XIX. YY. KAZAK TÜRKLERİNİN AYDINI ÇOKAN VELİHANOV HAYATI VE ESERLERİ

Kazak Türklerinin ilk bilim adamlarından biri olan Çokan Velihanov (1835-1865), Kazak Türk halkının tarihinde mümtaz bir yere sahiptir. Çokan Velihanov, XIX. yüzyılın en seçkin aydını, araştırmacısı, bilim adamı, tarihçi ve Türk düşünürüdür. Çağdaş Kazak tarihçiliğinin babası sayılmaktadır. Ömrü kısa süren Velihanov, hayatını son nefesine kadar Kazak tarihini, edebiyatını, etnografyasını, coğrafyasını ve ülkesinin manevi zenginliklerini incelemeye adamıştı. Bütün gücünü bilim adına sarf eden Velihanov, bu alanda büyük başarılar sağlamıştı. Türk dünyasında Velihanov’un ismi duyulsa da, yaşadığı hayat, yaptığı hizmet ve çalışmaları maalesef henüz tam olarak değerlendirilememiştir. Çalışmamızda Kazak Türk halkının yetiştirdiği büyük bilim adamı, ressam, yazar ve mütercim Çokan Velihanov’un hayatı ve kaleme aldığı eserleri hakkında bilgi verilecek ve Türk Dünyasındaki yeri aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Çokan Velihanov, Orta Asya, Kazak, Rus Çarlığı

THE LIFE AND WORK OF THE KAZAKH TURK INTELLECTUAL OF THE 19TH CENTURY CHOKAN VELIKHANOV

One of the first Kazakh Turks scientists Chokhan Velikhanov (1835-1865) has a distinguished place in the history of Turkish people. Chokhan Velikhanov is the most distinguished Turkish intellectual, researcher, scientist, historian and thinker of the 19th century and is considered the father of modern Kazakh historiography. Chokhan Velikhanov devoted his short life, until the last breath, to the study of Kazakh history, literature, ethnography, geography and the spiritual values of the country. The famous sage, who dedicated himself to science, had great success in this field. Although the name of Velikhanov is, to a certain degree, familiar to the Turkish scientific world, his life, his works and his studies, unfortunately, have not been fully evaluated yet. This article provides information on the life and work of the great Kazakh scholar, artist, writer and interpreter, nurtured by the Kazakh Turks, and attempts to elucidate the place of Chokhan Velikhanov in the Turkish world.

Keywords:

Chokhan Velikhanov, Central Asia, Kazakh, Russian Empire,

PDF

___

AKAYEV, A., (2002). Kırgızskaya Gosudarstvennost i Narodnıy Epos “Manas”, Bişkek: Uçkun.
AKAYEV, A., (2003). Kırgız Devlet Geleneği ve Manas, İstanbul: Da Yay.
ALDAJUMANOV, K., (2010). İstoriya Kazahstana (S Drevneyşih Vremen do Naşih Dney), C. III, Almatı: Atamura,.
AYAN, E., (2008). “Ibıray Altınsarin ve Nikolay İvanoviç İlminsi’nin Kazak Eğitim Sistemine Etkileri”, Turkish Studies, İnternational Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,Volume 3/7, s. 125-135.
BESEMBİYEV, K., (1965). Velikiye Uçennıye Sredney Azii i Kazahstana (XVIII-XIX v.v), Almatı: Kazahstan.
KOÇ, K., (2010).“İlk Kazak Bilim Adamı Velihanov (1835-1865)”, Kültür Evreni, Sayı: 5, ss. 365-374.
KÖMEKOV, B., (1985). Ualihanov Şokan, Almatı: Jazuşı.
MAJİTOV, S., (2009). Çokan Valihanov. İzbrannıye Proizvedeniya, Almatı: Arıs.
MARGULAN, A., (1998). Çokan Valihanov, İzbrannıye Proizvedeniya, Alma-Ata: Kazahskoyr Gosudarstvennoye İzdatelstvo.
ÖZDEMİR, E., (2007). 20. Yüzyılın Baslarında Kazakistan’da Fikir Hareketleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
SHALDABEKOVA, A., (2014). Çokan (Muhhamed Hanafiya) Valihanov-19. Asrın Türk Bilgesi, Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür başkenti Ajansı (TDKB) Eskişehir, ss. 313-324, (http:/bilgelerzirvesi.org).
STRELKOVA, İ., (1983). Jizn Zameçatelnıh Lüdey, Moskva: Molodaya Gvardiya.
ŞALĞINBAY, J., (2009). Kazahstan v Zarubejnıh İstoçnikah, Almatı: Kiyev.
ŞİMŞİR, N., (2008). Kazak Tarihi ve Kültürü Araştırmaları, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
VELİHANOV, Ç.,(1984-1985). Sobraniye Soçineniy, C. I-V, Almatı, Kazak Sovet Ensiklopediyasının Bas Redaksiyası.
VESELOVSKİY, N., (1904). Soçineniya Çokana Çingisoviça Valihanova, Zapiski İmperatorskago Russkago Obşestva po Otdeleniyu Etnografii, C. XXIX, St. Petersburg.
ZEKİ VELİDİ TOGAN, A., (1981). Bugünkü Türk İli ve Yakın Tarihi, C. I, 2. Baskı, İstanbul: Enderun Yayınları.