YENİSEY KIRGIZLARI İLE CENGİZ OĞULLARININ SİYASİ MÜNASEBETLERİ (XIII. YÜZYIL)
Özet XIII. yüzyıl Avrasya halkları için önemli bir dönüm noktası olmuştur. Konargöçer hayat tarzı benimseyen ve Hun, Göktürk ve Uygur Kağanlıklarının mirasçısı olan Moğollar, bozkırdaki kabilelerin başını birleştirerek büyük bir imparatorluk kurdular. Bu imparatorluk bazı milletler için şanlı bir tarih olurken, diğerleri için felaketin başlangıcıydı. 840 yılında Uygurları yenerek bozkıra egemen olma iddiası taşıyan Yenisey Kırgızları için, XIII. yüzyıl hiç de kolay geçmedi ve bu yüzyıldan sonra Kırgızların ekseni Tanrı Dağları bölgesine doğru kaydı. Bu çalışmamızda Kırgız tarihi cihetinden bakarak XIII. yüzyıl Kırgız-Moğol ilişkilerini açıklamaya çalışacağız. Çalışma giriş, üç bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Anahtar kelimeler: Yenisey Kırgızları, taht mücadeleleri, Kırgız isyanları, Kırgızların sürgün edilmesi.
Anahtar Kelimeler:
Yenisey Kırgızları, taht mücadeleleri, Kırgız isyanları, Kırgızların sürgün edilmesi
POLITICAL RELATIONS OF YENISEI KYRGYZS AND CENGIZ KHANATES
The thirteenth century was a turning point for Eurasian people. Mongolians, who were the inheritors of the nomadic Hun, Gokturk and Uyghur Kaghans, united the tribes in the steppes and built an empire. For some nations this empire was a beginning of glorious, bright history where as it was a beginning of the catastrophe for the others. For Kyrgyzs, who won the Uyghur Khagans in 840 and who were the pretenders for the reign of the steppes, XIII century was very harsh. After XIII century the axis of the Kyrgyz people shifted towards Tian Shan. In this paper we will analyze Kyrgyz-Mongol relations from the Kyrgyz historical point of view. The study consists of Introduction, three chapters (parts) and the conclusion. Keywords: Yenisei Kyrgyzs, The struggles of the throne, Kyrgyz revolts, Kyrgyz exile.
Keywords:
Yenisei Kyrgyzs, The struggles of the throne, Kyrgyz revolts, Kyrgyz exile,
___
- BARTHOLD, V. V., “Dvenadtsat’ Lektsiy Po İstorii Turetskih Narodov Sredney Azii”, Soçineniya, c. V, Moskova 1968, s. 19-194.
- BARTHOLD, V. V., “Kirgizı. İstoriçeskiy Oçerk”, Soçineniya, c. II, 1. Bölüm, Moskova 1963, s. 473-546.
- BARTHOLD, V. V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Ankara 2006.
- BAYTUR, Anvar, Kırgız Tarıhı Lektsiyaları, Bişkek: Uçkun Yayınları, 1992.
- BELİKOVA, O. B., Srednee Priçulım’e v X-XIII Vekah, Tomsk: Tomsk Üniversitesi Yayınları, 1996.
- BUTANAEV, V. Ya., “Etnokul’turnıye Svyazi Hakasov s Naseleniyem Pribaykal’ya v Epohu Pozdnego Srednevekov’ya”, Etnokul’turnıye Protsessı v Yugo-Vostoçnoy Sibiri v Sredniye Veka, Novosibirsk: Nauka Yay., 1989, s. 123- 125.
- BUTANAEV, V. Ya., “Roditsya Li v Spore İstina?”, Etnografiçeskoe Obozrenie, No. 2, Moskova 1992, s. 52-76.
- BUTANAYEV, V. Ya., Yu. S. Hudyakov, İstoriya Eniseyskih Kırgızov, Abakan 2000.
- BUTANAYEV, V., İ. Butanayeva, Yenisey Kırgızları (Folklor ve Tarih), İstanbul 2007.
- DIYKANBAEVA, Mayramgül, “Kırgız Türklerinde Ölüm”, Millî Folklor, Yıl: 21, Say: 82, Ankara 2009, s. 89-97.
- FAYZRAHMANOV, G. L., Drevniye Tyurki v Sibiri i Tsentral’noy Azii, Kazan: Master Layn Yayınları, 2000.
- GÖMEÇ, Saadettin, Kırgız Türkleri Tarihi, Ankara: Berikan Yay., 2011.
- HUDYAKOV, Yu. S., “Kırgızı v Mongoliy”, Olon Ulsın Mongolç Erdemtdiyn IV İh Hural, bot I, Ulaanbaatar 1985, s. 349-355.
- HUDYAKOV, Yu. S., “Kırgızskie Voinı v Voyskah Mongol’skoy İmperii”, Çingiz-Han i Sud’bı Narodov Evrazii, Ulan-Ude 2003, s. 42-48.
- HUDYAKOV, Yu. S., “Nabor Pantsirnıh Plastin İz Sobraniya Tsentralnogo Gosudarstvennogo Muzeya MNR”, Arheologiyn Sudlal, c. XIII, Ulaanbaatar 1992, s. 62-68.
- İDİL, Aydın, Yerel Kaynaklara Göre Özet Kırgızistan Tarihi, Bişkek 2007.
