TÜRKİYE’DE NÜFUSSAL DÖNÜŞÜM

Cumhuriyetten günümüze Türkiye’nin tecrübe ettiği nüfussal dönüşümü çok boyutlu bir biçimde açıklamayı hedefleyen bu makale, nüfussal dönüşümün iddiasına paralel biçimde konu edilen dönem boyunca Türkiye’de yüksek doğum ve ölüm hızlarından düşük doğum ve ölüm hızlarına geçişe neden olan dinamikleri ve topluma yansımalarını ele almaktadır. Başta maddi kültür öğelerinin sunulması ve doğurgan kuşakta yer alan kadınların eğitim düzeyinin yükselmesiyle Türkiye, iyi oluş halini belirleyen nesnel ölçütlere göre sosyoekonomik gelişmişlik göstergeleri bakımından bu görece kısa zaman diliminde önemli yol kat etmiştir. Tüm yaşlardaki ölüm hızları düşmüş, yaşam umudu yükselmiş, doğurganlık düşük düzeylerde seyretmeye başlamış, hanehalkı büyüklüğü azalmış, kırsal nüfusun yerini kentsel nüfus almıştır. Yine bu süreçte Türkiye hızlı bir biçimde nüfuslanmıştır. Çalışmada Türkiye’nin nüfussal dönüşümü, iktidara gelen hükümetlerin ekonomik paradigmalarına göre 19231963 ve 1964-2014 yılları arasında iki farklı dönemde ele alınmıştır. Nüfussal dinamikler içerisinden doğurganlık davranışındaki değişimler ele alındığında, ülkemizde nüfussal dönüşümün son aşamalarında tecrübe edilen toplam doğurganlık hızının nüfusun yenilenme düzeyinde seyretmeye başladığı görülmektedir. Ancak, 2000’li yıllardan itibaren doğurganlığı özendirici politik söylem yoluyla oluşturulan algı değişikliğinin, düşük doğurganlık düzeyi olarak tanımlanabilecek bir durumu yeniden orta doğurganlık düzeyine yükseltmesi beklenmektedir. Özellikle belirli kesimlerde etkili olan bu algı değişikliğinin, sosyo-ekonomik büyümenin tüm toplumu sarmalamadığı ülkemizde doğurganlığı arttıracağı, böylece nüfussal dönüşümde bir gecikmeye neden olabileceği düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler:

Nüfussal dönüşüm, Ölüm hızları, Toplam doğurganlık hızı, Doğurganlığı özendirici politik söylem, Orta doğurganlık düzeyi

Demographic Transition in Turkey

By aiming at explaining the demographic transition which Turkey experienced from the early republican period to the present from a multidimensional way, this article firstly handles the dynamics which causes a transition from high birth and death rates to lower birth and death rates, and secondly demonstrates its reflections upon society. Notably by providing the elements of material culture and the increasing educational status of women who are at fertile cohorts, Turkey has progressed far in the socio-economic development according to objective measures of well-being, in a relatively short period of time. Death rates at all ages declined, life expectancy increased, fertility begun to level off at low rates, household size shrank and rural population is replaced by that of urban. Again at this stage, population of Turkey was rapidly increased. In this study, demographic transition of Turkey is discussed in two different periods, namely 1923-1963 and 1964-2014 which are classified according to the economic paradigms followed by the ruling governments of the time. Among all other demographic dynamics particularly when the changes in fertility behaviour is taken into consideration, it is observed that total fertility rate approximated the replacement level, a situation which is experienced at advanced stages of demographic transition. However since 2000’s, through a perception change which is constructed by pronatalist political discourse, it is now expected that low level fertility would possibly return to medium level fertility. It is also considered that this perception change, which is especially influential among certain segments of country, would increase fertility and therefore causes a delay in demographic transition of Turkey where socioeconomic development does not cover the whole society

Keywords:

Demographic transition, Death rates, Total fertiliy rate, Pronatalist political discourse, Medium level fertility,

