimarisindeki Figürlü Yağmur Olukları Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi. Art Sanat. 12: 19-56. And, M. (1998). Minyatürlerde Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul : Akbank Kültür ve Sanat Müdürlüğü. Atalay, B. (1992). Divanü Lûgati’t Türk Tercümesi. I. cilt. Ankara: TDK Yayınları. Boydak, F. Ş. (2017). Bulut Motifinin Köken İtibariyle Ejderle Bağlantısı Üzerine. VIII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarı̇hı̇ ve Folkloru Kongresı̇/Sanat Etkı̇nlı̇klerı̇: ss. 283-288. Bozkurt, N. (1998). Hayvan. C Maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi. C.17: 99-101. Çaycı, A. (2002). Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara : Kültür Bakanlığı. Çevrimli, N. (2012). Değişik İşlevli Bir Grup Madeni Eser Üzerinde Görülen Ejder Figürleri Hakkında Bir Değerlendirme. Vakıflar Dergisi. Haziran, Sayı 37: 193-222. Çınar, S. (2014). Erzurum Arkeoloji Müzesi Deposunda Bulunan Kaçkar Dönemine ait Bir Grup İbrik. Art Sanat, 2: 163-183. Çoruhlu, Y. (2011). Bezeklik XIX.Tapınak'ta Bulunan Ejderha Figürlü Uygur Duvar Resmi. Özsait Armağını. Mehmet ve Nesrin Özsait Onuruna Sunulan Makaleler: ss. 127-141. Antalya: Sunan-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları. Çoruhlu, Y. (2015). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Çoruhlu, Y. (2019). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi: Proto-Türk Devrinden, MS 14. Yüzyıla Kadar Efsanevi ve Yırtıcı Hayvanların Sembolizmi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Doğanay, A. (2017). Koca Sinan’ın Üç Büyük Eserinde Rahmet Olukları: Çörtenler. Mimar Sinan ve Su. Sultangazı̇ Beledı̇yesı̇ Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları: ss. 127-179. İstanbul: Kültür Sanat Basımevi. El Cezerî (2002). El-Câmi’ Beyne'l-İlm Ve'l-Amel En-Nâfi’ Fi Es-Sınaâ’ti'ül-Hiyel. (çeviri, inceleme, teknik açıklamalar, Sevim Tekeli, Yavuz Kanat, Melek Dosay). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Esin, E. 2001. Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Esin, E. 1979. Türk Kozmolojisi (İlk Devir Üzerine Araştırmalar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası. Esin, E. 1970. Evren (Selçuklu Sanatı Evren Tasvirinin Türk İkonografisinde Menşeleri). Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1: 161-182. Esin, E. 1982. Bezeklik Külliyesi’nde Dokuzuncu Tapınak. Türkiyemiz, 37: 1-6. Gedük, S. (2017). Suyun İyileştirici Gücü Şifa Kapları. Z Dergisi, 2: 358-361. Gök, M. (edt.) (2010). Ab-ı Hayat: Geçmişten Günümüze İstanbul’da Su ve Su Kültürü. İstanbul : Adell Armatür Vana. Hartel, H. vd. (1982). Along the Ancient Silk Routes: Central Asian Art From the West Berlin State Museums. New York: The Metropolitan Museum of Art. Karamağaralı, B. (1976). Anadolu’da XII-XVI. Asırlardaki Tarîkat ve Tekke Sanatı Hakkında. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.XXI: 247-284. Korkutata, Y. (2012). El-Cezeri’nin Hayatı ve Terazili Sürekli Çalan Flüt Adlı Çalışması. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır. Le Coq, A. von. (1924). Die Buddhistische Spätantike in Mittelasien. Vol.3-vol.4, Berlin. Lentz, T. ve Glenn Lowry. (1989). Timur and the Princely Vision: Persian Art and Culture of the Fifteenth Century, Los Angeles. Malekzadeh, F. (1976-1977). Topkapı Sarayı Müzesinde Bulunan Şah İsmail-i Safevi’ye ait Kupa. Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 7-8: 263-276. Önge, Y. (1970). Anadolu’da Ejder Başlı Madenî Çeşme Lüleleri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi. I, 1969. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: 183-185. Özüdoğru, Ş. (1989). Karaman’da Türk Mimari Eserleri Süslemeleri. Basılmamış Doktora Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Pakyüz, A. (2015). Osmanlı Minyatüründe Melek İmgesı̇ (16. yüzyıl Sonuna Kadar Melek Figürüne İkonografik Bir Bakış Denemesi). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Ünı̇ versı̇ tesı̇ / Türkı̇ yat Araştırmaları Enstı̇ tüsü Türk Sanatı Anabı̇ lı̇m Dalı. İstanbul. Polosmak, N. vd. (2011). Dvatsatıy Noin-Ulinskiy Kurgan. Infolio: Novosibirsk. Pinder-Wilson, R. H. (1962). A Persian Jade Cup.The British Museum Quarterly, Vol. 26, No. 1/2 (Sep.): 49-50. Şahin, S. ve Ş. Sönmezer. (2017). Osmanlı Mimarisinde Figürlü Tasvir Sanatı Hakkında Daha Önce Bilinmeyen Bir Örnek: 1. Mahmut Su Kemeri. Sanat Tarihi Yıllığı, XXVI, Sayı 26. 105-140. Şimşek, F. (2019). Klasik Osmanlı Minyatüründe Havuz İmgesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Sanatı Anabilim Dalı, İstanbul. von Folsach, K. (2001). Art of the World in the David Collection. Copenhagen. https://gulbekian.pt. Erişim Tarihi: 18.02.2020.