Türk Hukuk Sisteminde Ölçülülük İlkesini Konu Edinen Başat Kurallar (Osmanlı’dan Günümüze Tarihsel Bir Değerlendirme)

Bu çalışma gerek yasama ve yürütme ve gerekse ulusal ve uluslararası yargı açısından büyük önem taşıyan yasal düzenlemelerin ve/veya bu düzenlemelere göre yapılan iş ve işlemlerin hukuka uygunluğu bağlamında belirleyici rolü olan ölçülülük ilkesini ele almaktadır. Ölçülülük ilkesinin geçmişten günümüze nasıl uygulandığını anlayabilmek için öncelikle bir literatür taraması yapılmış ve yapılan değerlendirmelere dayanak teşkil etmesi maksadıyla yüksek yargı organlarının karar arşivleri taranarak ilgili kararlar derinlemesine incelenmiştir. Böylece Türk hukuk sisteminin kökeninde var olan ya da sisteme dışarıdan ithal edilen ve ölçülülük ilkesine temel oluşturan belli başlı kurallar ortaya konulmuş ve bunların günlük yaşamdaki etkisi analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ölçülülük İlkesi, Türk Hukuk Sistemi, Osmanlı Dönemi, Mecelle, Anayasa, Anayasa Mahkemesi, Danıştay

The Main Rules Subjecting the “Proportionality” in Turkish Jurisprudence (An Historical Overview from the Ottoman Time to Present)

This study aims to conduct analysis on some important aspects of the principle of proportionality, which has essential importance for legislative and executive bodies as well as for national and international law. It also plays an essential role in determining compliance with the law of legal arrangements and/or practices based on these legal arrangements to take hold in the system that has been transferred from the Ottoman Empire to the present. In order to understand in depth how the principle of proportionality has been executed from past to present, the archives of higher judicial bodies have been analyzed sentence by sentence and the literature has been reviewed. Accordingly, certain regulations that form the basis of proportionality either by being existing in the roots of the Turkish law or by integration from outside are brought to the reader’s attention along with their effects on daily practice.

Keywords:

Proportionality, Turkish Jurisprudence, Ottoman Era, Ottoman Code of Civil Law, Constitution, Constitutional Court, State Council,

