Müjdat KARAGÜLMEZ

18119

MACAR ELÇİLİK RAPORLARI IŞIĞINDA TÜRKİYE'DE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMESİ: SERBEST CUMHURİYET FIRKASI

Türkler ve Macarlar I. Dünya Savaşı’nda müttefik olarak aynı cephede sırt sırta çarpışmış ikimillettir. Savaş sonrasında Türk milleti, Milli Mücadele ile yurdunu düşman işgalinden kurtararakyeni bir devlet kurmuş ve bu süreç içerisindeki yenilikler ve devrimler, Macar halkı ve kamuoyutarafından dikkatle takip edilmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de çok partili hayata geçiş denemelerindenbiri olan Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşu ve kapanmasına giden süreç Macar elçilikraporları ışığında ele alınmıştır. Bu süreç Macarların gözünde Türk demokrasinin ilerlemesi vegelişmesi açısından önemli bir adım olarak görülmüş, diğer yandan ise Türk siyasi hayatındakiiktidar mücadelesinin bir parçası olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca Serbest Cumhuriyet Fırkası’nınkurulmasının Türkiye’ye olumlu getirisi olacağını düşünen Macarlar, böyle bir adımla yakıngelecekte çok partili hayatın Türk siyasi hayatına tamamen yerleşeceğini düşünmüşlerdir. Bu çalışmaTürkiye’ye ilk Macar elçisi olarak atanan Tahy László’nun Türkiye’deki Macaristan ElçiliğindenMacaristan Dışişleri Bakanlığına gönderdiği raporlar göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

TRIAL OF TRANSITION TO A MULTI-PARTY SYSTEM IN TURKEY UNDER THE LIGHT OF REPORTS FROM HUNGARIAN EMBASSY: FREE REPUBLICAN PARTY

Turks and Hungarians are two nations who fought back to back as alliances in the same front during the World War I. After war, Turkish nation saved its country from the enemy invasion with War of Independence and established a new state, and the innovations and revolutions during this process were carefully observed by the Hungarian people and public opinion. In this work, it was discussed the establishment of Free Republican Party which was one of the trials of transitions to a multi-party system in Turkey, and the process, caused it be closed under the light of reports from Hungarian Embassy. This process was considered an important step regarding the progress and development of Turkish democracy at view of Hungarians, and on the other hand, it was expressed that this was an important part of power struggle in the Turkish political life. Furthermore, Hungarians, who thought that establishment of Free Republican Party would provide the positive yield for Turkey, also thought that the multi-party system would completely take place in the Turkish political life with such step in the near future. This work is prepared considering the reports from Tahy László who was assigned as the first ambassador for Hungarian Embassy in Turkey to the Hungarian Ministry of Foreign Affairs.
PDF

