Ortaçağ İslâm Dünyasında Süryani Tarih Yazıcılığı

Süryani tarih yazıcılığı, İslâm öncesi dönemde başlamış ve ilk eserlerini ortaya koymuştur. İslâm’ın doğuşu ve yayılışından sonra da bir gelenek halinde gelişmeye devam etmiştir. Müslüman devletlerin bir tebaası olarak Süryani yazarlar eserlerinde kendi dönemlerinin gelişmelerine değinmişlerdir. Bu bakımdan söz konusu kaynaklar İslâm tarihçiliğinin önemli kaynakları arasında değerlendirilmelidir. Bu makalenin amacı; Süryani tarih kaynaklarının İslâm tarihi araştırmaları açsından değerine dikkat çekmek ve günümüze ulaşmış olanları, İslâm tarihine dair kısa içerikleri ve yayın bilgileriyle beraber tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Süryaniler, Süryani tarih yazıcılığı, İslâm tarihi, Süryani kronikleri

PDF

___

“Mektab Zabne d-‘al Şarbe ‘Olmonoyo w-‘İdtonoyo ‘damo la-Şnat 1234 la-Mşiho ܡܟܬܒ ܙܒ̈ܢܐ ܕܥܠ ܫܪܒ̈ܐ ܥܠܡ̈ܢܝܐ ܘܥܕ̈ܬܢܝܐ ܥܕܡܐ ܠܫܢܬ .ܐܪܠܕ. ܠܡܫܝܚܐ [Mesih’in 1234. yılına kadar gelen dünyevî ve dinî olaylar hakkında tarih]”. I, editör: J. B. Chabot, CSCO 81 (Scriptores Syri 36) içinde, 25-341. 1920; II, editör: J. B. Chabot, CSCO 82 (Scriptores Syri 37) içinde, 1-350. 1916.
“Mektab Zabne da-‘damo la-Şnat 813 la-Mşiho ܡܟܬܒ ܙܒ̈ܢܐ ܕܥܕܡܐ ܠܫܢܬ .ܬܬܝܓ. ܠܡܫܝܚܐ [Mesih’in 813. yılına kadar tarih]”. Chronica Minora III içinde, 243-260. Leipzig, Otto Harrassowitz, 1905.
“Mektab Zabne d-Metul Sebwoto Mşahlpoto ‘damo la-Şnat 724 la-Mşiho ܡܟܬܒ ܙܒ̈ܢܐ ܕܡܛܠ ܨܒܘ̈ܬܐ ܡܫ̈ܚܠܦܬܐ ܥܕܡܐ ܠܫܢܬ .ܬܫܟܕ. ܠܡܫܝܚܐ [Mesih’in 724. yılına kadar gelen çeşitli olaylar hakkında tarih]”. Editör: E. W. Brooks, Chronica Minora II içinde, 77-155. Leipzig: Otto Harrassowitz, 1904.
“Mektab Zabne d-Sim l-Noş da-Şmeh lo Etrşem: da-‘damo la-Şnat 846 la-Mşiho ܡܟܬܒ ܙܒ̈ܢܐ ܕܣܝܡ ܠܐܢܫ ܕܫܡܗ ܠܐ ܐܬܪܫܡ ܕܥܕܡܐ ܠܫܢܬ .ܬܬܡܘ. ܠܡܫܝܚܐ [İsmi kayıtlı olmayan biri tarafından yazılmış, Mesih’in 846. yılına kadar gelen tarih]”. Chronica Minora II içinde 157-238. Leipzig: Otto Harrassowitz, 1904.
“Mektab Zabne d-Sim l-Noş d-men Bayt-Maron ܡܟܬܒ ܙܒ̈ܢܐ ܕܣܝܡ ܠܐܢܫ ܕܡܢ ܒܝܬ ܡܪܘܢ [Mârûnîlerden biri tarafından yazılan tarih]”. Editör: E. W. Brooks, Chronica Minora II içinde, 43-75. Leipzig, Otto Harrassowitz, 1904.