PDF

___

ARLI, A., 2005, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Şehirleşme ve Gecekondu
Araştırmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, s. 283-352
BANKOLE, A., WESTOFF, C.F., 1995, Childbearing Attitudes and Intentions,
Demographic and Health Surveys Comparitive Studies, 17, Maryland BARNETT, H.G., 1953, Innovation – The Basis of Cultural Change, s. 325-335, New York:
BEHAR, C., 1999, “Türkiye Nüfusunun Genel Panoraması: 1923-223”, (içinde)
Türkiye’nin Fırsat Penceresi. İstanbul: TÜSİAD Yayınları BLACKER, C. P.,1947, “Stages in Population Growth”, Eugenics Review, 39(3), s. ‐101.
BURUMA, I.,2015, Dinin Demokrasiyle İmtihanı (Çev. D. A. Gür), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayını
COALE, A. J., HOOVER, E. M., 1958, :Population Growth and Economic Development in Low Income Countries: A Case Study of Indias’s Prospects, Princeton: Princeton University Press
DEVELOPMENT CENTRE OF THE ORGANIZATION FOR ECONOMIC CO- OPERATION AND DEVELOPMENT, 1970, The Demographic Transition in Tropical
Africa, Proceeding of an Expert Group Meeting, Paris. DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1991, Türkiye Nüfus Araştırması, Ankara
DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1995, The Population of Turkey 1923-1994, Ankara
DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 2002, Genel Nüfus Sayımı 2000, Nüfusun
Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Ankara DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (DİE), 1978, Türkiye Nüfus Araştırması 1974-175, Yayın No: 841
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 1963, I. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 1970, Türk Köyünde Modernleşme Araştırması, Ankara
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 2013, Onuncu Kalkınma Planı, Ankara
DURAND, J. D., 1953,: Population Structure as a Factor in Manpover and Dependency
Problem of Underdeveloped Countries, New York ERDER, S., 1998,: “Kentteki Enformel Örgütlenmeler”, (içinde) (Ed.Y. Sey) “Yeni”
Eğilimler ve Kent Yoksulları: 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul. FİŞEK, N. H., 1983, Halk Sağlığına Giriş, Ankara: Hacettepe Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Yayını
FREJKA ,T., 1973,: The Future of Population Growth-Alternative Paths to Equilibrium, New York: Wiley
GİRİTLİ, İ., 1963, Kemalist Devrim ve İdeoloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını
GÜRİZ, A., 1975, Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni, Ankara
GÜVENÇ, B., 1976, Sosyal ve Kültürel Değişme, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayını
HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 1994, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1993, Ankara
HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 2009, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008, Ankara
HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), 2014, Türkiye Nüfus ve Sağlık
Araştırması 2013 (TNSA), Ankara.
HACETTEPE NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (HNEE), Türkiye’nin Demografik Dönüşümü,
HARTMANN, B., 1995, Reproductive Rights and Wrongs, the Global Politics of
Population Control (Revised Edition), Boston, Massachusetts: South End Press HAUPT, A., KANE, T. T., 1980, Population Handbook International Edition,
Washington,D.C.: Population Reference Bureau’s KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADIN ARAŞTIRMALARI MERKEZİ, 2016, Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Algısı Araştırması,
İstanbul,.XI. Kobi Zirvesi< 15 Haziran İstanbul. KAĞITÇIBAŞI, Ç., 1981, Çocuğun Değeri, Türkiye’de Değerler ve Doğurganlık, İstanbul:
Boğaziçi Üniversitesi Yayını. KAĞITÇIBAŞI, Ç., 2012, Benlik, Aile ve İnsan Gelişim: Kültürel Psikoloji, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayını.
KARTAL, S. K., 1983,: Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Ankara: Yurt Yayınları,