___

  • BCA, 30.10, 131.936.13, Dosya: 11413, 29.12.1923.
  • BOA, (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı) HR.İM., Dos. 21, no. 112, 26.09.1923.
  • BOA, HR.İM., Dos. 21, no. 72, 21.09.1923.
  • BOA,HR.İM., Dos. 22, no. 68, 03.11.1923.
  • BOA,HR.İM., Dos. 48, no.118, 19.09.1923.
  • BOA,HR.İM., Dos. 23, no. 26, 18.12.1923.
  • Magyar Országos Levéltár (Macar Milli Arşivi, MOL)
  • MOL, K 63, 287. bağ, 32/1, 32. başlık I., 4 Ekim 1922 yılında gönderilen 205 numaralı telgraf.
  • MOL, K 63, 287. bağ, 32/1, 32. başlık, 14 Ekim 1922 tarihli ve 277-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 64, 7. bağ, 32. başlık, 3 Nisan 1923 tarihli rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ 32/1, 27 Ağustos-1930 tarihli ve 37-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ 32/1, 22 Eylül-1930 tarihli ve 40-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ 32/1, 23 Eylül-1930 tarihli ve 41-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ 32/1, 23 Eylül-1930 tarihli ve 42-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 27 Kasım-1930 tarihli ve 52-pol sayılı rapor.
  • MOL, K-63, 288. bağ, 32/1 başlık, 14 Ağustos 1930 tarihli ve 186-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 16 Ocak 1931 tarihli ve 4-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 9 Şubat 1931 tarihli ve 8-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 17 Şubat 1931 tarihli ve 5-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 9 Mart 1931 tarihli ve 12-pol sayılı rapor.
  • MOL, K 63, 288. bağ, 32/1, 30 Haziran 1931 tarihli ve 45-pol sayılı rapor.
  • A Magyar Országyűlési Almanach(1940) (Macar Meclis Almanağı), Budapest.
  • BALKAYA, İhsan Sabri (2005), Ali Fethi Okyar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940 (2002), C.1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • DEMİRKAN, Tarık (2000), Macar Turancıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • EMRENCE, Cem (2014), 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • EREN, Hasan (1998), Türklük Bilimi Sözlüğü (I. Yabancı Türkologlar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • HAZAİ, György (1963), Tarihte Türk-Macar Bağları, Budapest.
  • KARAGÜLMEZ Müjdat (2013), Macaristan'da Türkoloji(1870-1945), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • KARPAT, H. Kemal(2012), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • KOÇAK, Cemil (2006), İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Magyar Külügyminisztérium Levéltára(2003) (Macar Dışişleri Bakanlığı Arşivi) (1918-1945), (Der.) Nagy Ferenc, C.1, Budapeşte.
  • Magyar Külügyminisztérium Levéltára (2007) (Macar Dışişleri Bakanlığı Arşivi) (1918-1945), (Der.) Nagy Ferenc, C.2, Budapeşte.
  • NAMAL, Yücel (2017), Türk Kaynakları Işığında Türk-Macar İlişkileri (1923-1950), Germany: Lambert Academic Publishing.
  • OKYAR, Ali Fethi (1987), Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Fesh Edildi?, İstanbul.
  • OKYAR, Osman - Seyitdanlıoğlu Mehmet(2007), Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye-Fethi Okyar’ın Anıları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • ÖNEN, Nizam (2005), İki Turan Macaristan ve Türkiye’de Turancılık, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • SARAL, Emre (2016), Türkiye-Macaristan İlişkileri (1920-1945), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
  • SOYSAL, İsmail (2000), Türkiye'nin Siyasi Andlaşmaları, C.I (1920-1945), Ankara: TTK.
  • TİMUR, Taner (1991), Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • AKINCI, Abdulvahap-Usta Sefa (2015), "Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan İç Faktörlerin Analizi", KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(29), s.42-52.
  • ÇOLAK, Melek (2000), "Atatürk Dönemi’nde Kültürel Siyasi ve Ekonomik Bakımdan Türk-Macar İlişkileri(1919-1938)", Muğla Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, C.1, S.2, Güz, s.61-72.
