TEK EBEVEYNLİ AİLELER: SOSYAL PSİKOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME

Sosyoekonomik, kültürel ve demografik değişim ve dönüşümlerin giderek hızlandığı günümüz dünyasında, toplumsal hayatın merkezi konumunda olan aile kurumu da bu değişimlerden etkilenmektedir. Uzun süren savaşlar, kitlesel göçler ve salgın hastalıklar sebebiyle tarihin birçok döneminde aile kurumu ebeveyn kaybını yoğun bir şekilde yaşamıştır. Günümüzde ise vefat, zorunlu ayrılık gibi durumlara ek olarak boşanma ve tercih gibi sebeplerle de tek ebeveynli ailelerin oluştuğu görülmektedir. Bu derlemede amaç tek ebeveynli ailelerin Türkiye’deki yapısal değişimini boylamsal olarak ortaya koymak, sorunlarını ve süreçte geliştirdikleri güçlü yönlerini irdelemek ve bu konuda farkındalık oluşturmaktır. Araştırmanın veri kaynağını Türkiye Aile Yapısı Araştırmaları (TAYA) 2006, 2011 ve 2016 ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), Evlenme ve Boşanma İstatistikleri ve Türkiye Aile Yapısı Araştırması verileri oluşturulmaktadır. Sonuç olarak araştırma kapsamında tek ebeveynli ailelerin yapısal değişimi boylamsal olarak ortaya konulmuş, sosyal yaşam, psikolojik durumları ve riskler incelenmiş olup muhtemel çözüm önerileri sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tek ebeveynli aile, tek ebeveyn, aile yapısı, eş kaybı, boşanma, ayrı yaşama

SINGLE PARENT FAMILIES: A SOCIAL PSYCHOLOGICAL ASSESSMENT

In today's world, where socio-economic, cultural and demographic changes and transformations are accelerating, the family institution, which is the center of social life, is also affected by these changes. Due to the long wars, mass migrations and epidemics, the family institution has experienced intense loss of parents in many periods of history. Today, in addition to situations such as death and forced separation, it is seen that single-parent families are formed due to reasons such as divorce and preference. The aim of this review is to reveal the structural change of single-parent families in Turkey longitudinally, to examine their problems and the strengths they have developed in the process and to raise awareness on this issue. The data source of the study is Turkey Family Structure Research (TAYA) 2006, 2011 and 2016 and Turkey Statistical Institute (TUİK) Address Based Population Registration System (ADNKS), Marriage and Divorce Statistics and Turkey Family Structure Research data. As a result, within the scope of the research, the structural change of single-parent families was revealed longitudinally, their social life and psychological status and risks were examined, and possible solutions were listed.

Keywords:

Single-parent family, Single-parent, Family structure, Spousal loss, Divorce, Living separately,

