Anadolu Ağızlarında “Gülmek” ve “Ağlamak” Eylemlerinin Troponimleri

WordNet, bir grup psikodilbilimci tarafından tasarlanan ve İngilizce sözcüklerin biçimlerinden ziyade anlamsal ilişkilerine odaklanan oldukça kapsamlı bir veri tabanı projesidir. Bu projede, isimler arasındaki üst anlamlılık-alt anlamlılık ilişkisi, fiiller için de denenmiş ve fiiller için troponimi adında, isimler arasındaki alt anlamlılık ilişkisinden birtakım farklılıklara sahip olan hiyerarşik sözcük ağı ilişkisi kurulmuştur. Bu bağlamda troponimi, fiiller arasındaki anlamsal ilişkilerden biri olup bu ilişki genel bir kavramı ifade eden bir fiilin tarzıyla ilgili çeşitli ayrıntılarını ifade eden başka bir fiille veya fiillerle olan ilişkisi şeklinde yorumlanabilir. Fiillerde kılınış kategorisi, fiil kökünün bildirdiği temel anlama bağlı başlama, sürme, bitme, tekrarlama vb. bir süreç türünü ifade etmektedir. Standart Türkçede birçok fiil kılınıştaki bu süreçlerin dışında temel anlamında yer alan daha başka tarzlarını ifade etmek için çoklukla söz diziminde belirteç niteleyicileri ile desteklenmektedir. Örneğin “konuşmak” eyleminin (action) fısıldayarak konuşmak, bağırarak konuşmak, hızlı konuşmak, kekeleyerek konuşmak gibi farklı tarzlarını belirtmek için “konuş-“ fiili (verb) bağımsız sözlük birimlerle anlamsal yönden desteklenmektedir. Anadolu ağızlarında ise, bir eylemin kılınış tarzını belirtme doğrultusunda dil dışı gönderge ile dilsel göstergeler arasındaki daha yakın ilişkiler kuran yansıma sözcüklerden oldukça fazla yararlanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmada Anadolu ağızlarında “ağlamak” ve “gülmek” eylemlerinin çeşitli kılınış tarzlarıyla ilgili ayrıntı bilgilerin standart Türkçedeki gibi belirteçlerle desteklenmeye gerek duyulmadan ifade edildiği ve büyük bir kısmının yansıma sözcüklerden oluştuğu anlaşılan troponimleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

troponimi, WordNet, Anadolu Ağızları, alt anlamlılık, yansıma sözcükler

THE TROPONYMS OF THE ACTIONS OF "LAUGHING" AND "CRYING" IN ANATOLIAN DIALECTS

WordNet is a very comprehensive database project designed by a group of psycholinguists that focuses on the semantic relationships of English words rather than their forms. In this project, the hypernymy-hyponymy relation between nouns has also been tested for verbs, and for these verbs, a hierarchical lexical network relation named troponymy, which has some differences from the hyponymy relations between nouns, has been established. In this regard, troponymy is one of the semantic relations between verbs and this relation can be interpreted as the relation of a verb expressing a general concept to another verb or verbs expressing various details about its manner. The category of actionality in verbs refers to a type of process, such as starting, riding, ending, repeating etc., that depends on the basic meaning of the verb root. In standard Turkish, many verbs are frequently supported by manner adverbials in syntax to express other manners that take place in their basic meaning apart from these processes. For instance, the verb "speak" is semantically supported by individual lexical units to indicate different manners of the action “speak”, such as whispering, ranting, jabbering, stammering. In Anatolian dialects, on the other hand, it has been determined that onomatopoeic words, which constitute closer relations between non-linguistic referent and linguistic signs, are benefited considerably to indicate the manner in which an action is performed. This study will focus on the troponyms, in which detailed information about the various manners of "cry" and "laugh" verbs in Anatolian dialects, without the need to be supported by manner adverbials as in standard Turkish, and which are understood to consist mostly of onomatopoeic words.

Keywords:

Troponymy, WordNet, hyponymy, onomatopoeic words, Anatolian Dialects,

PDF

___

Akşehirli, Soner (2015). “Türkçe Sözcük Ağına Doğru: Sıralıdüzen İlişkilerinin Sözlüksel Görünümü”.https://www.researchgate.net/publication/299388897_Turkce_Sozcuk_Agina_Dogru_Siraliduzen_Iliskilerinin_Sozluksel_Gorunumu (Erişim Tarihi 10.07.2021)
Bacanlı, Eyüp (2009). Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fiiller. Ankara: TDK Yayınları.
Cruse, Alan (2006). A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.
Fellbaum, Christine (1990). “English verb lexicon as a semantic net”. International Journal of Lexicography 3: 278-301.
Fellbaum, Christine (2002). “The Semantics of Troponymy” .The Semantic of Relationships (Ed. Rebecca Green; Carol Bean, Sung Hyon Myaeng). Springer-Science+Business ss. 23-34
Fellbaum Christine (2006)., “WordNet(s)”. Keith Brown, (Editor-in-Chief) Encyclopedia of Language & Linguistics, 2.bs, 13, ss. 665-670. Oxford: Elsevier
Karadoğan, Ahmet (2009). Türkiye Türkçesinde Kılınış. Ankara: Divan Kitap Yayınları.
LİN, Jen-Yi vd. (2002) “The Structure of Polysemy: A study of multi-sense words based on WordNet” http://godel.iis.sinica.edu.tw/CKIP/paper/The Structure of Polysemy A study of multi-sense words based on WordNet.
Miller, George A. (1985). “Wordnet: A Dictionary Browser’ in Information in Data”. Proceedings of the First Conference of the UW Centre for the New Oxford Dictionary. Waterloo. Canada: University of Waterloo.
Miller, George A. vd. (1993). “Introduction to WordNet: An On-line Lexical F-Database”. International Journal of Lexicography. January.
Özçelik, Rıza vd. (2019)."User Interface for Turkish Word Network KeNet," 2019 27th Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU), 2019. ss. 1-4
Talmy, Leonard (1985). Lexicalization Patterns: Semantic Structure in Lexical Forms. Timothy Shopen (ed.). vol. III. s. 57-149.
Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Uçar, Aygül (2006). Türkçe Devinim Eylemlerinde Tarz Anlatımı [The Manner Expressions in Turkish Motion Verbs]. Mersin University Journal of Linguistics and Literature. 3 (2), 61-77.
Yelkenaç, Serap (2006). 30-72 Aylar Aralığındaki Türk Çocuklarının Devinim Eylemi Kullanımları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.