- İstoriya Kirgizii, c. I, Frunze 1963.
- İstoriya Tuvı, c. I, Novosibirsk: Nauka Yayınları, 2001.
- KADIRBAEV, A. Ş., Kazahstan v Epohu Çingizhana i Prieemnikov. XII- XIV Vekov, Almata: Rauan Yayınevi, 1992.
- KAFAROV, P. İ., “Opisanie Puteşestviya Daosskogo Monaha Çan Çunya Na Zapad”, Trudı Çlenov Rossiyskogo Duhovnoy Missii v Pekine, SPb. 1866, s. 259- 434.
- KALAN, Ekrem, “Tarihi Kaynaklara Göre Cüçi Adının Kökeni ve Cengiz Kağan’a Oğul Olma Sorunsalı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXVII, Sayı: I, İzmir 2012, s. 119-130.
- KALKAN, Mustafa, “Kırgız Boylarının Yenisey’den Çıkarılmaları ve Coğrafi Dağılımları”, Erdem, c. 14, Sayı: 42, Ankara 2005, s. 77-99.
- KIÇANOV, E. İ., “Svedeniya v “Yuan-Şi” o Pereseleniyah Kırgızov v XIII Veka”, İzvestiya Akademii Nauk Kirgizskoy SSR, c. V, Sayı: 1, Frunze 1965, s. 59- 65.
- Kırgızdar, (Yay. Haz. Keneş Cusupov), c. IV, Bişkek 1997.
- KIZLASOV, İ. L., “Kıpçaki I Vosstaniya Eniseyskih Plemen v XIII Veka”, Sovetskaya Arheologiya, No. 2, Moskova 1980, s. 80-93.
- KIZLASOV, İ. L., Askizskaya Kul’tura Yujnoy Sibiri X-XIV Vekah. Svod Arheologiçeskih İstoçnikov, Sayı: E3-18, Moskova 1983.
- KIZLASOV, L. R., İstoriya Yujnoy Sibiri v Sredniye Veka, Moskova 1984.
- KOZİN, S. A., Sokrovennoye Skazaniye. Mongolskaya Hronika 1240 Goda, Moskova-Leningrad 1941.
- LUBO-LESNİÇENKO, E. İ., Privoznıe Zerkala Minusinoy Kotlovinı, Moskova 1975.
- MGT: Moğolların Gizli Tarihi, (Çev. Ahmet Temir), Ankara: TTK Yayınları, 2010.
- MOKEEV, Anvar, Kırgızı Na Altae i Na Tyan’-Şane, Bişkek: Kırgız-Türk Manas Üniversitesi Yayınları, 2010.
- MOLDOBAEV, İ. M., Etnokul’turnıye Svyazi Kırgızov v Srednevekov’e, Bişkek: Cusup Balasagın Kırgız Devlet Üniversitesi Yayınları, 2003.
- PETROV, İ. K., “Etnogenez Kirgizov i İh Dvijenie Na Tyan-Şan v XIII-XV Vekah”, İzvestia Akademii Nauk Kirgizskoy SSR, c. II, Sayı: 3, Frunze 1960, s. 65- 67.
- RAŞİD-AD-DİN, Sbornik Letopisey, 1. cilt, (Çev. L. A. Hetagurova), Moskova-Leningrad: SSCB Bilimler Akademisi Yayınları, 1952.
- SAVİNOV, D. G., “Arheolojiçeskie Pamyatniki Zaverşayuşego Etapa Kul’turı Eniseyskih Kırgızov”, Pamyatniki Kırgızskoy Kul’turı v Severnoy i Tsentral’noy Azii, Novosibirsk 1990, s. 114-131.
- SCHOTT, W., “Uber die Achten Kirgisen”, APAW, Berlin 1865, s. 429-474.
- TOGAN, İsenbike, “Çinggiz Han ve Moğollar”, Türkler, c. VIII, Ankara 2002, s. 235-255.
- UGDIJEKOV, S. A., “K Otsenke Politiçeskoy Situatsii v Yujnoy Sibiri Naçala XIII Veka”, İzvestiya Laboratorii Arheologii, Sayı: 1, Gorno Altaysk 1995, s. 195-199.
- VOYTOV, V. E., “Mogilniki Karakoruma (Po Materialam Rabot 1976 – 1981Godah)”, İssledovaniya v Mongolii, Novosibirsk 1990, s. 132-148. Etnografiçeskiye i Antropologiçeskiye
- ZORİKTUEV, B. R., “O Maloizvestnom Pohode Mongolov Na Enisey v 1207 G.”, Novıe İssledovanie Tuvı, No. 2, Kızıl 2013, s. 84-88.
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü - SADA
Sayıdaki Diğer Makaleler
К ВОПРОСУ О РАЗЛИЧЕНИИ ФИГУРЫ ЗНАХАРЯ И КОЛДУНА В ИССЛЕДОВАНИЯХ МАГИЧЕСКИХ
TRANSFORMATION OF WOMEN IN TRADITIONAL BELIEFS AND FOLKLORE INDIGENOUS LOWER
СОПРЕДЕЛЬНЫХ ГОСУДАРСТВ (ПО МАТЕРИАЛАМ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСОВ)
YENİSEY KIRGIZLARI İLE CENGİZ OĞULLARININ SİYASİ MÜNASEBETLERİ (XIII. YÜZYIL)