PDF

___

Adams, B. N. (1986). The family: A sociological interpretation. Harcourt Brace Jovanoich College Publishers.
Alman İstatistik Ofisi (2021). Ailede yaşam biçimlerine ve çocuk sayılarına göre aileler.
https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Haushalte-Familien/Tabellen/2-1-familien.html
Arpacı, F. ve Tokyürek, S. (2012). Boşanmış bireylerin yeniden evlilik konusundaki görüşlerinin incelenmesi. Akademik Bakış Dergisi, 31, 1-15.
Attepe, S. (2010). Anne baba kaybının çocuklar üzerindeki etkileri. Sosyal Politika Araştırmaları Dergisi, 23, 23-28.
Avrupa Konseyi (2021). Heath policy. report on psycho-social aspects of single-parent families. https://www.coe.int/t/dg3/health/Reportsingleparents_en.asp
Aydın, M. (2016). Sistematik Aile Sosyolojisi. Çizgi Kitabevi.
Aydıner-Boylu, A. ve Öztop, H. (2013). Tek ebeveynli aileler: sorunlar ve çözüm önerileri. Sosyo Ekonomi Dergisi, 19(2), 209.
Battal, A. (2008). Boşanma sebepleri bilimsel araştırma projesi uygulama sonuçları. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Berman, M. (2013). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor. (Ü. Altuğ, Çev.) İletişim Yayınları.
Birleşik Krallık Ulusal İstatistik Ofisi (2019). Number of lone parent families by sex, UK. www.ons.gov.uk
Browne, K. (2005). An introduction to sociology. Polity Press.
Bumpass, L. ve Sweet, J.A. (1989). National estimates of cohabitation. Demography, 26(4), 615-624. https://doi.org/10.2307/2061261
Canatan, K. ve Yıldırım, E. (Ed.). (2018). Aile sosyolojisi. Açılım Kitabevi.
Coşkun, İ. (1989). Modernleşme kuramı üzerine. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(1), 289-314.
Çam, E. ve İşbulan, O. (2012). A new addiction for teacher candidates: social networks. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 11(3), 14-19. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ989195.pdf
Çelenk, S. (2005). Televizyon, temsil, kültür: 90'lı yıllarda sosyo kültürel iklim ve televizyon içerikleri. Ütopya Yayınevi.
Çelik, C. (2010). Değişim sürecinde Türk aile yapısı ve din, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 25-35.
Çobanoğlu, A. (2020). Türk aile yapısında ve kültüründe yakın gelecekte önem kazanacağı öngörülen değişimler. Journal of Social Sciences and Humanities, 4(2), 68-80.
Dağ, İ. (2005). Televizyon programlarındaki şiddet içeriğinin, müstehcenliğin ve mahremiyet ihlallerinin izleyicilerin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Özel Çalışma Grubu Sonuç Raporu.
Delanty, G. (2007). Modernity. The blackwell encyclopedia of sociology. (G. Ritzer, Ed.) (s. 3068-3070). Blackwell Publishing.
Demir, S. ve Çelebi, Ş. (2017). Tek ebeveynli ailelerin sorunları: Nitel bir araştırma. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 111-128. doi: 10.17828/yalovasosbil.333891
Demirbilek, M. (2013). Tek ebeveynli olan ve olmayan ergenlerin atilganlik düzeyleri ile benlik saygilarinin incelenmesi (İstanbul ili Sancaktepe örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yeditepe Üniversitesi.
Demirel, B. (2021). Sosyal hizmet bakış açısıyla tek ebeveynli ailelerin gereksinimleri ve sosyal politika uygulama süreci üzerine bir değerlendirme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Dolto, F. (1998). Çocuk ve boşanma: sorunlar, öneriler ve çözüm yolları. (N. Yiğitler, Çev.). Kontiki Yayıncılık.
Duben, A. ve Behar, C. (1998). İstanbul haneleri evlilik, aile ve doğurganlık. İletişim Yayınları.
Engin, M. (2022). Türkiye’de aile yapısının dönüşümü: sorunlar ve beklentiler. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 113-136.
Ermisch, J.F. ve Francesconi, M. (2001). Family structure and children’s achievement. Journal of Population Economics, 14, 249–270.
Avrupa Cinsiyet Eşitliği Enstitüsü (2020). Poverty, Gender And Lone Parents in the EU. https://eige.europa.eu/publications/poverty-gender-and-lone-parents-eu#:~:text=Lone%20parents%20are%20especially%20vulnerable,parent%20families%20in%20the%20EU
Avrupa İstatistik Ofisi (2016). Families with children in the EU. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/EDN-20170531-1
Eyce, B. (2004). Tarihten günümüze Türk aile yapısı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(4), 223-244.
Feyzioğlu, S. ve Kuşcuoğlu, B. (2011). Tek ebeveynli aileler. Aile ve Toplum, 7(16), 97-110.
Franz, M. ve Lensche, H. (2003). Single parenting - left alone? Psychosocial impairment of single mothers and their children in a population sample. Zeitschrift für Psychosomatische Medizin und Psychotherapie, 49(2), 115–138. https://doi.org/10.13109/ zptm.2003.49.2.115
Gemicioğlu, S. (2022). Hanehalkı tipinin yoksulluk ve ekonomik zorluk çekme riski üzerindeki etkisi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 8(2) 2022, 121-142.
Genç, Ö. (2019). Tek ebeveynli ailelerin yaşadığı sorunların incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