“Şarbe Medem men Qlisiastiqe Honaw deyn Taş‘iyātā ‘İdtānāyātā wa-d-Qosmostiqe Honaw deyn Taş‘iyātā ‘Ālmānāytā d-men Mawteh d-Hormizd bar Kusraw wa-‘damā l-Şulām Malkuthun d-Pārsāye ܫܪ̈ܒܐ ܡܕܡ ܡܢ ܩܠܣ̈ܣܛܝܩܐ ܗܢܘ ܕܝܢ ܬܫܥܝ̈ܬܐ ܥܕܬܢܝ̈ܬܐ ܘܕܩܘܣܡܘ̈ܣܛܝܩܐ ܗܢܘ ܕܝܢ ܬܫܥܝ̈ܬܐ ܥܠܡܢܝ̈ܬܐ ܕܡܢ ܡܘܬܗ ܕܗܘܪܡܝܙܕ ܒܪ ܟܘܣܪܘ: ܘܥܕܡܐ ܠܫܘܠܡ ܡܠܟܘܬܗܘܢ ܕܦܪ̈ܣܝܐ [Kiliselerin haberleri olan dinî tarihin ve dünyevi haberler olan evrensel tarihin anlatımı: Hüsrev oğlu Hürmüz’ün ölümünden Perslerin krallığının sonuna kadar]”. Editör: I. Guidi, Chronica Minora I içinde, 15-39. Leipzig, Otto Harrassowitz, 1903.
“Şarbo d-Abāhātā da-Nsab ‘Umre b-Malkuto d-Pārsāye wa-d-Tayāye ܫܪܒܐ ܕܐܒܗ̈ܬܐ ܕܢܣܒܘ ܥܘܡܪ̈ܐ ܒܡܠܟܘܬܐ ܕܦܪ̈ܣܝܐ ܘܕܛܝ̈ܝܐ [Perslerin ve Arapların krallıklarında manastırlar kuran babaların hikâyesi]”. Editör: J. B. Chabot, Liber Superiorum içinde, 437-517. Paris 1901.
“Şudo‘o d-Aykano İtayhun Dore w-Şarboto wa-Şnayo d-men Odom ‘damo l-Yawmono ܫܘܘܕܥܐ ܕܐܝܟܢܐ ܐܝܬܝܗܘܢ ܕܪ̈ܐ ܘܫܪ̈ܒܬܐ ܘܫ̈ܢܝܐ ܕܡܢ ܐܕܡ ܥܕܡܐ ܠܝܘܡܢܐ [Adem’den günümüze kadar dönemler, olaylar ve yılların nasıl olduğunun anlatımı]”. Editör: E. W. Brooks, Chronica Minora III içinde, 337-349. Leipzig: Otto Harrassowitz, 1905.
“Taş‘iyoto Mşahlpoto ܬܫܥܝ̈ܬܐ ܡܫ̈ܚܠܦܬܐ [Çeşitli Haberler]”. Editör: E. W. Brooks, Chronica Minora III içinde, 331-336. Leipzig: Otto Harrassowitz, 1905.
“Taş’ito d-‘al Kboşoh d-Suryo d-men Tayoye ܬܫܥܝܬܐ ܕܥܠ ܟܒܫܗ̇ ܕܣܘܪܝܐ ܕܡܢ ܛܝ̈ܝܐ [Suriye’nin Araplar tarafından alınması hakkında haber]”. Editör: E. W. Brooks, Chronica Minora II içinde, 75. Leipzig, Otto Harrassowitz, 1904.
Abûnâ, Albert. Âdâbü’l-Lüğati’l-Ârâmiyye. Beyrut 1996.
Assemani, G. S. Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana. 3 cilt. Roma 1719-1728.
Bar ‘Ebroyo. Ktobo d-Maktbonut Zabne ܟܬܒܐ ܕܡܟܬܒܢܘܬ ܙܒ̈ܢܐ [Zamanların Tarihi]. Editör: P. Bedjan. Paris 1890.
Barsavm, İğnatyus Efrem. Saçılmış İnciler: Süryânîlerin Yazınsal Tarihi. Çeviri: Zeki Demir. İstanbul 2005.
Baumstark, Anton. Geschichte der Syrischen Literatur. Bonn 1922.
Brock, Sebastian P. “Syriac Sources for Seventh-Century History”. Byzantine and Modern Greek Studies 2 (1976): 17-36.
Brock, Sebastian P. “Syriac Historical Writing: A Survey of the Main Sources”. Journal of the Iraq Academy 5 (1979): 1-30.
