Serap SUĞUR, Temmuz GÖNÇ ŞAVRAN, İncilay CANGÖZ, Hatice YEŞİLDAL

KADIN ÖRGÜTLERİNDE FARKLILAŞMA, AYRIŞMA VE ÖZERKLİK

Kadınlar tarafından kadın sorunlarına çözüm üretmek amacıyla kurulan dernek vakıf, grup, kolektif, kooperatif, platform ve benzeri kadın örgütlerinin, 20. yüzyılın son çeyreğinde yükselişe geçen ve kadın hakları ile toplumsal cinsiyet eşitliği alanında önemli kazanımlar elde eden küresel kadın hareketinin oluşumunda önemli bir rol oynadıkları bilinmektedir. Türkiye’de tarihsel olarak Batıdan farklı koşullarda, uluslaşma sürecinin zorunlu bir bileşeni olarak gelişen feminist kadın hareketi, ulusal bağımsızlık sonrasında özerkliğini yitirmişse de, 1980’li yıllarla birlikte yeniden ortaya çıkarak toplumsal cinsiyet ayrımcılığı ve kadın sorunlarının çözümü bağlamında toplumsal cinsiyet politikalarının dönüştürülmesinde önemli bir rol oynamıştır. Özellikle 1990’larla birlikte yükselişe geçen kimlik siyaseti ile birlikte ülke çapında yaygınlaşan ve farklı kadınlık konumlarından hareket eden kadın örgütlerinin iş birliği ile yürüttükleri mücadele, Türkiye’de sadece kadın haklarıyla ilgili yasal iyileştirmelerde ve kadın sorunlarına çözüm üretmede değil, demokratik muhalefeti güçlendirerek demokratikleşme çabalarına da önemli bir katkı sağlamıştır. Ancak kadın hareketindeki kurumsallaşma, proje feminizmi yönündeki gelişmeler ve kimlik siyaseti temelindeki ayrışmalarla birlikte, Türkiye’de de kendi tarihsellikleri içinde daha önce de özerklikle ilgili sorunlar yaşayan kadın örgütlerinin, bağımsız/özerk eleştirel feminist örgütlenme yapılarını ve kitlesel katılım özelliklerini yitirerek STK’laştıkları ve apolitik-profesyonel yapılara dönüştükleri yönündeki iddialar literatürde yoğun eleştirilere ve tartışmalara yol açmıştır. Cinsiyet eşitliği ile ilgili endekslerde kadının ekonomik, sosyal ve siyasal statüsü ile ilgili verilerde Türkiye’de en iyi durumdaki iller arasında yer alsa da Eskişehir’de kadın örgütleri üzerine görece daha sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu bağlamda bu çalışmanın temel amacı Eskişehir’de faaliyet gösteren kadın örgütlerinin özerklik bağlamında örgütsel yapılarını, amaçlarını, faaliyet alanlarını ve nihayetinde politik gündemi etkileyebilecek bağımsız bir söylem ve politika geliştirme kapasitelerinin incelenmesidir. Çalışma nitel bir araştırmanın bulgularına dayanmaktadır, katılımcılar Eskişehir’de kadın sorunuyla ilgilendiğini beyan eden tüm örgütlerin yönetici, temsilci veya üyesi olan ya da örgütlerden bağımsız olarak kadın hareketine dahil olan 38 kadındır, veriler yarı yapılandırılmış mülakatlarla toplanmış, mülakatlar tematik olarak analiz edilmiştir. Katılımcılar temalar altında ortaya çıkan benzerlik ve farklılıklar üzerinden üç analitik gruba ayrılmış ve bulgular bu gruplar üzerinden, tarihsel bir arka planda, Türkiye’de kadın hareketi ve feminizmin tarihsel gelişimi ile ilişkilendirilerek, karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Bulgular, farklı ideolojilere ve kimliklere sahip kadın örgütlerinin birbirleriyle sınırlı bir temas halinde olduklarını, ancak sosyal ve politik olarak konumlarına yakın örgütlerle ilişki içinde olma eğiliminde olduklarını göstermektedir. Bu nedenle, erkekler tarafından sürekli olarak yeniden üretilen eşitsiz toplumsal ilişkilerle mücadelede özerk bir kadın hareketinin gelişimi açısından kritik önem taşıyan ortak bir paydada buluşmakta çok zorlanmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler:

Kadın Örgütleri, Kadın Hareketi, Özerklik, Feminizm, Eskişehir.