KINGSLEY, D., 1966, “Az Gelişmiş Ülkelerde Ölüm Hızlarındaki Büyük Düşme”, (içinde)
İktisadi Kalkınma (seçme yazılar) s.31-35, Ankara KOÇ, İ., TÜRKYILMAZ, A. S. ve ADALI, T., 2013, “Doğurganlık”, (içinde) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması s.60, Ankara: Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü (HNEE)
KONGAR, E., 1972, İzmir’de Kentsel Aile, Türk Sosyal Bilimler Derneği yayını, Ankara,
METROPOLITAN LIFE INSURANCE COMPANY, 1958, Statistical Bulletin, 39, 1, New York
NEWSHOLME, A., 1935 : Medicine and the State, London
NOTESTEIN, F. W., 1953, “Economic Problems of Population Change“, Proceedings of the Eight International Conference of Agricultural Economists, s.13‐31, New York, 1953
ÖZBAY, F., 1979, “Türkiye’de 1963, 1968 ve 1973 Yıllarında Aile Planlaması
Uygulamalarında ve Doğurganlıktaki Değişmeler”, İstatistikçiler Derneği Dergisi, 1 (2), ÖZBAY, F., SHORTER, F. C. VE YENER, S., 1977; “Accounting fort he Trend of
Fertility in Turkey”, İstanbul: UN/FPA Expert Group Meeting on Demographic Transition and Socio-economic Development, PEKER, M., 2001, “Aile: Kurumdan Eşler Arası Ayrılığa”, Çalışma Ortamı, 59
PETERSON, W., 1961, Population, New York
PIKETTY, T., 2015, “Eşitsizlik ve Yoğunlaşma: İlk İşaretler”, (içinde) Yirmi Birinci
Yüzyılda Kapital, (Çev. H. Koçak) s.253-286, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları PIKETTY, T., 2015, Yirmi Birinci Yüzyılda Kapital (Çev. H. Koçak), İstanbul: Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları SAĞLIK BAKANLIĞI HIFZISSIHHA OKULU, 1970, Türkiye Nüfus Araştırması, Hayati İstatistikler: 1966-67, Ankara
SHORTER, C. F., MACURA M., 1984, Türkiye’de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganlık ve Ölümlülük Eğilimleri, Ankara
SHORTER, F. C., MACURA, M., 1982, Trends in Fertility and Mortality in Turkey 1935- , Washington: National Academy Press
SHORTER, F. C., MACURA, M., 1983, Türkiye’de Nüfus Artışı (1935-1975) Doğurganlık ve Ölümlülük Eğilimleri, Ankara
SHRYOCK, H. S., SIEGEL, J. S., 1973, The Methods and Materials of Demography, 2, s.841-879, Washington, D.C. 1973.
SMITTH, A. D., 1988, Toplumsal Değişme Anlayışı; İşlevselci Toplumsal Değişme
Kuramının Bir Eleştirisi (Çev. Ü. Oskay), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını ŞENYAPILI, T., 1978, Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını
T.C. AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI, 2012, Türkiye’de Aile Yapısı 2011, Ankara
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ, 1998, 75. Yılında Sayılarla
Türkiye Cumhuriyeti, Ankara T.C. BAŞBAKANLIK, 2011, ASAGEM: Türkiye’de Aile Değerleri Araştırması 2010,
Ankara: Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayını, 2011.
TANİLLİ, S., 2006, Uygarlık Tarihi, İstanbul: Alkım Yayınları
TİMUR, S., 1972, Türkiye’de Aile Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayını
TÜBA, 2009, Millennium Board Bildirisi: İmkânlarımızın Ötesinde Yaşam, Ankara.
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2014, Adrese Dayalı Nüfus Bilgileri, Ankara
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2015, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, Kasım Verileri, Ankara
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2016, Adrese Dayalı Genel Nüfus Sayımı , Ankara
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK), 2016, Basın Bülteni, Ankara
TÜRKİYE İŞVERENLER SENDİKASI KURUMU, 2015, İşgücü Piyasası Bülteni 18 (31)
UNITED NATIONS (UN), 1968, Final Act of the International Conference on Human Rights. New York
UNITED NATIONS (UN), 1979, Demographic Year Book 1978, New York
UNITED NATIONS (UN), 2009, Population Information, Network
US DEPARTMENT OF COMMERCE BUREAU OF THE CENSUS, 1980, Country Demogfaphic Profiles Turkey, Washington: ISP-DP-25 ÜNALAN, T., 2003, Nüfus ve Kalkınma Göstergeleri, Ankara