TÜRK ALP GELENEĞİNİN ORTAÇAĞ ANADOLU TASVİR SANATINA YANSIMALARI
Antik dönemlerden ortaçağ tarihine kadar Emperyal imgelerin en önemlilerinden biri de, muhtemelen “atlı asker-kahraman” tasvirlerinin, görsel malzeme olarak kullanımıdır. Sergilenen güç olarak kabul edebileceğimiz atlı asker ya da kahraman imgesi, karşısındakine hükmetmek kaygısından doğmuş olmalı ki; bunun gerçekte karşılığını, “Ortaçağda çok sayıda ata sahip olmanın siyasi-askeri ve ticari güç göstergesi olarak kabul edilmesinden” anlamaktayız. Erken Türk eserlerinde karşımıza çıkan alp tasvirlerinin, Batı’ya göç evresinde, Anadolu’ya taşındığı bilinmektedir. İslamiyet’ten önceki kahramanlık vasfı ön planda olan, Türk alp geleneği İslamiyet’in cihad ve gaza anlayışı doğrultusunda alp-gazi yani Müslüman-Türk kahramanına dönüşmüş ve çeşitli tasavvuf tarikatlarının halk arasına yerleşmesiyle de alp-erenler yani savaşçı dervişler şekline girmişlerdir. Bu çalışma, Türk alp geleneğinin İslamiyet’ten sonraki dönemde Ortaçağ Anadolu’sundaki yansımalarını göstermesini amaçlamaktadır. Ortaçağ Anadolu’sunun “atlı asker ikonografisi”, Türklerin İslamiyet’ten önceki kültür çevresinde şekillenmiş ve İslamiyet’le beraber devam etmiş köklü bir geçmişin ürünüdür. Dini olsun ya da olmasın bu atlı tasvirler, Türklerin Anadolu’ya gelmeye başlamasından sonraki dönemlerde, fiziksel üstünlük kurma mücadelesi dışında kullanılan ve izleyiciler üzerinde psikolojik baskı kuracakları bir silaha da dönüşmüştür. Elbette bu silahın etkili olması için ortaçağ halkının iyi bildiği ve tanıdığı bir imge seçilmiş ve atlı asker (kahraman) tasvirleri Anadolu’da farklı malzemeler içeren eserler üzerinde Ortaçağ Anadolu halkının imajlar dünyasına hitap eden görsel bir şölene dönüşmüştür. Anahtar Kelimeler: Alp, Derviş-Gazi, Atlı Asker Tasviri, Ortaçağ, Anadolu
Anahtar Kelimeler:
Alp, Derviş-Gazi, Atlı Asker Tasviri, Ortaçağ, Anadolu
THE REFLECTION OF TURKIC ALP TRADITION ON TURKIC MEDIEVAL ANATOLIAN ILLUSTRATIVE ARTS
One of the important emperial images from antic ages till to the middle ages is probably the virtual usage of the “Mounted Troops”. The image of “Mounted Troops” or the hero as a representation of power has probably emerged from the idea of ruling which is realized with having war horses and in turn having military, commercial and political power. It is known that the Alp image in early Turkish Art has also been carried out in Anatolia after the migration to the West. This Turkish Alp taradition, which has been symbolized with heroic characteristics before the acceptance of Islam, has been transformed into Muslim-Turk and Alp-Gazi in accordance with the Islamic understandings of Cihad and Gaza. This image have also taken the form of Warrior-Derviş with the acceptance various Sufi Sects by the society. This study aims to show the reflections of Turkish Alp Tradition to the Anatolia of Middle Ages after the acceptance of Islam. The “Mounted Troops” of Middle Ages in Anatolia is the product of deep-rooted past which emerges from Turkish Culture before Islam and also continues with Islam. These images, either religious or not, has also been used as tools for sustaining psychological pressure on viewers in the chaotic time periods after Turks come to Anatolia. Of course, since the Middle Age Anatolia people are familiar with the image of “Mounted Troops”, this image has been chosen for sustaining the psychological pressure. So, “Mounted Troops (heroic)” images have been transformed to a virtual richness in various Art products with various materials which appeal to the image world of Anatolian people in middle Age. Keywords: Alp- Dervish-Ghazi, Mounted Troop İmage, Middle Age, Anatolia
Keywords:
Alp- Dervish-Ghazi, Mounted Troop İmage, Middle Age, Anatolia,
___
- Ahmetbeyoğlu, A., “Madara Kaya Kabartması ve Kitabeleri”, Tarih Dergisi, sayı 35, s. 35- 1994.
- Arslan, M., Step İmparatorluklarında Sosyal ve Siyasi Yapı, İstanbul. 1984.