  • ÇOLAK, Melek (2001 Mayıs) “19 Yüzyıl Sonu-20. Yüzyıl Başlarında Türk-Macar Yakınlaşması”, Toplumsal Tarih, S.89, s.4-10.
  • ÇOLAK, Melek (2004 Kasım) “Atatürk Dönemi'nde Türkiye-Macaristan İlişkileri (1923-1938) ”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri ve Tarihi Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, S.31, s.87-93.
  • ÇOLAK, Melek (2005) “Türk-Macar İlişkileri ve Macaristan’ın Türk İnkılâbına Bakışı(1919-1938) ”, 5. Uluslararası Atatürk Kongresi Bildirileri, C.2, Ankara: s.1253-1266.
  • ÇOLAK, Melek (2010) “Macar Turancıları ve Atatürk(Macar Kaynaklarına Göre) ”, Türk Yurdu, C.31, S.21, Güz, s.77-87.
  • EREN, Hasan (1987), "Balkan Ülkelerinde ve Macaristan’da Türkoloji Çalışmaları", Dünyada Türklük Araştırmaları ve Türkiye Sempozyumu (29-30 Eylül 1986), Fatih Yayınevi, İstanbul: s.72-83.
  • ERTEM, Barış (2010 Aralık), "Siyasal Bir Muhalefet Denemesi Olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası",
  • ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.1, S.2, s.75-76.
  • GYÖRGY, Hazai(1990 Mayıs), "Macaristan’da Türkoloji", Türk Dili, S.461, s. 201-210.
  • KARAGÜLMEZ Müjdat(2013/2), "Kitap Değerlendirme: Ablonczy Balázs, Keletre Magyar! A Magyar Turanizmus Története (Doğuya Macar!, Macar Turancılık Tarihi), Jaffa Kiadó (Jaffa Yayınları), Debrecen-2016.", Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.24, s.135-139.
  • LAJOS, Árokay(1983), "A Rejtett Magyar Katonai Attasé Szolgálat Tevékenysége 1923-1928 között (1923-1928 Arasında Gizli Macar Askeri Ataşe Hizmet Faaliyetleri)", Hadtörténelmi Közlemények, XXX. évfolyam, S.4, Budapest: s.574-591.
  • "Magyar-török baráti szerződés" (1924.03.05), Ellenzék, 45. Év, 51. Szám, s.1.
  • NAMAL, Yücel (2014), “According to the Turkish Archive Resources: Helps of Hungarians to the Ottoman Red Crescent Association During the First World War”, Közép-Európai Közlemények, VII. Évfolyam, 1. Szám, no. 24, 2014/1, s. 126-130.
  • NAMAL, Yücel (2015 Ocak-Şubat) "I. Dünya Savaşı Sırasında Avusturya-Macaristan Gazetecilerinin İstanbul ve İzmir Ziyaretlerinin Osmanlı Basınına Yansımaları(31 Mayıs-11 Haziran 1918)", Yeni Türkiye Dergisi (Çanakkale Özel Sayısı), Yıl: 21, S.65, s. 1363-1374
  • NAMAL, Yücel(2015) "I. Dünya Savaşı Sırasında Macar Gazeteci István (Dobai) Dobay’ın İstanbul ve Çanakkale Cephesindeki İzlenimleri (1915)", 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı, Kaposvár: 2015, s. 270-280.
  • NYÍRI, T. Mária (2002 Ağustos), “Macaristan’da Türkoloji Tarihi”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.139, s.201-210.
  • PÉTER, Oláh (2015), "A török-magyar kapcsolatok alakulása egy diplomata szemével-Tahy László ankarai követ munkássága(1924-1933)-(Bir Diplomatın Gözüyle Türk-Macar İlişkilerinin Oluşumu Ankara Sefiri László Tahy’nin Çalışmaları(1924-1933)”, Keletkutatás Tanulmányok Vásáry István 70. Születésnapjára (Doğu Araştırmaları-István Vásáry’nin 70. Doğum gününe İthaf Edilen Bilimsel Çalışmalar), Budapeşte: Bahar, s.93-104.
  • RAGIP, Selim (1924.09.07), “Profesör Pröhle İle Bir Musahabe”,Vakit, s. 1.
  • TASNÁDI, Edit (1996), “Budapeşte Üniversitesi’nde Türkoloji 125 Yıllık”, Türk Kültürü, Y.XXXIV, S.400, Ankara: s. 54-55.
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-5766
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Başlangıç: 1994
  • Yayıncı: Selçuk Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

A STUDY ON TURKI HOOR, TURKISH BEAUTY

Hakan KUYUMCU

TONYUKUK BENGÜ TAŞINDA GEÇEN “BAR MU NE?” (anumRB) İBARESİ BAŞKA NE ŞEKİLDE OKUNABİLİR?

Mustafa TOKER

GİZLİLİK VE MAHREMİYETİN DÖNÜŞÜMÜ: TÜRK VE KIRGIZ ÖĞRENCİLERİN SOSYAL MEDYA DAVRANIŞLARI

Bünyamin AYHAN, Selahattin ÇAVUŞ, Erdoğan AKMAN

MACAR ELÇİLİK RAPORLARI IŞIĞINDA TÜRKİYE'DE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMESİ: SERBEST CUMHURİYET FIRKASI

Müjdat KARAGÜLMEZ

KOCA RÂGIP PASHA’S UNKNOWN POEMS IN A MAGAZINE

Kadri Hüsnü YILMAZ