İlk Üç Sûredeki Bazı Ayetler Bağlamında Müfessir Kummî’nin Şiî Eksenli Yorumları

Şia’nın tefsir kaynakları arasında el-Kummî’nin tefsirinin önemi büyüktür. Bu tefsir, Şii tefsir anlayışının en eski ve en temel kaynağı olarak kabul edilmektedir. Eserin müellif, tefsirini te’lif ederken bağlı bulunduğu mezhepten bağımsız hareket edememiştir. Kur’ân’ın ilk üç suresi (Fatiha, Bakara ve Âl-i İmrân) kapsamında ele aldığımız bu eserde bazı ayetler, mezhebi anlayışa uygun bir şekilde tefsir edilmiştir. Şia’yla bağlantılı olarak tefsir edilen bu ayetler, belli-başlı tefsir kitaplarıyla karşılaştırıldı. Bu eserlerde Kummî’nin fkirlerini destekleyen bir bilgiye ulaşılamamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân-ı Kerim, el-Kummî, Tefsir, Emirü’l-Mü’minin

PDF

___

Ateş, Süleyman, İmamiyye Şiâsının Tefsir Anlayışı, İstanbul: Yeni Ufuklar Neş., 1998.
Ayâzî, Seyyid Muhammed Alî, el-Müfessirûn: Hayatuhum ve Menhecuhum, Tahran: Vizaretu’s-Sekafeti ve’l-İrşâdi’l-İslâmî, 1373.
Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed Abdullah, el-Fark beyne’l-Firak, Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977.
Beğavî, Ebû Muhammed Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimü’t-Tenzîl, thk. Muhammed Abdullah en-Nemr ve diğerleri, Riyad: Daru’t-Tayyibe, 1997.
Beydâvî, Nasiruddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil, thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşli, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1418.
Beyhâkî,, Ahmed b. Huseyn b. Alî b. Mûsâ Ebubekr, Şu’abü’l-Îmân, thk. Abdulâlî Abdulhâmid Hâmid, Riyâd: Mektebetu’r-Ruşd, 1423/2003.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr Yay., 2014.
Demirci, Muhsin, Konulu Tefsire Giriş, İstanbul: İFAV Yay., 2013.
Eş’arî, Ebu’l-Hasen Mûsâ, Makâlâtü’l-İslâmîyyîn ve İhtilâfü’l-Musâllîn, thk. Na’îm Zarzûr, yy., el-Mektebetu’l-Asriyye, 1426/2005.
Habibov, Aslan, “İlk Dönem Şii Tefsir Anlayışı” (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
İbn Hanbel, Ahmed, Musnedü’l-İmâm Ahmed b Hanbel, thk. Şua’yb el-Arnâvûd ve diğerleri, Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 1421/2001.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Muhammed Huseyn Şemsuddin, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Zâdu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsir, thk. Abdurrezzak el Mehdi, Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422.
İsfahânî, Ebu’l-Kasım b. Muahmmed er-Râğîb, Tefsiru’r- Râğîb el-İsfehânî, thk. Muhammed Abdulaziz Besyuni, Tanta: Külliyyetü’l-Âdâb, 1420/1999.
Koçyiğit, Hikmet, “Şiî-İmâmî Tefsir Anlayışında Müfessirin Konumu”, Kafas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2015), s. 64-67.
Kurtubî, Ebu Ubeydullah Muhammed, el-Cami’ li-Ahkami’l-Kur’ân, I-III, thk. Abdullah b. Abdulhasen et-Turkî, Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Kummî, Ali İbrahim, Tefsiru’l-Kummî, Kum: Daru’l-Hucce, 1426.
Mahallî, Celaluddin Muhammed b. Ahmed ve Abdirrahman b. Ebû Bekr Celaluddin es-Suyûtî, Tefsirü’l-Celâleyn, Kahire: Daru’l-Hadise, t.y.
Ma’rife, Muhammed Hâdi, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn fî Sevbihi’l-Kaşib, yy., elCâmiatü’r-Rıdaviyye li’l-Ulumi’l-İslâmiyye, 1998.
Maverdî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed, en-Nuket ve’l-Uyûn, thk. es-Seyyad b. Abdulmaksud b. Abdurrahim, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansûr, Te’vilâtü Ehli’sSünne, thk. Mecdi Baslum, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Muhammed b. Muhtar el-Kaysî, el-Hidâye ilâ Buluği’n-Nihâye, yy., Mecmu’atu Buhusi’l-Kitabi’s-Sünne, 2008.
Mervezî, Ebu Abdullah Muhammed b. Nasr el-Haccâc, es-Sünne, Beyrut, Müessesetü Kütübi’s-Sekafe, 1408.
Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da İtikadi, Siyasi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi, çev. Sibğatullah Kaya, Ankara: Yeni Şafak Yay., t.y.
Necâşî, Ebu’l-Abbas b. Ali, Ricâlü’n-Necaşî: Ehadu’l-Usuli’r-Ricâliyye, thk. Muhammed Cevvâd en-Nai’nî, Beyrut: Daru’l-Edva, 1408/1988.
Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, thk. Yusuf Ali Budeyvî, Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
Nîsâbûrî, Ebû’l-Abdullah el-Hâkim Muhammed, el-Müstedrek alâ’s-Sahihayn, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
Nîsâbûrî, Nizâmuddin el-Hasen b. Muhammed b. Huseyn el-Kummî, Ğarâibu’lKur’ân ve Reğâibu’l-Furkân, thk. Zekeriyya Umeyrat, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416.
Nuaym b. Hammâd, Ebu Abdullah, Kitâbü’l-Fiten, thk. Semir Emin ez- Zührî, Kahire, Mektebetü’t-Tevhîd, 1412.
Nuveyhiz, Adil, Mu’cemü’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm hatta’l-Asri’l-Hadır, Beyrut: Müessesetü Nuveyhizi’s-Sekafiyye, 1403/1983.
Onat, Hasan ve Sönmez Kutlu, İslâm Mezhepleri Tarihi, Ankara: Grafiker Yay., 2012.
Öz, Mustafa, “Şia”, DİA, 2010, XXXIX, 111-114.
Razî, Muhammed b. ‘Umer b. Hasan b. el-Huseyn Fahruddin, Mefâtîhu’l-Ğayb, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1420.
Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed İbrahim, el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsiri’l-Kur’ân, thk. İmam Ebû Muhammed b. Aşûr, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 2002.
Sem’anî, Ebu’l-Muzaﬀer Mansur b. Muhammed b. Abdulcebbâr İbn Ahmed elMervezî, Tefsiru’l-Kur’ân, thk. Yasir b. İbrahim ve Ğuneym b. Abbas b. Ğuneym, Riyad: Daru’l-Vatan, 1418/1997.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim, Bahru’l-Ulûm, yy., t.y.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddin, ed-Durru’l-Mensûr fî Tefsîri bi’lMe’sûr, Beyrut: Daru’l-Fikr, t.y.
Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddin, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddin, Lubâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’n-Nuzul, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. ‘Abdulkerim b. Ebubekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihal, yy., Müessesetü’l-Halebî, t.y.
Tabâtabâî, Muhammed Huseyn, Tefsîru’l-Beyân fî Muvâfakati beyne’l-Hadîsi ve’lKur’ân, Beyrut: Daru’t-Tea’rufi li’l-Matbuât, 1427/2006.
Taberânî, Suleyman b. Ahmed b. Eyyûb Ebu’l-Kasım, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1995.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Tefsiru’t-Taberî (Câmiu’l-Beyân an Tevîli’lKur’ân), thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
Tabersî, Fadl b. Hasen, Mecma’u’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân, Tahran: İntişârâtu Nâsır Husrev, 1372.
Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan, el-Fihrist, yy., Müessesetü Neşri’l-Fukahâ, 1417.
Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan, et-Tibyân fî Tefsiri’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasî’l-Arabî, t.y.
Vahidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed, el-Vasît fi Tefsiri’l-Kur’âni’lMecîd, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud vd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Vahidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed, el-Vecîz fi Tefsiri’l-Kitabi’l-Azîz, thk. Safvan Adnan Davûdî, Beyrut: Daru’lKalem, 1415.
Vahidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed, Esbâbu’n-Nuzul, thk. Asım b. Abdu’l-Muhsin el-Humeydan, ed-Dimam: Daru’l-İslah, 1992.
Yılmaz, Musa Kazım, “Tabersî ve Tabâtabaî’de İmamîyye Tefsiri” (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1985.
Zemahşerî, Cârullah Ebi’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fi Vucuhi’t-Te’vîl, Beyrut: Daru’l-Kitâbi’lArabi, 1407.