Osmanlı Üretim Tarzı Tartışmaları
Bu makalenin konusu, Osmanlı’nın klasik döneminde geçerli olan ekonomik sistemin temel niteliklerini tespit etmeye yönelik öne sürülen görüşleri ortaya koymaktır. Bu açıklamaları kabaca iki sınıfa ayırmak mümkündür. Bunların birincisini Batı merkezci kavram ve teoriler oluştururken diğerini de kendi toplumunun veya tarihinin empirik verilerini öncelikli olarak dikkate alan ve buradan hareketle bir açıklama geliştirmeye çalışan yaklaşımlardır. Marx’ın Grundrisse adlı eserinin yayınlanıp pek çok dile çevrilmesi üzerine Avrupa’da başlayan üretim tarzı tartışmaları, 1960’lardan itibaren Türkiye’de de sürdürülmüş, ancak bu çalışmalar, özellikle 1990’lardan sonra önemli ölçüde gündemden düşmüştür. Konunun gündemden düşmesinde Doğu Bloku’nun çözülüp Marksizmin popülaritesini kaybetmesinin yanı sıra Osmanlı’ya ilişkin empirik verilerin, feodalizm ve ATÜT tezlerini desteklememesi de rol oynamıştır. Zaten bu gerekçelerle olsa gerek Huricihan İslamoğlu ATÜT tezinden, yakın zamanlarda da Halil Berktay feodalizm iddiasından vazgeçtiğini açıklamıştır. Ancak her şeye rağmen konuyla ilgili araştırmaların devam etmesinin nedeni, feodalizm veya ATÜT olmadığı büyük ölçüde anlaşılmasına rağmen Osmanlı’nın nasıl tanımlanabileceğine veya hangi kavram ve teorilerle anlaşılıp açıklanabileceğine yönelik genel kabul gören bir önerinin ortaya çıkmamasıdır. Osmanlı hakkındaki feodalizm, ATÜT, patrimonyalizm gibi kavramlaştırmalar, Batılı yazarlar tarafından yapılmıştır ve bir şekilde Batı merkezcilikle maluldür. Dolayısıyla Osmanlı, anlaşılmak ve açıklanmak için hâlâ kendi kavram ve teorilerini beklemektedir.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı, Üretim Tarzı, Feodalizm, ATÜT, Patrimonyalizm
Discussions on the Ottoman Mode of Production
This article aims to reveal the theories that discuss the characteristics of the Ottoman economic system in the classical age. These theories can be analyzed in two categories. The first category is Western-centric concepts and theories. The theories under the second category primarily take the empirical data of their own society or history into account and try to develop an explanation based on this. After the publication of Marx’s book Grundrisse and its translation into many languages, debates on the mode of production began in Europe. These discussions were continued also in Turkey since the 1960s but has lost ground significantly from the agenda after 1990. The disintegration of the Eastern Bloc and the loss of popularity of Marxism as well as the fact that empirical data on the Ottoman Empire did not support the feudalism and AMP theses played a role in dropping the issue from the agenda. For these reasons, probably, Huricihan Islamoglu stated that AMP gave up his thesis and recently Halil Berktay gave up his feudalism claim. However, despite everything, research on the subject continues. Because although it has been understood to a great extent that the Ottoman Empire was not feudal or AMP, a generally accepted proposal on how to define it or with which concepts and theories it can be understood and explained has not yet emerged. Conceptualizations about the Ottoman Empire such as feudalism, AMP, and patrimonialism were made by Western scholars and somehow suffered from Western centrism. Therefore, the Ottoman still awaits his own concepts and theories in order to be understood and explained.
Keywords:
The Ottomans, Mode of Production, Feudalism, AMP, Patrimonialism,
___
- Amin, S. (2007). Avrupamerkezcilik (Çev. Mehmet Sert). İstanbul: Chiviyazıları.
- Appleby, J. (2012). Amansız Devrim (Çev. A.C. Akkoyunlu). İstanbul: Alfa Yayınları.