PDF

___

Akad, M. & A. Dinçkol (1998), 1982 Anayasası Madde Gerekçeleri ve Maddelerle İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları, İstanbul: Alkım Yayınevi.
Aliefendioğlu, Y. (2002), “2001 Anayasa Değişikliklerinin Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Getirdiği Yeni Boyut”, Anayasa Yargısı, 19(1), 141-176.
Atakan, A. (2006), “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması ve Sınırlamanın Sınırını Oluşturan Ölçütler”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Berki, A.H. (1978), Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye), İstanbul: Hikmet Yayınları.
Bilgen, P. (1996), İdare Hukuku Dersleri, İstanbul: Filiz Kitapevi. Doğru, O. & A. Nalbant (2013), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt: 2, T.C. Yargıtay Başkanlığı ve Avrupa Konseyi, Ankara.
Emiliou, N. (1996), The Principle of Proportionality in European Law: A Comparative Study, London: Kluwer Law International.
Erkut, C. (1996), Hukuka Uygunluk Bloku İdare Hukukunda Hukukun Genel Prensipleri Teorisi, İstanbul: Kavram Kitapevi.
Fendoğlu, H.T. (2002), 2001 “Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (Anayasa’nın 13. Maddesi)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 111149.
Gemalmaz, M.S. (1990), “Olağanüstü Rejimin Ulusalüstü Ölçütleri Bağlamında De Facto-e Jura Ayrımı”, içinde: Cahit Talas’a Armağan, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayını.
Gözler, K. (2009), Kısa Anayasa Hukuku, Ekin Kitapevi: Bursa.
Hakyemez, Y.Ş. (2001), “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Ölçülülük İlkesi”, içinde: Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, 2. Cilt - Özel Hukukun Diğer Dalları ve Kamu Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayın, 1287-1337.
İbn, H. (2009), Mukaddime (Cilt 2), (S. Uludağ, Dü.) İstanbul: Dergah Yayınları.
Kanadoğlu, O.K. (2000), Türk ve Alman Anayasa Yargısında Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması, İstanbul: Palme Yayıncılık.
Metin, Y. (2002), Ölçülülük İlkesi Karşılaştırmalı Bir Anayasa Hukuku İncelemesi, Ankara: Seçkin Yayınevi.
Oğurlu, Y. (2002), Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Ankara: Seçkin Yayınevi.
Onar, S.S. (1966), İdare Hukukunun Umumi Esasları Cilt I, İstanbul: İsmail Akgün Matbaa ve Kitapçılık Müesseseleri.
Özbudun, E. (2011), Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayıncılık.
Poto, M. (2007), “The Principle of Proportionality in Comparative Perspective”, German Law Journal, 8(9). 835-870.
Rumpf, C. (1993), “Ölçülülük İlkesi ve Anayasa Yargısındaki İşlevi ve Niteliği”, Anayasa Yargısı, 10(1), 25-48.
Sağlam, F. (1982), Temel Hakların Sınırlandırılması ve Özü, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Sağlam, F. (1988), “1982 Anayasası’nın Temel Hak ve Özgürlükler Bakımından Getirdiği Sorunlar”, içinde: Bahri Savcı’ya Armağan, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
Serozan, R. (1970), “Alman Federal Anayasa Mahkemesi Kararları”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 3(6), 243-253.
Singh, M.P. (2010), German Administrative Law in Common Law Perspective, Berlin; New York: Springer.
Steward, E.T. (1998), “The Proportionality Principle Post-Apartheid South Africa”, Temple Political & Civil Rights Law Review, 8(113), 113-139.
Tanör, B. (1990), Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, İstanbul: BDS Yayınları.
Uçar, O. & A.B. Yereli (2017), “Economic Regulation by Judiciary during the Ottoman Era: Samples from Istanbul Courts between 17 th and 18 th Centuries”, Int. J. of Economic Policy in Emerging Economies, 10(1), 109-115, DOI: 10.1504/IJEPEE.2017.083898.
Uçar, O. & A.B. Yereli (2019), “Hukuka Uygunluk Kriteri Olarak ‘Ölçülülük’ İlkesinin Yüksek Yargı Organlarının Vergi Suçlarına İlişkin Kararları Bağlamında Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, Ocak-Haziran, 176, 575-598.
Uygun, O. (1992), 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Genel Rejimi, İstanbul: Kazancı Kitap Ticaret A.Ş.
Vuraldoğan, K. (2007), 2001 Anayasa Değişikliği Işığında 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması, Ankara: Ankara Barosu Yayınları.
Xiuli, H. (2006), “Application of the Principle of Proportionality in ICSID Arbitration”, James Cook University Law Review, 13(1-2), 233-258.
Yereli, A.B. & A.M. Köktaş & A.G. Gölçek & B. Göde (2017), “Osmanlı Kadı Sicillerinde Faiz Uygulamaları: Örnek Kararlar Üzerinden Bir İnceleme”, 4. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt 1, Ömer Halisdemir Üniversitesi & Kazak Devlet Kızlar Pedagoji Üniversitesi & M. Akmulla Başkurt Devlet Pedagoji Üniversitesi & Bakü Avrasya Üniversitesi, 26-28 Nisan, Niğde, 33-42.
Yereli, A.B. & A.Y. Ata (2011), “Vergi Adaletine Ulaşma Yöntemleri Çerçevesinde Fayda İlkesinin Teorik Açıdan Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, Temmuz-Aralık, 161, 21-32.
Yereli, A.B. (2003), Ekonomik Özgürlükler ve Türkiye’de Devlet-Birey İlişkisi, Gazi Kitabevi, Ekim, Ankara.
Yereli, A.B. (2009), “Basic Principles of Having More Liberal Constitution in Turkey”, Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan-Türkiye MANAS Üniversitesi, 9(22), 225-237.
Yereli, A.B. (2011), “Hukuk ve İktisat Yaklaşımı Çerçevesinde Yeni Anayasa’nın Felsefi Temelleri”, Milli Anayasa Şûrası: Bürokratik Anayasadan Demokratik ve Adil Anayasaya, Tebliğler ve Teklifler, ESAM - Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 21-22 Ekim, Ankara, 187-194.
Yıldırım, M. (2001), Mecelle’nin Külli Kaideleri, İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları: İzmir.