PDF

___

Abadan-Unat, N. (1998). Söylemden Protestoya: Türkiye'de Kadın Hareketlerinin Dönüşümü. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler içinde (s. 323-336). İstanbul: Tarih Vakfı.
Arat, Y. (1994). Towards A Democratic Society: The Women’s Movement in the 1980s. Women’s Studies Forum, 17(2/3), 241-248.
Azizoğlu-Bozan, M. (2017). Türkiye’deki Kürt Kadın Hareketi ve Görünür Olma Serüveni. Türkiye’deki Kadın Hareketlerinin Farklı Şehirlerde Karşılaştırılması Araştırma Projesi Raporu. Bremen Blickwechsel. 10 Kasım 2020 tarihinde https://www.blickwechsel-tuerkei.de/tr/Proje/2014-2016/Proje_Kadin_Hareketleri/Arastirma_Sonuclari_ Kadin_Hareketleri1.php adresinden erişildi.
Berktay, F. (1990). Türkiye Solunun Kadına Bakışı: Değişen Bir Şey Var mı? Şirin Tekeli (der.) Kadın Bakış Açısından 80’ler Türkiye’sinde Kadın içinde (s.289-300). İstanbul: İletişim.
Berktay, F. (2004). Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye. Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları No 7. İstanbul: Bilgi Üniversitesi, Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi. 8 Şubat 2018 tarihinde http://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015 /02/01/berktay _std_7.pdf adresinden erişildi.
Cangöz, İ., Gönç Şavran, T., Suğur, S., & Yeşildal, H. (2021). Üçüncü Dalga Feminizm Çerçevesinde İslâmcı Kadın Örgütlenmesi ve Kadın Haklarına Yaklaşım. Kadın/Woman 2000, 21(2), 47-71.
Çaha, Ö. (2010). Sivil Kadın: Türkiye’de Sivil Toplum ve Kadın. İstanbul: Savaş.
Çağatay, N., & Soysal, Y. (1990). Uluslaşma Süreci ve Feminizm Üzerine Karşılaştırmalı Düşünceler. Şirin Tekeli (Der.) 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (s. 301-311). İstanbul: İletişim.
Çakır, S. (1994). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis.
Çakır, R. (2000). Dindar Kadının Serüveni. Birikim. 137(0), 27-35.
Heng, G. (1997). ‘A great way to fly’: Nationalism, the state, and the varieties of thirdworld feminism. M. Jacqui Alexander ve Chandra Talpade Mahony (Der.) Feminist genealogies, colonial legacies, democratic futures içinde (s.30-45). New York: Routledge.
Jayawardena, K., & Zakaria, R. (2016). Feminism and Nationalism in the Third World. London: Verso.
Kandiyoti, D. (1990). Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar. Şirin Tekeli (Der.) 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (s. 367-382). İstanbul: İletişim.
Kardam, F., & Ecevit, Y. (2014). 1990’ların Sonunda Bir Kadın İletişim Kuruluşu: Uçan Süpürge. Aksu Bora ve Asena Günal (Der.) 90’larda Türkiye’de Feminizm içinde (s. 87-109). İstanbul: İletişim.
Kerestecioğlu, İ. Ö. (2017). Türkiye’de Güncel Feminist Hareket İçindeki Ayrışmalar ve Tartışmalar. Nacide Berber (Der.) Duvarları Yıkmak, Köprüleri Kurmak: Yeni Küresel Feminizmin Yükselişi ve İmkânları içinde (s. 54-63). İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği.
Lin, N. (1999). Building a Network Theory of Social Capital. Connections, 22(1), 28-51.
Lincoln, Y., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage.
Lyons, L. (2000). A state of ambivalence: Feminism in a Singaporean women’s organisations. Asian Studies Review, 24(1), 1-23.
Narayan, U. (1997). Dislocating cultures, identities, traditions, and third-world feminism. New York: Routledge.
Özkazanç, A. (2017). Türkiye’de Kadın Hareketi ve Kesişimsellik Yaklaşımı Kesişimsellik Tartışması. Nacide Berber (Der.) Duvarları Yıkmak, Köprüleri Kurmak: Yeni Küresel Feminizmin Yükselişi ve İmkânları içinde (s. 24-36). İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği.
Polatdemir, A. (2017). Türkiye’deki Kadın Hareketlerini Ayrıştıran ve Birleştiren Perspektifler. Türkiye’deki Kadın Hareketlerinin Farklı Şehirlerde Karşılaştırılması Araştırma Projesi Raporu. Bremen Blickwechsel. 10 Kasım 2020 tarihinde https://www.blickwechsel-tuerkei.de/tr/Proje/2014-2016/Proje_Kadin_Hareketleri/Arastirma_Sonuclari_ Kadin_Hareketleri1.php adresinden erişildi.
Sancar, S. (2008). Siyasal Katılım. Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Sorunlar, Öncelikler ve Çözüm Önerileri içinde. (s. 215-289). İstanbul: TÜSİAD & KAGİDER.
Sancar, S. (2011). Türkiye’de kadın hareketinin politiği: tarihsel bağlam, politik gündem ve özgünlükler. Serpil Sancar (Der.) Birkaç arpa boyu: 21. yüzyıla girerken Türkiye’de feminist çalışmalar içinde (s. 53-109). İstanbul: Koç Üniversitesi.
Talay Keşoğlu, B. (2010). 1970’lerin en Kitlesel Kadın Örgütü: İlerici Kadınlar Derneği. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 12, 61-84.
Tekeli, Ş. (1990). 1980’ler Türkiye’sinde Kadınlar. Şirin Tekeli (Der.) 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (s. 15-46). İstanbul: İletişim.
Tekeli, Ş. (2004). On Maddede Türkiye'de Kadın Hareketi. Türkiye ve Avrupa Birliği'nde Kadınlar: Ortak Bir Anlayışa Doğru Uluslararası Sempozyum. 20 Aralık 2019 tarihinde http://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=2740 adresinden erişildi.