Giddens, A. (2000). Sosyoloji. Kırmızı Yayınları.
Gladding, S.T. (2015). Aile terapisi: tarihi, kuram ve uygulamaları (5. Baskı). Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Yayınları.
Gordon, L. ve McLanahan, S. (1991). Single parenthood in 1900. Journal of Family History, 16, 97–116. https://doi.org/10.1177%2F036319909101600201
Greenhow, C. (2009). Tapping the wealth of social networks for professional development. Learning & Leading with Technology, 36(8), 10-11.
Güleç, V. (2018). Aile ilişkilerinin sosyal medyayla birlikte çöküşü. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 2(2), 105-120.
Güloğlu, M. F. (2019). Aileyi yeniden tanımlamak: değişimler ve süreklilikler. Toplumsal Değişim, 1, 47–78.
Gülür-Öztekin, G. (2021). Tek ebeveynli çocuklar ve ebeveynleri üzerinde çocuk-ebeveyn ilişki terapisi odaklı psikoeğitim programının etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
Güngör, A. (2020). Tek ebeveynli aileler: durum, risk ve öneriler (Uzmanlık tezi). Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Hancıoğlu, A. (1985a). Family types and household size in Turkey. Nüfusbilim Dergisi, 7, 61-76.
Hancıoğlu, A. (1985b). 1978’de Türkiye’de Aile Biçimleri ve Aile Büyüklüğü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
Hazar, M. (2011). Sosyal medya bağımlılığı: bir alan çalışması. İletişim, Kuram ve Araştırma Dergisi, 32, 151-175.
Heimer, A., Knittel, T. ve Steidle, H. (2009). Vereinbarkeit von familie und beruf für alleinerziehende [reconciling family and work for single parents]. Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend
İnancık, H. (2007). Atatürk ve demokratik Türkiye. Kırmızı Yayınları.
İskandinav Sağlık ve Sosyal İstatistikleri (2019). Families by country, family type, marital status and year. https://www.nordicstatistics.org/population/family-structure/
İspanya İstatistik Ofisi (2019). Continuous household survey. https://www.ine.es/en/prensa/ech_2019_en.pdf
Karaca, M. (2007). Aileyi tehdit eden yeni bir tehlike: sanal ilişkiler. Humanities Sciences, 2(3), 131-143.
Karagöz, L. (2015). Türkiye’de aile politikalarında bütünlük ihtiyacı. İlmi Etüdler Derneği Politika Notu.
Kelly, J. B. ve Emery, R. E. (2003). Children's adjustment following divorce: risk and resilience perspectives. Family Relations: An Interdisciplinary Journal of Applied Family Studies, 52(4), 352–362. https://psycnet.apa.org/doi/10.1111/j.1741-3729.2003.00352.x
Kır, İ. (2011). Toplumsal bir kurum olarak ailenin işlevleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (36), 381-404.
Koç, İ. (1999). Changing family patterns and living arrangements in Turkey (1978-1993), European Population Conference (European Populations: Unity and Diversity), 30 Ağustos-3 Eylül, The Hague.
Kongar, E. (1979). Toplumsal değişme kuramları ve Türkiye gerçeği. Bilgi Yayınevi.
Lamb, M. E., Sternberg, K. J. ve Thompson, R.A. (1997). The effects of divorce and custody arrangements on children’s behavior, development, and adjustment. Family and Concclcatcon Courts Review, 35(4), 393-404. https://doi.org/10.1111/j.174-1617.1997.tb00482.x
Maldonado, L. C. ve Nieuwenhuis, R. (2015). Family policies and single parent poverty in 18 OECD countries, 1978–2008. Community, Work & Family, 18(4), 395-415. doi: 10.1080/13668803.2015.1080661
Maldonando, L. C. (2018). Doing better for single-parent families, the US compared to 45 countries. The Stone Center on SocioEconomic Inequality at the Graduate Center, City University of New York.
Nazlı, S. (2020). Aile psikolojik danışması süreci. Anı Yayınevi.
Nedim, Ö. (2019). Modern-seküler süreçte ailenin çözülmesi. Kilis Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(11), 795-835.
Nirun, N. (1994). Sistematik sosyoloji yönünden aile ve kültür. Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
O’Rorke, K. (2006). Social learning theory and mass communication, ABEA Journal, 25, 72-74.
OECD (2020). Social policy division. Directorate of Employment, Labour And Social Affairs, Children in Families, Family Database. http://www.oecd.org/els/family/database.htm
Ortaylı, İ. (2008). Tarih dersleri-modernleşme, NTV. [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=RnxYQSGf9Q0
Öztürk, S. (2012). Tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları ekonomik güçlüklerin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Özuğurlu, K. (1996), Evlilik raporu (3. Basım). Altın Kitaplar Yayınevi.
Postman, N. (2004). Televizyon: öldüren eğlence, gösteri çağında kamusal söylem. Ayrıntı yayınları.
Sands, A., Thompson, E.J. ve Gaysina, D. (2017). Long-term influences of parental divorce on offspring affective disorders: a systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 218, 105-114. DOI: 10.1016/j.jad.2017.04.015
Sayar, K. ve Bağlan, F. (2010). Koruyucu psikoloji: çocuk eğitiminde duygusal rehberlik. Timaş Yayınları.