Brock, Sebastian P. “Melkite Literature in Syriac”, Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage. Editör:
Sebastian P. Brock, AAron M. Butts, George A. Kiraz ve Lucas van Rompay. 285-286. New Jersey: Gorgias Press, 2011.
de Halleux, A. “La Chronique Melkite Abrégée du Ms. Sinaï Syr. 10”, Le Muséon 91 (1978): 5-44. Dolabani, Hanna. Antakya Süryani Kadim (Ortodoks) Kilisesi Patriklerinin Özgeçmişi. Çeviri: Gabriyel Akyüz. İstanbul 2006.
Duygu, Zafer. Süryani Tarih Yazıcılığında Geç Antikçağ: Hıristiyanlık, İslam, Siyasi Tarih. İstanbul: Divan Kitap, 2016.
Duygu, Zafer. “Zuknin Manastırı Süryani Kroniği (775) Özelinde İslam İdâresi Altındaki Hıristiyanlarda ‘Din Değiştirme’ Meselesi”. Milel ve Nihal 9, sy. 2 (2013): 173-201.
Eliya b. Şinaya. Eliae Metropolitae Nisibeni Opus Chronologicum I-II. Editör: J. B. Chabot, E. W. Brooks. CSCO 62-63 (Scriptores Syri 21-22). 1909-1910.
Harrak, A. “Zuqnin, Chronicle of”. Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage. Editör: Sebastian P. Brock,
AAron M. Butts, George A. Kiraz ve Lucas van Rompay. 450. New Jersey: Gorgias Press, 2011.
Histoire de Mar-Jabalaha, de Trois Autres Patriarches, d’un Prêtre et de Deux Laïques Nestoriens. Editör: P. Bedjan. Paris: Otto Harrassowitz, 1893.
Land, J. P. N. Anecdota Syriaca. 4 cilt. Leiden 1862-1875.
Le livre de la Chasteté composé par Jésusdenah, Évêque de Baçrah, ed. ve Fransızcaya çev. J. B. Chabot (Roma 1896).
Maris Amri et Slibae de Patriarchis Nestorianorum Commentaria ex Codicibus Vaticanis I-II. Editör: H. Gismondi. Roma 1896-1899.
Mingana, A. “Bar Penkaye”. Sources Syriaques I içinde, 2-203. Leipzig, Otto Harrasowitz, 1908.
Nau, F. “Un Colloque du Patriarche Jean Avec l'Émir des Agaréens et Faits Divers des Années 712 à 716 d’Après le MS. du British Museum Add. 17193 avec un appendice sur le patriarche Jean 1er”. Journal Asiatique 11, sy. 5 (1915): 225-279.
Nöldeke, T. “Zur Geschichte der Araber im 1 Jahrh. d, H. aus Syrischen Quellen”. Zeitschrift der Deutschen
Morgenländischen Gesellschaft 29 (1875): 76-82.
Nöldeke, T. “Bruchstücke Einer Syrischen Chronik über die Zeit des Mo‘âwija”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 29 (1875): 82-98.
Özaydın, Abdülkerim. “İbnü’l-İbrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 92-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Patrik Mihâil. Chronique de Michel le Syrien. Editör: J. B. Chabot. 4 cilt. Paris: 1899-1910.
Segal, J. B. “Syriac Chronicles as Source Material for the History of Islamic Peoples”. Historians of the Middle East içinde, ed. B. Lewis ve P. M. Holt, 246-258. Oxford: Oxford University Press, 1964.
The Seventh Centurey in the West-Syrian Chronicles. Sunum çeviri ve notlar: A. Palmer, S. Brock, R. Hoyland. Liverpool: Liverpool University Press, 1993.
Tomakin, A. Yasin. “Abbâsîler Döneminde İlmî Hayatta Süryânîler (132-656/750-1258)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.
Tuma b. Ya‘kûb. The Book of Governers: the Historia Monastica of Thomas Bishop of Marga. Editör ve çeviri: E. A. W. Budge. 2 cilt. Londra: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., Ltd., 1893.
Witakowsky, W. “Historiography, Syriac”, Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage. Editör: Sebastian P. Brock, AAron M. Butts, George A. Kiraz ve Lucas van Rompay. 199-203. New Jersey: Gorgias Press, 2011.
Wright, William. A Short History of Syriac Literature. London 1894.
Yousif, Ephrem Isa. Süryani Vakanüvisler. Çeviri: Mustafa Aslan. İstanbul: Doz Yayınları, 2009.
http://syri.ac/chronicles