- Ayanoğlu, İ, F., Ok Meydanı ve Okçuluk Tarihi, İstanbul. 1974.
- Çaycı, A., Selçuklularda Egemenlik Sembolleri, İz Yayıncılık, İstanbul. 2008.
- Çoruhlu, Y., “Türk Sanatındaki İnsan Figürlerine Ellerinde Tuttukları Nesneler Açısından Bir Bakış”, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Prof. Dr Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, Hacette Üniversitesi Yayınları, s. 149-168, Ankara. 2006.
- Doğan, O., Bozkır Kavimlerinin Kültür ve Mitolojilerinde At, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara. 2006.
- Durmuş, İ., “İskit Kültürü” Türkler, C, 4, s. 15-24, Ankara. 2002.
- Eberhard, W., Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1987.
- Erkiletlioğlu, H., ve Güler, O., Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları No:89, Kayseri. 1996.
- Esin, E., Selçuklu Devrine Ait Resimli Bir Anadolu Yazması, Türk Sanatı Tarihi Araştırmaları ve İncelemeleri, Berksoy Matbaası, s. 561-574. İstanbul. 1963.
- Esin, E., “Alp Şahsiyetinin Türk Sanatında görünüşü”, Türk Kültürü, Sayı 34, s. 769-789, Ankara. 1964.
- Esin, E., İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâm’ Giriş, İstanbul. 1978.
- Esin, E., “Türk Sanatında At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, s. 54-90, İstanbul. 19 Eyice, S., “Kırşehir’de H. 709 (=1310) Tarihli Tasvirli Bir Türk Mezartaşı”, Reşit Rahmeti
- Arat İçin, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, No:19, s. 208-243.Ankara. 1966.
- Genç, R., “Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 147, Ankara. 1997.
- Göksu, E., Türkiye Selçuklularında Ordu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 2010.
- İnalcık, Halil., Devleti-i Aliyye, İş Bankası Yayınları, İstanbul. 1998.
- İnan, A., “Şark Klasik Edebiyatında Türkler ve Türk Ordusu”, Makaleler ve İncelemeler, II, TTK Yayınevi, Ankara 1998.
- Jardine, Lisa., Brotton, Jery., Rönesans Sanatı ve Siyaset (çev: Füsun Tayanç, Tunç Tayanç), Kitap Yayınevi, İstanbul. 2006.
- Jean-Poul Rox., Türklerin Tarihi Pasifikten Akdeniz’e 2000 Yıl, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. 200
- Kafesoğlu, İ., Türk Milli Kültürü, İstanbul 1998.
- Karamağaralı, B., “Sivas ve Tokat’taki Figürlü Mezar Taşlarıın Mahiyeti Hakkında”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi II, 1970, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1971.
- Kayaoğlu, İsmet., “Anadolu’da Onüçüncü Yüzyıl Derviş Tarikatları ve Sosyal Zümreler”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Eylül 1989 Ankara), s. 19- Ankara. 1997.
- Kesik, M., At Üstünde Selçuklular Türkiye Selçukluları’nda Ordu ve Savaş, İstanbul. 2011.
- Kitapçı, Z., “İslâmın İlk Devirlerinde Arap Şehirlerine Yerleştirilen İlk Türkler”, Türk Kültürü, Sayı, 112 (Şubat 1972), s. 209-221. 1972.
- Kitapçı, Z., Orta-Doğuda Türk Askeri Varlığının İlk Zuhuru, TDAV Yayınları, İstanbul. 19 Koca, S., Türk Kültürünün Temelleri 2, Ankara. 2010.
- Köprülü, F., “Alp”, İslâm Ansiklopedisi, C:1, s. 379-384, MEB Basımevi, İstanbul. 1950.
- Otto-Dorn, K., “Seljuq-Byzantine Relations”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri (4-7 Eylül 1989 Ankara), s.183-190. Ankara. 1997.
- Öney, G., “İran Selçukluları ile Mukayeseli Olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri”, Anadolu (Anatolia), C. XI, s. 134. Ankara. 1969.
- Pınarbaşı, S.Ö., Çağlar Boyu Tahtın Simgesel Anlamları Işığında Türk Tahtları, Ankara. 200 Şeşen, R., İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yayınevi, Ankara. 200 Turan, O., “Eski Türkler’de Ok’un Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Makaleler, s. 117-130, Ankara. 2010.
- Yusuf Has Hacib., Kutadgu Bilig II, (çev: Reşid Rahmeti Arat), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1988.
- Başlangıç: 2013
- Yayıncı: Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü - SADA