İKİNCİ MEŞRUTİYET YILLARINDA SELANİK TRAMVAYI

Osmanlı Devleti şehirlerinde, Tanzimat devrindeki merkezi bürokrasinin gerçekleştirdiği Batılı reform hareketinin bir sonucu olarak, önemli değişiklikler yaşanmıştır. Bu bağlamda gerçekleştirilen şehircilik faaliyetleri sonucu Osmanlı şehirlerine giren bir unsur da tramvay olmuştur. Selanik şehrinde ulaşım için ilk defa 1889 yılında tramvay hattı döşenmeye ve 1893’de de ilk atlı tramvaylar işlemeye başlamıştır. Bu çalışmada II. Meşrutiyet’in ilan edilmesi ile birlikte benimsenen yeni ilkeler çerçevesinde Selanik tramvaylarına yönelik devletin politikaları Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ve dönemin basını çerçevesinde incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Analiz sonucunda İkinci Meşrutiyet yıllarında Selanik tramvayları konusunda bir takım gelişmelerin yaşandığı tespit edilmiştir. Bu süreçte tramvaylar elektrikle işletilmeye başlanmış, mevcut vagon ve bekleme salonlarına yenileri eklenmiş ve yetersiz görülen tramvay hatlarının arttırılmasına gidilerek şehir içi ulaşım geliştirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Selanik, Tramvay, Ulaşım, Şehircilik

THESSALONIKI TRAMWAY DURING THE SECOND CONSTITUTIONAL PERIOD

There had been major changes in Ottoman cities as a result of Western reform movements of central bureaucracy during the Tanzimat Period. One of the results of urbanism activities that took place in Ottoman cities was tramway. Tramway rail began to be constructed in 1889 for the first time, and the first horse car started to operate in 1893 in Thessaloniki. Within the frame of principles adopted with the Second Constitutional Period, state policies on Thessaloniki tramway were tried to be investigated by analyzing the Ottoman archives of the prime ministry and the press of the period in this study. As a result of the analysis, it was determined that there had been some improvements in Thessaloniki tramways during the Second Constitutional Period. At this point, the tramways were started to run by electricity, the number of current wagons, waiting rooms and tramway routes was increased; in this way, the urban transportation was tried to be improved.

Keywords:

Thessaloniki, tramway, transportation, urbanism,

PDF

___

BOA, BEO., 4007/300519.
BOA, DH. MKT., 2904/41.
BOA, DH. MUİ., 15-1/40.
BOA, İ.MMS., 147/7.
BOA, MV., 226/118.
BOA, ŞD. HU., 1233/23.
BOA., Y.HUS., 522/184.
BOA, Y.A. HUS., 523/72.
Selanik Vilayeti Salnamesi, 20.defa, 1325.
İttihat ve Terakki
Rumeli
Tasvir-i Efkâr
Zaman
Alkan, M.Ö. (2003), İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Selanik’ten İstanbul’a Terakki Vakfı ve Terakki Okulları 1877-2000, Terakki Vakfı, İstanbul.
Anastassiadou, M. (2010), Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri Selanik (1830-1912), çev. Işık Ergüden, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İkinci Basım, İstanbul.
Arslan, S. (1990), Salnamelere Göre Selanik, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Baer, M. D. (2011), Selanikli Dönmeler-Yahudilikten Dönenler, Müslüman Devrimciler ve Seküler Türkler-, çev. Sevinç Kayır, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul.
Balcı, M. (2010), Selanik Düştü-Selanik’in Kaybediliş Öyküsü ve Hasan Tahsin Paşa’nın Savunması-, Kesit Yayınları, İstanbul.
Bayram, S. (2009), Osmanlı Döneminde Selanik Limanı: 1869-1912, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Emrence, C. (2001), “İstanbul Tramvayında Sınıf ve Kimlik (1871-1922)”, Toplumsal Tarih, Sayı: 93, Eylül 2001, s.6-13.
Eryılmaz, B. (1995), “Yerel Yönetim Sendromu”, Yeni Türkiye, Yıl:1, Sayı:4, Mayıs- Haziran 1995, s.340-346.
Georgeon, F. (1999), “Müslüman ve Dönme Selanik”, Selanik 1850-1918 “Yahudilerin Kenti” ve Balkanlar’ın Uyanışı, hzl. Gilles Veinstein, çev. Cüneyt Akalın, İletişim Yayıncılık, İstanbul, s.113-127.
Gülersoy, Ç. (1989), Tramvay İstanbul’da, İstanbul Kitaplığı Yayınları, İstanbul.
Gounaris, B.C. (1994), “Selanik”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri (1800-1914), ed. Çağlar Keyder, Y. Eyüp Özveren, Donald Quataert, çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s.103-120.
Heper, M. (1974), Bürokratik Yönetim Geleneği, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
İpek, N. (2011), Selanik ve İstanbul’da Yahudi Bankerler, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
Kayserilioğlu, R. S. (1998), Dersaadet’ten İstanbul’a Tramvay, I. Cilt, İETT Yayınları, İstanbul.
Kos, K. (1995), İstanbul Şehir Tarihi ve Mimarisi, çev. Naciye Güngörmüş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kuban, D. (2004), İstanbul Bir Kent Tarihi, çev. Zeynep Rona, 3.Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Mantran, R. (2001), İstanbul Tarihi, çev. Teoman Tunçdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul.
Mazower, M. (2007), Selanik: Hayaletler Şehri-Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler (1430-1950)-, çev. Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Moutsopoulos, N.C. (1999), “İki Yüzyıl Arasında Kalan Bir Kent”, Selanik 1850-1918 “Yahudilerin Kenti” ve Balkanlar’ın Uyanışı, hzl. Gilles Veinstein, çev. Cüneyt Akalın, İletişim Yayıncılık, İstanbul, s.24-41.
Ortaylı, İ. (1995), “Devraldığımız Miras”, Yeni Türkiye, S.4, Mayıs-Haziran 1995.
Özdemir, B. (1999), “Osmanlı Çoğulculuğu: Selanik’in 1840’lı Yıllarda Müslüman, Ortodoks ve Musevi Cemaatleri”, Osmanlı, c.4, ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.262-269.
Özdemir, B. (2003), Ottoman Reforms and Social Life: Reflections From Salonica 1830-1850, The Isis Press, İstanbul.
Özdemir, B. (2008), “Selanik: 19. Yüzyılda Osmanlı Kenti ve Yerel Yönetim Geleneğinin Değişimi”, Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, ed. Erol Özvar-Arif Bilgin, Türk Dünyası Belediyeler Birliği, İstanbul, s.321-336.
Öztürk, A. İ. (2003), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul Mahalli Kamu Hizmeti İmtiyazları, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Selanik ve İzmir Elektrik Osmanlı Anonim Şirketi Mukavelename ve Şartname Dâhili Nizamnamesi, 1322, Dersaadet.
Toprak, Z. (1982), Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara.
Seyfettin, Ü.(Ed.) (2006), Yadigâr-ı Selanik Kartpostallarda Evvel Zaman, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Yerasimos, S. (1999), “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, 2. Baskı, ed. Paul Dumont, François Georgeon, çev. Ali Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s.1-18.
Yerolympos, A. (2000), “XIX. Yüzyıl Sonunda Selanik’te Kentlilik Bilinci ve Belediyeye İlgi”, Osmanlı İmparatorluğunda Yaşamak-Toplumsallık Biçimleri ve Cemaatlerarası İlişkiler (18.-20.yüzyıllar)-, der. François Georgeon-Paul Dumont, çev. Maide Selen, İletişim Yayınları, İstanbul, s.147-174.
Yerolympos, A. (1999), “Tanzimat Döneminde Kuzey Yunanistan’da Şehircilik ve Modernleşme”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, 2. Baskı, ed. Paul Dumont, François Georgeon, çev. Ali Berktay, TVYY, İstanbul, s.31-59.
Yerolympos, A. ; Colonas, V. (1999), “Kozmopolit Bir Kentleşme”, Selanik 1850-1918 “Yahudilerin Kenti” ve Balkanlar’ın Uyanışı, hzl. Gilles Veinstein, çev. Cüneyt Akalın, İletişim Yayıncılık, İstanbul, s.167-185.