- Aren, S. (1990). Ekonomi El Kitabı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Aristoteles. (1975). Politika (Çev. M. Tuncay). İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Avcılar, S. B. (2002). Asya Tipi Üretim Tarzına Veda. Bilig, S. 22: 1-28.
- Avcıoğlu, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni (1. cilt). İstanbul: Tekin Yayınevi.
- Barkan, Ö. L. (1986). Türk Hukuk Tarihine Giriş (VIII). BTTD, S. 22: 25-30.
- Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
- Berkes, N. (1975). Türkiye İktisat Tarihi (2. Cilt). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Berktay, H. (1989). Kabileden Feodalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Berktay, H. (2020, 18 Temmuz). “Balinalar, yunuslar, fiyefe dayalı devletler”. Erişim tarihi: 12 Mart 2021, https://serbestiyet.com/yazarlar/13-balinalar-yunuslar-fiyefe-dayalidevletler- 37522/
- Boran, B. (1962). Metod Açısından Feodalite ve Mülkiyet II. Yön, S. 51: 512-515.
- Bozdağ, İ. (1980). Kemal Tahir’in Sohbetleri. Ankara: Bilgi Yayınları.
- Divitçioğlu, S. (2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları.
- Erdost, M. İ. (1989). Osmanlı İmparatorluğu’nda Mülkiyet İlişkileri. Ankara: Orun Matbaası.
- Heaton, H. (1985). Avrupa İktisat Tarihi (1. cilt). Ankara: Teori Yayınları.
- Heper, M. (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
- Hilav, S. (18 Şubat 1966). Asya-Tipi Üretim Nedir?. Yön. S. 151: 14.
- İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1. cilt) (Çev. H. Berktay). İstanbul: Eren Yayıncılık.
- İnalcık, H. (2016). Osmanlı Tarihinde İslâmiyet ve Devlet. İstanbul: T. İş Bankası Yayınları.
- İslamoğlu, H. (2010). Devlet ve Köylü. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kılıçbay, M. A. (1985). Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı Üretim Tarzı. Ankara: Teori Yayınları.
- Kıray, M. B. (2006). Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme. İstanbul: Bağlam Yayıncılık,.
- Köprülü, M. F. (1981). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Küçükkalay, A.M. (2014). Dünya İktisat Tarihi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
- Mardin, Ş. (2012). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mardin, Ş. (2011). Türkiye, İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marx, K. (1976). Kapitalist Üretim Öncesi Biçimler (Formen) (Çev. Z. Dicleli). İstanbul: May Yayınları.
- Marx, K. (2016). Seçme Yazışmalar (1. Cilt), Ankara: Eriş Yayınları.
- Pamuk, Ş. (2007). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Said, E. W. (2013). Şarkiyatçılık (Çev. B. Ülner). İstanbul: Metis Yayıncılık.
- Sencer, M. (1999). Osmanlı Toplum Yapısı. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
- Sezer, B. (1988). Türk Sosyolojisinin Ana Sorunları. İstanbul: Sümer Kitabevi Yayınları.
- Sunar, L. (2012). Marx ve Weber’de Doğu Toplumları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Sweezy, P. M. (1963). A Critique, The Transition from Feudalism to Capitalism. New York: Science and Society.
- Tabakoğlu, A. (2016). İslam İktisadına Giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tabakoğlu, A. (2017). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tahir, K. (2005). Devlet Ana. İstanbul: İthaki Yayınları.
- Tökin, İ. H. (1990). Türkiye Köy İktisadiyatı. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Turner, B. S. (1984). Marx ve Oryantalizmin Sonu (Çev. H. Ç. Keskinok). İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Weber, M. (2018). Ekonomi ve Toplum (1. Cilt) (Çev. L. Boyacı). İstanbul: Yarın Yayıncılık.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: İstanbul Medeniyet Üniversitesi