Shaffer, R. D. (2009). Social and personality development. (6. Baskı). WadsWorth.
Soydan, E. ve Alparslan, N. (2014). Medyanın doğal afetlerdeki işlevi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 53-64.
Şanal-Güngör, B. (2020). Tek ebeveynle ve iki ebeveynle yaşayan ergenlerin öznel iyi oluşuna göre okulda öznel iyi oluş ve arkadaşa bağlanma düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2015). Türkiye aile yapısı araştırması: tespitler, öneriler. Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 07. ISBN: 978-605-4628-55-1.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2015). Türkiye boşanma nedenleri araştırması. Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 23. ISBN: 978-605-4628-80-3.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2018). Türkiye aile yapısı araştırması. Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 66. ISBN: 978-605-7888-04-4.
T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2018). Türkiye aile yapısı araştırması ileri istatistik analizi. Araştırma ve Politika Serisi 65. ISBN: 978-605-7888-01-3.
T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2011). Tek ebeveynli aileler. T.C. Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın No: 148. ISBN: 978-975-19-5004-8.
Tarhan, N. (2014). Son sığınak aile (21. Baskı). Nesil Yayınları.
Tatlıoğlu, K. ve Demirel, N. (2016). Sosyal bir gerçeklik olarak boşanma olgusu: sosyal psikolojik bir değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(11), 59-73.
Timur, S. (1972). Türkiye’de aile yapısı. Hacettepe Üniversitesi Yayını.
Turğut, F. (2017). Tarihsel süreçte aile kurumunun dönüşümü ve geleceğine yönelik çıkarımlar. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 1(1) , 93-117.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2016). Aile bütünlüğünü olumsuz etkileyen unsurlar ile boşanma olaylarının araştırılması ve aile kurumunun güçlendirilmesi için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/3122?locale-attribute=en
Türkiye İstatistik Kurumu (2022). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, 2022 (Sayı: 45587). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2022-45587
Türkiye İstatistik Kurumu (2022a). İstatistiklerle aile, 2021 (Sayı: 45632). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2021-45632
Türkiye İstatistik Kurumu (2022b). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2021 (Sayı: 45500).https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Genclik-2021-45634#:~:text=T%C3%BCrkiye%20n%C3%BCfusunun%20%15%2C3',15%2C3'%C3%BCn%C3%BC%20olu%C5%9Fturdu
Türkiye İstatistik Kurumu (2022c). Çocuk İstatistikleri, 2021 (Sayı: 45633). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2021-45633
Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2022 (Sayı: 49437). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=49437&dil=1
Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2014-2022. Ölçüm: Hanehalkı. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr
Uçar, C. (2012). Sosyal Paylaşım Ağlarının Önemi ve İnsan Üzerindeki Etkileri. http://cucar.blogspot.com/2012/11/sosyal-paylasm-aglarnn-onemive-insan_7.html
Uslu, Z. K. (2007). Yeni iletişim araçları ve toplumsal etkileri. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 10-1.
Uysal, V. (2006). Türkiye’de dindarlik ve kadın. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
Ünal, V. (2013). Geleneksel geniş aileden çekirdek aileye geçiş sürecinde boşanma sorunu ve din. Journal of International Social Research, 6(26).
Vardarlıer, P. ve Zafer, C. (2019). Medya ve toplum. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22(2), 355-361.
Wang, J. L. (2004). The difference between single and married mothers in the 12-month prevalence of major depressive syndrome, associated factors and mental health service utilization. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39(1), 26–32. https://doi.org/10. 1007/s00127-004-0699-7
Wiik, K. (2009). You’d better wait!-Socioeconomic background and timing of first marriage versus first cohabitation. European Sociological Review, 25(2), 139-103.
World Family Map (2017). Mapping family change and child well-being outcomes. Social Trends Institute.
Yavuz, S. ve Güllüpınar, F. (2019). Türkiye’de çocuğun ekonomik değerini etkileyen faktörler: 2016 aile yapısı araştırması analizi üzerinden sosyolojik bir değerlendirme. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(2), 379-409.
Yıldırım, E. (2018). Toplumsal Değişme Sürecinde Aile, Aile sosyolojisi (7. Baskı) içinde, Ed: K. Canatan ve E. Yıldırım. Açılım Kitap.
Yıldız, Y. (2017). Tek ebeveynli çocukların yaşam deneyimleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Yörükoğlu, A. (2003). Çocuk ruh sağlığı. (26. Baskı). Özgür Yayınları.
Yüceşahin, M. (2011). Küresel bir süreç olarak demografik dönüşüm: mekânsal bir değerlendirme. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 11-27.