ESKİ OĞUZ TÜRKÇESİ DÖNEMİNE AİT EBU’L-LEYS ES SEMERKANDÎ KUR’AN TEFSİRİ’NİN (ZONGULDAK NÜSHASI) SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE NOTLAR

Bu makalede, Eski Oğuz Türkçesi dönemine ait Ebul’l-Leys es-Semerkandî Tefsiri’nin (Zonguldak Nüshası) söz varlığından abuḫlu, aḫ çuḳ, alçaġır-, avlaġu, çoçlıḳ, degür degür-, delgü, dipşür-, dünek, ġāfille-, gezengebín, güçeklen-, işek, ivet, ḳulmaş, ṣapraş, sere geçük, serk-, sert-, tovra, uluca, ululacaḳ, üşil-, yalanca, yarçu, yilrük sözcükleri üzerinde durulacaktır. Bahsi geçen sözcüklerle ilgili geniş bir etimolojik tahlil yapılmayıp bazı dikkat çekici hususlar notlar hâlinde değerlendirilecektir. Tarama Sözlüğü ve Derleme Sözlüğü’nün temel kaynaklar olarak kullanıldığı incelemede, tarihî lehçelerde tespit edilemeyen metne özgü sözcükler; ağız özelliği olarak değerlendirilen sözcükler ve Tarama Sözlüğü’ne katkı olarak düşünülen sözcükler, Türk dilinin söz varlığı bakımından önemli unsurlar olarak kaydedilecektir. Ayrıca eserin Nuruosmaniye nüshası üzerine yapılan yüksek lisans tezlerindeki okunamayan veya hatalı okunan sözcüklerin metinler üzerinden karşılaştırılaştırılması yapılarak doğru okunuşları verilecektir. Böylece bir ölçüde nüshalar arası farklar da ortaya çıkacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Oğuz Türkçesi, Kur’an, Tefsir, Söz Varlığı

NOTES ON THE VOCABULARY OF THE EBU'L-LEYS ES SEMERKANDÎ QUR'AN COMMENTARY (ZONGULDAK VERSION) OF THE OLD OGHUZ TURKISH PERIOD

In this article, the words such as abuḫlu, aḫ çuḳ, alçaġır-, avlaġu, çoçlıḳ, degür degür-, delgü, dipşür-, dünek, ġāfille-, gezengebín, güçeklen-, işek, ivet, ḳulmaş, ṣapraş, sere geçük, serk-, sert-, tovra, uluca, ululacaḳ, üşil-, yalanca, yarçu, yilrük of the vocabulary of the Ebul'l-Leys es-Semerkandî commentary (Zonguldak Version) belonging to the Old Oghuz Turkish period will be analyzed. There will not be an extensive etymological analysis of the aforementioned words, but some striking points will be evaluated in notes. In the examination where Scanning and Compilation dictionaries are used as basic resources, the text-specific words that cannot be detected in historical texts, words considered as dialects and words considered as a contribution to the Scanning dictionary will be recorded as important elements in terms of the vocabulary of Turkish language. In addition, the unreadable or incorrectly read sections in the master's theses written on the Nuruosmaniye version of the work will be compared over the texts and the right forms of readings will be provided. Thus, there will be revealed the differences between copies.

Keywords:

Old Oghuz Turkish, Qur, Commentary, Vocabulary,

PDF

___

Arat, R. R. (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, (Hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Ay, Y. (2007), Ahmed-i Dâ’î Tercüme-i Tefsir-i Ebü’l-Leys-i Semerkendî (143/50a/103b), Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Banguoğlu, T. (2007), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Clauson, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
Derleme Sözlüğü I-VI (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dişçi, Ö. (2015), Tercüme-i Tefsir-i Ebu’l-Leys es-Semerkandî Rahmân, Vakıâ, Hadîd, Mücâdile ve Haşr Sureleri (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015), Kaşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ertik, M. (2007), Tercüme-i Tefsir-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, (143/103b-155b), Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
İnan, A. (1991), “Kur’ân’ın Eski Türkçe ve Oğuz-Osmanlıca Çevirileri Üzerine Notlar” Makaleler ve İncelemeler II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara: s. 150. Kaçalin, M. S. (1997), “-lağu -legü Eki Üzerine”, Türkiyat Mecmuası, 20/20: 71-74.
Kulaç, Y. (2020), Eski Oğuz Türkçesi Dönemine Ait Ebu’l-Leys es Semerkandî Kur’an Tefsiri (Zonguldak Nüshası) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun: Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiüsü.
Önler, Z. (1990), Hacı Paşa, Müntahab-ı Şifa I- Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. —— “Yağdığına İnanılan Bir Kudret Helvası: Gezo”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/2: 205-207.
Özkan, M. (2010), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yapılmış Kur’an Tercümeleri”, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul: s. 517-558.
Tarama Sözlüğü I-VIII (2009), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tietze, A. (2016), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Ünlü, S. (2012), Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi.
Vursun, P. (2008), Tercüme-i Tefsir-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, (142/188b-195b) ile (143/01a-50a), Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.