TÜRK SANATINDA “TANRI” VE “CENNET” DAMGALARININ BERABER KULLANIMI ÜZERİNE
İnanış noktasında, Tanrı ve Cennet gibi kavramlardan her biri genellikle semavi dinlere inanan kişilerin karşılaştığı öncelikli kutsal kavramlardandır. Bu iki kavramın sanata yansımaları, soyut birer kavram oldukları için, semboller yoluyla olmak durumundadır. Türk sanatında yer alan sembolik işaretlerin kullanımı, damga vurma geleneği ile doğrudan bağlantılıdır. Damga, Türk devletlerinin ve halklarının kendi benliklerini yansıttığı simgeler olarak, hemen her türlü malzemede kullanılmıştır. Türk sanatında karşılaşmış olduğumuz Tanrı ve Cennet damgalarının beraber kullanımı, Orta Asya’dan ve İran bölgesinden Anadolu’ya kadar, yoğunlukla mimari gelenek yoluyla taşınmıştır. Çalışmamızda örneklerle izlerini takip ettiğimiz bu kutsal geleneğin taş, alçı, tuğla, kerpiç, çini gibi pek çok malzemede, ince bir işçilikle uygulandığını görmekteyiz.
Birer sanat eseri olarak üretilmiş bu damgaların beraber kullanımı, Cennet ve Tanrı kavramlarının, insan zihnindeki anlamlarının benzerlik göstermesi ile yakından ilgilidir. Bu çalışmada, Türk damgalarından kutsallık ifade eden Tanrı ve Cennet damgalarının beraber kullanımı, anlam noktasında irdelenmiş ve sorgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Tanrı, Cennet, Damga, Türk Sanatı, Sembol, Tanrı, Cennet, Damga, Türk Sanatı, Sembol
ABOUT USE WİTH THE TAMGAS OF “GOD” AND “PARADISE” IN TURKISH ART
At the point of belief, each of the concepts such as God and Heaven are generally one of the primary sacred concepts that people who believe in monotheistic religions encounter. The reflections of these two concepts on art since they are abstract concepts must be through symbols. The use of symbolic signs in Turkish art is directly related to the stamping tradition. The stamp has been used in almost all kinds of materials as symbols reflecting the Turkish states and peoples’ identities. The joint use of the stamps of God and Heaven which we have encountered in Turkish art has been carried extensively through architectural tradition from Central Asia and Iran to Anatolia. In our work we see that this sacred tradition whose traces we follow with examples is applied with fine craftsmanship on many materials such as stone, plaster, brick, adobe, and tile.
The use of these stamps produced as works of art is closely related to the similarity between the concepts of Heaven and God in the human mind. In this study, the use of God and Heaven stamps which express holiness from Turkish stamps was examined and questioned in terms of meaning.
Keywords:
God, Heaven, Stamp (Tamga), Turkish Art, Symbol, God, Heaven, Stamp (Tamga), Turkish Art, Symbol,
___
- Arık, R. & Arık, O. (2007). Anadolu toprağının hazinesi çini: Selçuklu ve Beylikler çağı çinileri, İstanbul: Kale Grubu Kültür Yay.
- Aslan, Y. (2021). Daire simgesi ve kutsal bağlantıları üzerine: manevi temelde aşkın bir üretim. Sanat Tarihi Dergisi, 30 (2), İzmir, 1191-1219.
- Aslan, Y. & Duran, R. (2020). Türk sanatında Tengri-Tanrı damgası. Ulakbilge Dergisi, 8(54), Ankara, 1378-1398, doi: 10.7816/ulakbilge-08-54-11.
- Aslan, Y. & Duran, R. (2021). Türk sanatında Cennet damgası ve Türk kültüründe sekize “8” yüklenen anlamlar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 51, Konya, 383-405, http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/1773, (Erişim Tarihi: 21.05.2021).
- Atabek, R. (1977). Semboller, Mimar Sinan Dergisi, İstanbul, 26, 49-59.
- Büyükçanga, M. (2008). Türk mimarisinde sekiz köşeli yıldız motifleri. (Erişim Tarihi: 12.03.2021): https://www.mehmetbuyukcanga.com.tr/turk-mimarisinde-sekiz-koseli-yildiz-motifleri (Bildiri, 6. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Calalabat – Kırgızistan, 25 - 28 Mayıs, 1230 - 1234).
- Doğanay, A. (2012). Tezyinat. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C. 41, s. 79-83). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
- Duran, R. (Ed.). (2016). Türk mitolojisi. Mitoloji ve Din, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
- Duran, R. (2017). Motiflere dönüşmüş Türk damgaları - Geometrik motiflere farklı bir bakış. 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (25-27 Ekim 2017), Antalya, https://selcuk.academia.edu/RemziDuran Erişim tarihi: 19.04.2021.
- Duran, R. & Aslan, Y. (2019). Selçuklu dönemi Konya yapılarında motifleşen Türk damgaları. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 10, Konya, 107-126. http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/171 Erişim tarihi: 19.04.2021.
- Ekizler Sönmez, S. (2015). Mimar Sinan’ın Şehzade, Süleymaniye ve Selimiye camilerindeki birim hücrelerden üreyen geometrik desenlerin çözümlemeleri, (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Erdemir, Y. (2009). İnce Minare taş ve ahşap eserler müzesi. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
- Erkaya, H. (2015). Anadolu Türk mimari tezyinatında sekiz kollu yıldız motifi (Osmanlı’ya kadar). (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- Gömeç, S. Y. Eski Türk dininin temel özellikleri. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi: Prof. Dr. Bahaeddin Ögel Sayısı, 4(1), Sakarya, 84-123.
- Harman, M. (2014). Yazıcıoğlu Mehmed’in Muhammediye’sinde yer alan Cennet ve Cehennem tasvirleri. Mukaddime, 5 (1), 89-112.
- Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk mimarisinde geometrik süslemeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
- Mülayim, S. (2015). Değişimin tanıkları: Ortaçağ Türk sanatında süsleme ve ikonografi. Genişletilmiş 2. baskı, İstanbul: Kaknüs Yay.
- Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) C 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Şahin, M. S. (1993). Cennet. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C. 7, s. 374-376). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
- Tarlakazan, B. & Tıngır, M. (2018). Selçuklu izleri taşıyan kimi belediye amblemlerindeki sembollerin tarih, kültür ve tasarım açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (1), 111- 128, https://dergipark.org.tr/tr/pub/erzisosbil/issue/37685/435949 Erişim tarihi: 19.04.2021.
- Türk Dil Kurumu güncel sözlüğü. (Erişim Tarihi: 05.03.2021): https://sozluk.gov.tr/
- ISSN: 1300-5766
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Selçuk Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
TÜRK SANATINDA “TANRI” VE “CENNET” DAMGALARININ BERABER KULLANIMI ÜZERİNE
“FAĞFÛR-NÂME” ADLI ESERDE GEÇEN KÜLTÜREL MOTİFLER VE OLAĞANÜSTÜ UNSURLAR*
TEVFİK FİKRET - BÜTÜN ESERLERİ - ELEŞTİREL BASIM
UYUMSUZLUK TEORİSİ BAĞLAMINDA MİRZA ELEKBER SABİR’İN QORXURAM ADLI ŞİİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
TÜRK İSLAM SANATINDA SANDUKA GELİŞİMİ
KONYA VİLAYETİ MERKEZ HAPİSHANESİ İÇİN HAZIRLANAN HAPİSHANE PROJELERİ